Тауарлардың түсуін есепке алу

       Мысал. «Шығыс» ЖШС аяқ киімді өңдеу  үшін, сары ЦЛ терісін жабдықтаушыларға тапсырыс берген, оның 1 дм 90 теңге (ҚҚС-мен) тұрады. Келісім шарт жасақан соң, «Шығыс» ААҚ-на тапсырыс берген материалы  келіп түскен. Барлық келіп түскен терінің мөлшері 3555,6 дм құраған, ал оның сомасы 320004 теңге болған. Тасымалдау шығыны (түсірушілер жалақасы – 300000 және әлеуметтік салық – 29700), ( 300000+((300000-10%)*11%)) 329700 теңге құраған. Түсіруге дейінгі  қоймада сақтау шығыны 630000 теңге  құраған. «Шығыс» ЖШС теріні өңдеудің тәсілін жетілдірудің арқасында, оның құнын 90 теңгеден 75 теңгеге дейін  түсірген, нәтижесінде алынған терінің  нарықтық бағасы 16,67 % төмендеген.

       Біз бұл мысалда алынған терінің  өзіндік құны 1279704  теңге немесе 1 дм –ты 359,9 теңге құраған:

• сатып алу бағасы  - 320004 теңге (ҚҚС – сыз)
• Тасымалдау шығыны  - 329700 теңге 
• Сақтау шығындары  - 630000 теңге.

 
 

       2. Кәсіпорынның қоймасына  тауардың түсуін  құжаттық рәсімдеу.              

 

       Тауарды кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін: жабдықтаушының қоймасынан, темір  жол станцияларынан, аймақтардан, аэропорттардан, материалды жауапты тұлғалар арқылы өз қоймаларынан.

       Жабдықтаушылардың қоймаларынан тауарды алған кезде  алушы кәсіпорын өздерінің жауапты  тұлғалары арқылы жүзеге асырылады. Материалдардың қозғалысын есепке алынған  кезде мынадай типтік құжаттар пайдалынады:

       Жабдықтаушылардың қоймаларынан тауарларды алу үшін материалды жауапты тұлғаға сенімхат беріледі. Біздің сенімхатымызға сүйенетін болсақ, «Энергия плюс» ЖШС атынан берілген №26 сенімхат №1 қосымшада берілген. Сенімхатты бухгалтерия рәсімдеп, алушының қолын қойғызып, қолхат алу арқылы береді. № М – 2а типтік ведомосы арқылы нысаны, алдын-ала нөмірленген  және түптелеген Журналға (ү.№ М-3) тіркеледі. № М-2а нысаны төменде берілген. Берілген сенімхатты есептеу журналы, сенімхатты тіркеуге және беруге жауапты  тұлғада сақталады. Сенімхатты беру үшін лауазымды тұлғамен келісім  шарт жасалады, ондай келісім шарты  жоқ болған жағдайда бір жолғы  сенімхаттар беріледі. Берілген сенімхатта шаруашылық жүргізуші субъектілер  оның мерзімін көрсетеді. Сенімхатқа кәсіпорын  басшысы, бас бухгалтері қол қойып, мөр басады. Сол сенімхатты алынатын тауарлардың тізімі сенімхаттың  артқы жағында жазылады.

       Бір қоймаға жататын тауарлар алынған  жағдайда оған бірнеше жүк құжат  керек болса, сенім беруші тұлғаға  бір сенімхатын беруіне болады, бірақ  онда берілген барлық жүк құжат нөмірі, күні көрсетілуі тиіс.

       Пайдаланбаған сенімхатты қайтарған кезде оны  «Сенімхаттарды есепке алу журналына» тіркейді және оның түбіршегіне «пайдаланбаған»  деген белгісін қояды. Жабдықтаушылар тауарды – материалдық қорларды босатан кезде, әрбір жіберілген тауарды бақылау жасау үшін пайдалынады. Ал 3-шісі бухгалтерияға беріледі. Тауарды  босатып біткен соң ең соңғы партиясының  құжаттарымен бірге сенімхатта бухгалтерияға  тапсырылады.

