Активтер есебінің міндеттері, активтерді классификациялау. Активтер қозғалысын құжаттық өңдеу

Жас өскікдердің барлық түрлері  толық жетілген, яғни жеміс беретін, бұтақтары ұйысатын жасқа жеткен өскіндерден және с.с. бөлек есептеледі.

2. жерді жақсарту жөніндегі күрделі шығындар. Жерді жақ- 
   сарту жөніндегі күрделі шығындарға күрделі салымдар есебІнен 
   жүргізілетін (жер бөліктерін жобалау, алқаптарды егістік ушін 
   отау, даланы тастар мен қой тастардан тазарту, тұбірлерді кесу, 
   жабайы өсімдіктерден арылту, көлшіктерді тазарту және басқа- 
   лар), ауыл шаруашылығына арналған жерді үстіртін жақсарту 
   жөніндегІ мәдени-техникалық шараларға арналган заттық си- 
   патта емес (құрылыс салуға байланысты емес) шығындар жата- 
   ды;
3. мұражай экспонаттарынан басқа (өнер және табиғаттану, 
   көне заман және халықтүрмысы заттары, ғылыми, тарихи және 
   техникалық сипаттағы заттар),мемлекеттік мұражайларда кұнды- 
   лықтарды есептеу және сактау жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес 
   есептелетін, мұражай құндылықтары (олардың құнына карама- 
   стан;
4. олардың құнына қарамастан, хайуанаттар паркіндегі және 
   басқа сондай мекемелердегі жануарлар әлемінің экспонаттары;
5. сахналық қойылым құралдары (декорациялар, ағаш жиһ- 
   аздары мен кәделер, бутафорлық заттар, театрлық және ұлттық 
   костюмдер, баскиімдер, іш-киімдер, аяқкиімдер, париктер);
6. құнына қарамастан үлтілік жобалау жөніндегі құжаттар;
7. техникалық тасымалдағы бағдарламалар, оқулық кино- 
   фильмдер, магнитті дискалар мен таспалар, кассеталар ж.б.;
8. өзге бұйымдар, балалар ойыншыктары, арнаулы шаңғылар 
   және баскалар.

Қолында мүражайлық, құндылыкгар, лаборатория жабдыктары, аспаптар, құралдар және бағалы металдар мен тастардан

жасалған басқа да заттар бар бюджеттік ұйымдар  оларды заңда белгіленген тәртіппен  қосымша есепке алуға тиіс.

Барлык активтер бюджеттік  ұйым басшысының бұйрығы- 
мен тағайындалған лауазымды тұлғаның жауапкершілігінде сақ- 
талуғатиіс.

Активті сақтауға жауапты тұлғалар активтердің н.ОС-13 муліктік тізімін жүргізеді.

Жауапты тұлға  ауыстырылған кезде оның сақтауында болған активтерді түгендеу жүргізіледі, ол туралы кабылдау-тапсыру актісі жасалады.

Активтер бухгалтерлік есепте бастапқы құны бойынша, 
яғни оларды сатып алудың, жасаудың және салудың іс жүзіндегі 
шығындары бойынша көрсетіледі. Бастапқы құнды өзгертуге тек 
қосымша күрделі салымдар жасалған, ішінара жойылған, сон- 
дай-ақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімдеріне сәйкес 
жүргізілетін активтерді бағалау жағдайларында ғана жол бері- 
леді.

Салыньш біткен кабырғалар мен құрылыстар — оларға жұмсалған шығындардың толық сомасымен, ал жана сатып алынған активтер — оларды сатып алу жөніндегі шығыстардың сомасымен енгізіледі.

Күрделі жөндеу жөніндегі шығындар активтерді құнын ұлғайтуға жатқызылмайды.

Кітапханалардың қорына енгізілген кітаптар, оқулықтар мен  баска да басылымдар, оларды алғашкы  түптеудің құнын қоса, бекітілген баға бойынша есептеледі. Кітаптарды жөндеуге және жаңғыртуға жұмсалған шығындар, оның ішінде қайтадан түптеу, кітаптардың құнын үлғайтуға жатқызылмайды және бюджеттік ұйымның сметасы бойынша шығыстарға жіберіледі.

Активтер бюджеттік  ұйымға (қоймаға) түскен кезде мате- 
риалды жауапты тұлта берерменнің кұжатына немесе қабылдау 
актісінше осы құндылықтарды алғаны туралы қол қоюға тиісті.

қоймадан активтерді беру бюджеттік ұйымның басшысы  бекіген н.434 жолдама қағазы (талап  кағазы) бойынша жүргізіледі. бүл  орайда н.434 жолдама қағазы (талап  кағазы) бір ғана данада жазылады.

