Табиғат апаты

 

Егер сізде бинт жоқ  болса, онда оның орына кез келген шүбіректі (простыняны, койлекті кесіп) қолдануға болады.

 

ЕГЕР ЖАРАҚАТ ЖЕРІНДЕ  БӨТЕН ЗАТ БОЛСА.

 

Егер жарақат жерінде  бөтен зат болса, мысалы шынының  бір бөлігі, онда оны алмныз. Олай сіз жарақат алған адамға зиянды келтіресіз. Мүмкін бұл зат қан ағымын үстап тұрған шығар.

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Жараның айналасына он минуттай қатты қысып қанды тоқтатыңыз.
2. Кольцевой (сақиналық) повязкамен жарақат жерінің айналасын ораңыз.
3. Бинт жарақат жеріндегі повязканы жоғары және төмен жағынан қатты үстап тұру керек.
4. Жедел жәрдемді шақырыныз.

 

АРТЕРИЯНЫ БАСУ ЖӘНЕ ЖГУТТЫ САЛУ.

 

Егер қысып устап  тұрған повязка көмектеспесе, онда жарақатқа қанды апаратын артерияны басып қөрініз.

Ең алдымен артерияны  қолмен басып қөріңіз. Егер бұл көмектеспесе, онда адамға жгут салуға тура келеді.

Ол үшін шүбірекпен, шлангпен немесе жүқа арқанмен жарақат жерінен  жоғары жағын байланыз. Сосын жгуттің  астына жүқа таяқшаны, карандаш немесе қаламды кіргізіп қатты бұра бастаңыз. Содан кейін қарапайым қысатын повязканы байланыз.

Артерияны 10 минуттан артық  қысып үстауға болмайды. Әйтпесе  тканьдарда қан бармағаннын себебінен  өзгермейтін құбылыстар пайда болады да оны кесіп тастауға (ампутировать) тура келеді.

Жгут салғаннан кейін  адамға су ішкізу керек.

 

ВАРИКОЗ ТАМЫРЛАРДЫҢ  ЖАРАҚАТАЛУЫ.

Аяғындағы варикоз тамырлардың  кенуі (варикозное расширение вен) қауіпті  себебі, бұл тамырлар жарылып және қатты қан ағымы басталуы мүмкін.  Мұндай жағдайда қан ағымын тезірек тоқтатып зардап шеккен адамды ауруханаға жеткізу қажет.

1. Адамды жатқызып. Аяғынды биікке көтеріп жарақат жерін қолмен кісіп тастаныз.
2. Жарақат жерін бинтпен немесе шүбірекпен орап тастаныз.
3. Егер бинт қанға сініпкетсе (повязка пропиталась кровью), оның үстіне жаңа повязканы байланыз.
4. Жедел жәрдемді шақырып, зардап шеткен адамды тыныштандыруға үмтылыныз.

 

МҰРЫННАН, АУЫЗЫНАН НЕМЕСЕ ҚҰЛАҚТАН ҚАН АҒУЫ.

Мұндай қан ағымдар  адамның бастың немесе кеуденің жарақат  алғанның белгілері. Ауызанан қан ағымы қабырғаның сынғаның белгілері, Құлақтан және мұрыннан қан ағымы черепно-мозговой травманың белгілері.

Сондықтан мұндай жағдайда тезірек жедел жәрдемді шақырыныз. Жарақат алған адамды (полулежа) отырғызып және басын қан ақан жағына шалқайту керек.

Егер қан мұрыннан немесе құлағынан ақса, бұл жерлеріне  мұз қою керек. Сонымен бірге  қан ағып тұрған жерін таза салфеткамен, орамалмен, мақтамен жабу керек. Бірақ  бұл жеріне қыспаныз.

Егер адам санасынан  айырылса, онда оны жатқызып басын  аяғынан жоғары қою керек.

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЖАРАҚАТ ЖЕРІҢ ҚАЛАЙ ОРАУ КЕРЕК.

 

Орайтын заттар бұл:

• Бинттер (стерильді және стерильді емес).
• Мақта тазартылған (гигроскопическая) және қарапайым. Тазартылған мақта ылғалды (влагу) және ірікті (гной) тарту қабілетіге ие.
• Таза орамалмен, кесілген матамен (простынянымен), салфеткалардың көмегімен қан тоқтатуға және жарақат жеріне кір кірмеуге жағдайын жасауға болады.

 

ЖАРАҚАТ ЖЕРІН ҚАЛАЙ  ДҰРЫС БАЙЛАУ КЕРЕК:

1. Бинттін шетің жарақат жеріне қойып, бір толық айналым жасаңыз, упаковканы сыртқы жағын жараға қарай ұстаңыз: солай орауға ыңғайлы болады. Жарақат жерінен төмен 2-3 рет толық айналым жасап, 2-3 рет жарақаттан жоғары байланыз.
2. Сосын бинттің шетің екіге кесіп, содан екі жіпті жасап байлап қойыныз (тек қана жарақаттың астында емес).