       Жабдықтаушылардан  сатып алушының қоймасына автотранспортпен ( қосымша №2) тауарлы –материалдық қорларды жеткізіп берген кезде сатып  алушылардың материалдары материалды жауапты тұлғасы жабдықтаушылардың  экспидиторынан алған тауарлардың  санын және брутто салмағын, тауарлы  – көліктік жүк құжат мәселесімен  салыстырады, ол екі дана жасалады. Егер олардың мәлімдемесінде айырмашылық  болмаса, онда оның бір данасына қол  қойып және штамп басып, тауарлар қабылданды деп жазады. Жүк құжаттың бір данасы материалды жауапты тұлғада  қалады. Ал егер сомасы мен санында  айырмашылық болса, Акт жасалады. Ол екі дана қылып жасалады және оған жауаптылары қол қояды.

       Тауарды қабылдау кезінде жүзеге асырылатын операциялардың барлығы автомобильмен, сумен, авиациямен әкелетін жүктердің  операцияларына ұқсас болып келеді.

       Тауарларды  кірістеуге мына құжаттар негіз болып  саналады:

• шот фактура (№3 қосыша), онда: тауар нөмірі мен күні, атауы және жабдықтау мен тауарларды сатып алушының СТН, ҚҚС-ын есепке қою туралы куәлік нөмірі, әкелінген тауарлардың атаулары мен саны құны, акцизделетін тауарлардың сомасы т.б.

       Кіріс ордері. Жабдықтаушылардан немесе өңдеуден түскен қорларды есепке алу үшін пайдалынады. Ол бір ғана данада жазылады және ол қоймаға келіп түскен кезде толтырылады. Қосымша №4.

       Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе құжаттарындағы мәліметтерді сандық сапалық айырмашылықтары бар босалқыларды қабылдау кезінде қолданылады. Құндылықтарды қабылдағаннан кейін құжаттармен қоса актілердің бір данасы материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу үшін бухгалтерияға, ал екіншісі – жабдықтаушыға талап хатын жазу үшін , жабдықтау бөліміне жіберіледі.

       Материалдық құндылықтарды өндірісте  дайындалған және сақталған кезіндегі  жетіспеушілігі мен  жоғалуы туралы актісі. Бұл құжат материалдарды қабылдау жөніндегі Акт-ге тіркеледі. Екі данасы толтырылады, комиссия мүшелері мен кінәлі кісілер қол қояды. 1-ші данасы бухгалтерияға, ал екіншісі – бөлімшеді қалады.

       Материалдардың  бүлінуі, сынуы, қирауы туралы актісі. Кәсіпорындарда сынудың, бүлінудің, қираудың нәтижесінде арзандатуға және қорларды есептен шығару үшін пайдалынады. Ол 2 дана етіп жасалынады. 1-ші дана бухгалтерияға жіберіліп, 2-ші данасы бөлімшеді қалады.

       Түскен  тауарларды қоймада қабылдауды қойма  меңгерушісі және МЖА сапасы және санын тексеріп қабылдайды. Жергілікті жабдықтаушылардан тауарларды қабылдау мерзімі тауар түскеннен бастап 10 күн, басқа қалалардағылардан –  тауарлар станцияға түсу күннен кейін  – 20 күн. Тез бұзылатын тауарларды 24 сағат ішінде сапасы мен санына сәйкес қабылданады. Егер тауарды қабылдау мерзімі кешіктірілсе, ол тауар айналымының  көлемі азаюына әкеледі, ол дегеніміз  шығындардың ұлғаюына және табыстың азаюына әкеліп соғады. Қабылдап алынған  қоймадағы тауарларды бағытталған  түрде тіркейді, ал ілеспе жабдықтаушы  тауарлардың құжаттарырын қолдана  отырып. Бұл үшін қойма меңгерушісі  арнайы штамп қояды, онда келесілер  көрсетіледі:

       Тауар қабылдау күні, нөмірі және ілеспе құжат  күні, нақты өзіндік құны және бөлек  ыдыстар, ол материалды жауапты тұлғаның қолымен расталады.