Заңда белгіленген тәртіппен алынған және қайтарусыз еш активтер, сондай-ақ шығып калған активтер есепте баланс құны бойынша көрсетіледі.

Бюджеттік ұйымдар активтерді баланстан шығаруды мемлекеттік. мүлік пен жекешелендіруді басқарудьщ аумақтық органдарының рұқсатымен жүргізіледі.

Активтердің жарамсыздығын, оларды жөндеудің 
тиімсіздігін анықтау үшін, активтерді есептен шығаруға кажетті 
кұжаттарды рәсімдеу үшін бюджеттік ұйым басшысының бұйы- 
рығымен тұрақты жұмыс істейтін комиссия қурылады. Комис- 
сияның құрамына мыналар кіреді. Ұйым басшысының орынба- 
сары (комиссия төрағасы), бас бухгалтер немесе оның орынба- 
сары (штаттық кесте бойынша бас бухгалтердің лауазымы бол- 
маған жағдайда, бухгалтерлік есепті жүргізу жүктелтен тұлға), 
жол полициясының өкілі (автокөлік құралдарын есептен шыға- 
рған кезде). Тұрақты жұмыс істейтін комиссия есептен шыға- 
руға жатқызылған обьектіні тікелей караудан өткізеді, бүл орай- 
да техникалық кркаттарды (паспорт, қабаттар бойынша жоспар- 
лар және баска құжаттар) қамта отырып, сондай-ақ бухгалтерлік; 
есептің деректерін пайдаланып, қалпьша келтіруге және әрі карай 
пайдалануга оньң жарамайтынын растайды.

Комиссия есептен шығарудың  себептерін (тозу, қайта 
жасау, авария ж.б.) белгілейді, есептен шығарылатын обьектінің 
тораптарын, тетіктерін, материалдарын пайдаланудың мүмкіндігін 
анықтайды, оларды бағалайды және активтерді есептен шыға- 
руға акт жасайды. Жарамсыздықка жеткен активтерді есептен 
шығару белгіленген үлгідегі мынадай актілермен рәсімделеді: 
Казақстан Республикасының Каржы министрлігі бекіткен, "Бюд- 
жеттік ұйымдарда активтерді еселтен шығаруға арналған акт" 
(ОС-3 бюдж. нысаны), "Автокөлік кұралдарын есептен шыға- 
руға арналған акт" (ОС-4 нысаны); "Жарамсыздыққа жеткен ас- 
паптарды, өндірістік және шаруашылық кұралдарын есептен 
шығаруға арналған акт" (443-нысаны), "Бюджеттік ұйымдарда 
кітапханалардан шығарылган әдебиеттерді есехгген шығаруға ар- 
налған акт" (444). Активтерді есептен шығаруға арнажан акті- 
лерді ұйымның басшысы бекітеді. Есептен шығару актілеріне 
қол қойылғанға дейін активтерді бұзуға және қайта монтаждауға 
жол берілмейді.

Бағалы металдарды қолданып жасалған тетіктер мен тораптар "Алтын" мамандандырылған кәсіпорынына тапсырылуға тиіс, ал түсті металдардан жасалған және баска жабдықтарды жөндеуге пайдаланылмайтын тетіктер мен тораптар осыңдай шикі заттарды жинау жүктелген ұйымдарға тапсыруға жатады. Қымбат бағалы металдарды қолданып жасалған тетіктер мен тораптарды баланстан шығару белгіленген тәртіпке сәйкес есептеледі.

Бюджеттік ұйымдар активтерді есептен шығарудан алған матеиалдык, кұндылықтарды өз мұқтаждары үшін пайдаланбаған жағдайда олар белгіленген тәртіппен өткізіледі. Егер Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімімен активтерді өткізуден түскен сомаларды пайдаланудьщ өзге тәртібі белгіленбесе, бюджеттік органдар бүл сомаларды республикалық бюджеттің кірісіне аударады.

Активтерді баланстан  шығарудың қолданылып жүрген тәртібі  бұзылған, сондай-ақ материалдық құндылықтарға  нем күрайдылық көзқарас (жойып жіберу, жағып жіберу т.с.с.) орын алған жағдайда, бұған кінәлі тұлғалар занда белгіленген тәртіппен жауапкершілікке тартылады.

Ғимараттар мен құрылыстарды бір бағыныстан басқа бағынысқа беру мемлекеттік мүлік пен жекешелендіруді баскарудың аумақгық органдарының шешімі бойьшша белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

 Активтерді есептеу мүліктік обьектілерге бөлініп, олар-дың сақталу орындары мен жауапты тұлғалар бойынша жүргізіледі.

Бөлек мүліктік обьект деп  барлық қосалқы және жанама жарақтарымен қоса, аяқталған жобалық құрылым  немесе белгілі бір жеке міндетті орындауға арналған өзгеше жобалы зат немесе біріккен түтастықты білдіретін және белгілі бір жұмысты бірге орындайтын, жобалы мүшелік заттардын кешені есептеледі.

"Ғимарат" қосалқы  шоты бойынша мүліктік обьект  деп әрбір жеке түрған ғимарат  саналады. Ғимараттың кұрамына оны пайдалану үшін қажетті ғимараттың ішіндегі: жылытуға арналған казандык, қондырғьшы қоса, ғимарат ішіндегі жылыту жұйесі (егер ғимараттың өзінде болса), барлық құрылғыларымен қоса су-газ күбырларының және каналнзацияның ішкі торабы, барлық жарық беретін арматураларымен бірге қуат және жарық өткізгіштерщің ішкі торабы, ішкі телефондық және хабарлау тораптары, ортақ санитарлық мақсаттағы желдеткіш күрылш-лар, көтергіштер (лифттер) тәрізді барлық коммуникациялар кіреді,

Егер гимарат бірі біріне тиісіл түрса және ортақ қабырғасы болса, бірақ әрқайсысы жеке жобалық тұтастықгы құраса, олар бөлек мүліктік обьектілер деп саналады.

Ауладағы құрылыстар, қоршаулар мен ғимаратка қызмет көрсететін баска да жайлар (қора, шарбақ, кұдық ж.б.) онымен қоса бір мүліктік обьектіні құрайды. Егер бұл құрылыстар мен жайлар екі және одан көп ғимаратқа қызмет көрсететін болса, олар дербес мүліктік обьектілер деп есептеледі.

Ғимараттың  сыртынан салынған, дербес шаруашылық маңызы бар құрылыстар, жеке тұрған қазандық ғимараты, сондай-ақ ауладагы жобалы құрылыстар (қоймалар, гараждар және с.с.)дербес мүліктік обьектілер болып саналады.

Есепті ұйымдастыру және активтердің  сақталуын камтамасыз ету үшін әрбір  обьектіге (затқа) кітапханалық қорлардан  басқа, сегіз белгіден тұратын мүліктік нөмір беріледі. Бірінші үш белгІ — қосалқы шотты, төртінші — топты және соңгы төртеуі — топтағы заттың рет санын білдіреді. Топтарға бөлінбеген қосалқы шоттар бойынша төртінші белгі нөлмен көрсетіледі. Мәселен, былай: 01010001 мүліктік нөмірі 010 "Ғимарат" қосалқы шоты, 1 топ — өндірістік сипаттағы ғимарат, обьектінің рет нөмірі — 0001 дегенді біддіреді; 01630005 мүліктік нөмірі 016 қосалқы шоты, 3 топ — шаруашылық мүлік, заттың мүліктік: нөмірі 0005 дегенді білдіреді. Муліктік объект күрделі болса, ягаи белгілі бір эле-менттердеы құралса сонымен бірге бір түтастыкты білдірсе, мұндай әрбір элементте негізгі, оларды бірштіріп түрған мүліктІк нөмір көрсетілуі керек. Мүліктік нөмір обьектіге бекітілетін жетонда, обьектінің өзінде — бояумен немесе өзге әдіспен белгіленеді.

Ондағы мүліктік нөмір осы бюджеттж ұйымда болған бүкіл кезеңінде сақталады. Шығып калған немесе жойылған обьектілердің мүліктік нөмірі басқа обьектілерге берілуге тиісті емес.

Арендаға алынған активтер 01 "Арендаға алынған активтер" баланстық шотында оған арендаға алушы берген мүліктік нөмірмен есептеледі.

. Сатып алынған активтердің  құны — 01 шоттың тиісті қосалқы  шотыньщ дебетіне және "Ақшалай  қаржъшар" бөлімінің немесе "Есеп  айырысу" бөлімінің тиісті  қосалқы шоттарын кредитіне жазылады.

Паңдаланудан шықкан активтердің сомасьша 01 шоттың тиісті қосалқы шоттарының кредиттері және 250, 020 қосалқы шоттардың дебеті бойынша жазу жүргізіледі.

Активтерді шығарылуы  және ауыстырылуы жөніндегі операциялардың есебі н.438 жинақтаушы ведомосында (9 мемориалдық ордер) жүргізіледі. Жинақтаушы ведомосқа жазулар енгізіледі. Бүл орайда "Жинтығы" бағанында шығарылган және ауыстырылган материалдық құндылықтардың сомасы жазылады, ол қосалқы шоттардың дебеттері бойынша жазбалардың сомасына тең болуға тиіс. Ай аяқталған соң қосалқы шоттар бойынша қорытындылар "Бас журнал" кітабына жазылады.