 
 
 
 

       

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

       Бұндай  тауар қабылдауды құжаттық рәсімдеу тәртібі рационалды болып саналады, сондықтан құжат санын азайтып, оларды құруға жұмсалатын шығындарды азайтады. Егер тауар қабылдау бойынша келіспеушілік туындаған жағдайда бекітілген тәртіпте акті жазылып, арнайы комиссия құрылады. Ол комиссия шешімміне сәйкес шешіледі.

       Тауарларды  жабдықтаушы жөнелткенде оған келесі құжаттар толтырылады:

       Тауарлық, есептік және көліктік.

       Тауарлық  құжат – деп, жіберілген тауарлар саны мен сапасы, яғни толық мәлімет  беріледі. Оларға: шоттар, шот-фактуралар, тауарлы – көліктік жүк құжат, спецификасы, жүк жіберуші түбіртегі  және т.б. жатады.

       Есеп  айырысу құжаттары – бұл түскен тауарларды түсіргенде  есеп айырысу  және жүк жіберушімен олар банқа  беріледі. Мұндай құжаттар болып: төлем  талап – тапсырмасы саналады.

       Көліктік  - бұл құжаттар тасымалданған жүк  көлемін және айқындайды және көліктік қызмет және көліктік органдарға есеп айырысуға арналған құжаттар.Тасымалдау үшін қолданылатын транспорт түрі:

• теміржол жүкқұжат – теміржол көлігімен тасымалдайтын тауарлар.
• Тауарлы – көліктік жүкқұжат – автокөліктік тасымалдайтын тасымалдайтын тауарлар екі бөлімнен тұрады: тауарлардың – транспорттық;
• Коносамент – су жолымен тасымалданатын тауарлар;
• Авиа жүк құжат - әуе жолымен және су жолымен тасымалдайтын тауарларды жеткізгенде беріледі. Шот-фактураны сепке алу «Шот – фактураны тіркейтін журнал», бұл журнал есеп беру мерзіміне сәйкесті келесі түрде жүргізіледі.

       Тауар түріне байланысты және оның шот –  фактурасын немесе тауарлы – көліктік жүк құжатымен бірге жабдықтаушы  көптеген басқа құжаттар береді, бір  бөлігі мөлшерді растайды және түскен тауарлар  санын, ал басқасы –  сапасы және т.б. тауарлар бірлігін.

 

       3. Кәсіпорының қоймасынан тауардың шығуын құжаттық рәсімдеу.

 

       Кәсіпорын қоймасынан материалдар өнімді әзірлеуге  және басқа да шаруашылық қажеттілігі  үшін цехтарға, сондай – ақ сыртқа өңдеуге  немесе артығын сатуға босатқан кезде  пайдалынады. Тауарлы – матералды  қорларды цехтан цехқа берілсе, онда оны өндірістің ішіндегі қозғалысы  деп санайды, ал егер де орталық қоймадан цех қоймасына берілсе, онда ол өндіріс  шығыны ретінде танылады.

       Тауарлар  мен материалдардың шығысы мынадай  құжаттар бойынша рәсімделеді:

       Лимиттік  – жинақтама картасы; материалдарды  айырбастауға арналған талап –актісі; материалдарды босатуға арналған талап  накладнойы, накладной.

       Жабдықтаушылар  тауарларды босатқан кезде әрбір  жіберілген бөлігіне 3 данада накладной (№5 қосымша) жазады. Онда сенімхаттың  нөмірі, күні көрсетіледі. 1- ші данасы тауарларды алушыда, ал екіншісі жіберушінің  өзінде қалады, үшіншісі бухгалтерияға  беріледі.Тауарларды босатып біткен соң ең соңғы партиясы құжаттарымен бірге сеніхатын да бухгалтерияға  тапсырады.

       Лимиттік  - жинақтама картасы - өнімді дайындауда үздіксіз пайдалынатын құндылықтарды бостау, сондай – ақ өндіріс қажеттілігіне керек құндылықтарды босатудың белгіленген лимиттерін сақтауға, ағымдағы және қоймадағы материалдық қорларды бақылауға және олрады есептен шығаруға негіз бола алатын құжат. Лимиттік жинақмата карталары жабдықтау бөлімі немесе жоспарлау бөлімі материалдардың бір түріне 2 дана етіп дайындалады. Бір данасы ай басталғанша цехқа қорды пайдаланушыға, 2-ші қоймаға немесе цехтың қоймасына беріледі. Өндіріске қорлар қоймалардың, цех өкілдерінің лимиттік – жинақтама картасы ұсынған кезде ғана босатылады. Қоймашы екі данаға да бостаылған қордың күні мен мөлшерін жазған соң, лимитте қалған қалдығы шығарылды.

       Қоймашының  лимиттік – жинақтама картасын цех  өкілі, ол цехтың лимиттік – жинақтама  картасына қоймашы қол қояды. Цех өнім қорларды алу кезінде  тікелей материалдар есебінің картотекасына  қол қояды, ал қоймашы лимиттік –  жинақтама картаға қол қояды.

       Тауарларды айырбастауға арналған талап – актісі. Бұл құжат қорлардың белгіленген лимиттен артық босатылуын немесе олардың ауыстырылуын есепке алу үшін қолданылады, сондай –ақ қоймадан қорларды шығаруға негіз болып табылады. Ол екі дана етіп дайындалады: біріншісі алушыға, ал екінщісі – қоймаға. Қоймашы актінің екі данасына да босатылған қорлардың күні мен мөлшерін белгілеп, содан соң қалдығын шығарады. Алушының актісіне қойма меңгерушісі, ал қойма актісіне – алушының өкілі қол қояды.

       Тауарларды босатуға арналған талап накладнойы. Босалқыларды субъектінің өз ішіндегі қозғалысына және олардың кәсіпорынның аумағынан тыс жердегі шаруашылықтарына, сондай – ақ басқа мекемелерге босатуды есепке алғанда пайдалынады.

       Ол  екі дана дайындалады. Материалдарды  өз кәсіпорынының шаруашылықтарына босатқанда данасын алушыға, екіншісін  – қоймаға, кейінірек бухгалтерияға  өткізіледі. Бір данасы қоймаға, ал екіншісі цехқа құндылықтарды кіріске  алуға негіз бола алады.

       Кәсіпорынның  аумағынан тыс жерде орналасқан өз шаруашылықтарына немесе басқа мекемелерге  материалдық құндылықтарды босатқан кезде талап – накладной келісімдердің, нарядтардың және басқа тиісті құжаттардың  негізінде дайындалады. Бірінші  данасы қоймаға материалды қоймаға  босатуға негіз болады, ал екіншісі материалды қабылдап алушыға беріледі. Материалды босатқан кезде өзі алып кететін жағдай туса, алушы қол  қойған талап-накладнойды, сондай-ақ егер қорлар кейін төленетін болып  босатылып жатса, қоймашы есеп айырысу  төлемдік құжаттарын толтыруға бухгалтерияға  жібереді.

 

4. Материалдық жауапты тұлғаның есеп беруі.

 

       Тауарлар  мен ыдыстардың саны мен сапасын  және ақшалардың сақталуын қамтамасыз ету үшін материалдардық жауапкершілік  енгізілген және ол жүктелген қызметкерлер материалды жауапты тұлғалар деп  аталады.

       Қоймадағы тауарларды есепке алуды материалды жауапты немесе олардың келісімдерін жұмысын атқаратын есепшілер (операторлар) тауарларды есепке алу үшін арналған карточкаларында жүргізеді. Босалқылардың  әрбір номенклатурысының нөміріне жекелеген карточкалар ашады  да, содан соң ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде  беріледі.