  Активтерді талдамалық есептеу  нн.ОС-6, ОС-8 мүліктік карточкаларында  жүргізіледі. Карточкалар әрбір  мүліктік обьект (зат) бойынша жургізіледі.Біртекті заттар н.ОС-9 карточкаларында есептеледі.

Нн .ОС-6, ОС-8, ОС-9 мүліктік карточкалары активтердің н ОС-10 есебі бойьшша мүліктік карточкалардың тізімінде тіркеледі. Тізім бір данада жасалады. Ондағы жазулар карточкалардың ашылған жылы көрсетіліп, активтердің топтары бойынша жүргізіледі. Әрбір топ үшін беттердің белгілі бір саны бөлінеді. Нөмірлеу 1-ші нөмірден бастап әрбІр топ бойынша жүргізіледі. Оталықтандырылған бухгалтерияларда тізім қызмет көрсетілетін әрбір ұйым бойынша дәл осындай тәртіппен жасалады.Активтер шығарылған және ауыстырылған кезде тізімнің "Ескерту" бағанында мемориалдық ордердің уақыты (күні, айы, жылы) мен нөмірі көрсетіледі.

Мүліктік карточкалар бухгалтерлік қызметтің карточкаларында сақталады, ішінде олар — материалдық-жауапты  тұлғалар бойынша, ал орталықтандырылған бухгалтерияларда — қызмет көрсетілетін ұйымдар бойынша бөлініп, тиісті қосалкы шоттар мен топтар бойынша орналастырылады.

 Н.ОС-6 карточкасы ғимараттарды, құрылыстарды, ауыспалы құрылгыларды, машиналар мен жабдықтарды, аспаптарды, өндірістік (тиесілі заттарды қоса) және шаруашылық бұйымдарды, көлік құралдарын ж.б. Онда жазулар бастапқы құжаттардың: пайдалануға беру туралы қабылдау актілері, дайындаушы зауытгың техникалық пасдортгары ж..б. құжаттардың негізінде жүргізіледі. Карточкаларда обьектілердің (заттардың) өзгеше белгілері: сызбасы, үлгісі, нұсқасы, маркасы, зауыттың нөмірі, шығарылған (жасалган) уақыты, активтердің пайдалануға берілген уақыты мен нөмірі көрсетіледі.

 Одан басқа обьектінің (заттын) қысқаша жеке сипаттамасы жазылады. Жабдықтардың, аспаптардың, есептеу техникасының және с.с. кұрамында   қымбат бағалы металдар болған жағдайларда,  обьектінің қысқаша жеке сипаттамасы" бөлімінде күрамында қымбат бағалы металл бар тетіктердің тізбесі, тетіктің атауы  мен металдың паспортында жазылған массасы көрсетіледі. Активтерді бюджеттік ұйымның ішінде ауыстырған кезде осы карточканың арғы бетінде жазу жүргізіледі.

Н.ОС-8 карточкасы жұмыстық, өнімдік  және асылтүқымды 
малды, сондай-ақ көпжылдық өскіндерді және жерді жақсарту 
(құрылыссыз) жөніндегі күрделі шығындарды есептеу үшін қол- 
данылады.

Карточкада малдың жасы, түрі, таңбасы, аты т.с.с. көрсетіліл, жеке сипаттамасы келтіріледі.

Көпжылдық өскіндер түқымы, отырғызылған бірлік саны мен  алаңы көрсетіліп, мүліктік объектілер бойынша есептеледі. Объектінің кұнына, жұмыстың бүкіл кешені біткеніне қарамастан, пайдалануға кабылданған аландарға катысты барлық шығындардың сомасы енгізіледі.

Жерді жақсарту жөніндегі күрделі  шығыстардың есебі әрбір шара бойынша камтылагын алаң мен орындалған жұмыстың құны көрсетіліп, шараларға: жер бөліктерін жоспарлауға, алкдптарды егістік үшін отауға, жабайы шөптерді арылтуға, көлшіктерді тазартуға бөлініп жүргізіледі.

Н.ОС-9 үлгісіндегі карточка кІтапханалық қорларды және 
сахналық-қойылым құралдарын тотттап есептеуге арналған.

Карточкалардағы жазу сандық және сомалық тұрғыда жүргізіледі.

Кітапханалық топтар үшін жеке карточка ашылады. Ондағы есеп ақшалай түрде  жалпы сомамен ғана жургізіледі.