Дұрыс емес жасалған повязка  қатты қысып тастап және қан айналымына кедергіні жасау мүмкін. Сол себептен жарақат алған адам саусақтармен қозғаалады ма, саусақтын ұштарының (подушечки палец) түсі өзгерген жоқ  па, және сезім қабілеттері жоғалған жоқ па перевязка жасағаннан кейін тексеру керек.

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ҚОЛДАН ДЕМ БЕРУ (ИСКУССТЕННОЕ ДЫХАНИЕ).

 

Дайындалу:

1. Адамның кеудесің киімнен босатып, арқаға жатқызады. Жаурынның (лопатканың) астына бас төмен ал кеуде жоғары тұру үшін оралған киімді кою керек.
2. Керек болса аузыны тазартып, ал басын қисайту керек.
3. Тіл демалатын тамағына түспеу үшін, оны тартып жіберіңіз.

 

ДЕМ БЕРУДІҢ  БІРІНШІ ӘДІСІ (СУҒА БАТҚАНДАҒЫЛАРҒА  ЖӘНЕ АСФИКСИЯ КЕЗІНДЕ ПАЙДАЛАНАТЫҢ)

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Зардап шеккен адамның бас жағына тізеге отырып, екі қолынды шынтақ (локоть) жағынан үстау керек.
2. Сосын оларды біркелкі басына қарай көтеріп осындай қалпында 1-2 секундтай үстай тұру керек.
3. Содан кейін біркелкі, бірақ жылдамырақ қолдарын кеудеге қарай түсіру керек.
4. Осы қимылдың аяғында қолды кеудесіне кішкене қысу керек.
5. Осындай қозғалыстарды минутына 16-18 рет адам демалумен бірдей жылдамдықпен жасау керек.

 

ДЕМ БЕРУДІҢ  ЕКІНШІ ӘДІСІ «АУЫЗДАН АУЫЗҒА»

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Өз қолының ортанғы саусақпен зардап шеккен адамның тілді дұрыстап қою үшін ауызын теқсеріңіз.
2. Зардап шеккен адамды арқаға жатқызып, аузын ашып, жақты (челюстьті) бір қолымен ұстай тұрыңыз. 
3. Зардап шеккен адамның мұрынын жауып, өз ауызыңызбен оның аузын қосып, кеуде көтергенше ауаны қатты үрлеңіз. Мұны басталғанда еркін қолыңызды адамның кіндіктен (пупоктан) сәл жоғары қойып және кішкене, ас қазанына ауа кірмеу үшін, итеріп тұрыңыз.
4. Бүйрегі ауаға толғаннан кейін зардап шеккен адамның, ауа енді сыртқа шығу  үшін аузынмен мұрынды босатыңыз.
5. Осындай қимылдарды минутына 20 рет жылдамдықпен адам өзі демалғанша қайталау керек.

 

Егер адамның ауызы  бұзылып қолдан дем беруге жасайалмасаңыз, онда зардап шеккен адамның аузын  жауып ауаны мұрыннан беруге болады.

Егер адам өзі демалуды бастаса онда оны демалуға қауіпсіз кеудесіне жатқызу керек. Зардап шеккен адамнан алысқа кетпеңіз - өйткені адамның дем алу тағы да тоқтауы мүмкін.

 

Егер зардап шеккен адам кішкентай бала болса (грудной ребенок), онда оның ауызымен мұрынды өз аузымен  бірақ жауып қолдан дем беруге болады. Сонымен бірге кішкентай балаға үлкен адаммен салыстырғанда демді  жиі беру керек.

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / КЕУДЕНІҢ ЖАРАҚАТТАНУЫ (травмы грудной  клетки).

 

Бұл жарақат көбіне көлік  апаттарда, құлағанда, өндірістерде төтенше  жағдайларда пайда болады.

 

ЕГЕР КЕУДЕ  ӨТКІР ЗАТПЕН ТЕСІЛГЕН БОЛСА.

Белгілері:

1. Кеуденің ауырғаны.
2. Дем алу қиындағаны.
3. Қаны бар көпіршіктерінің шығуы.
4. Дем алғанда ысқырық  дауысты есту (жараға ауаның кіріп жатқаның белгісі).
5. Еріннің және терінің қөгергені.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Зардап шеккен адам дем алу үшін, жараны тезірек жабуға ұмтылыңыз. Мұны ең алдымен қолмен, сосын кез келген ауаны өткізбейтін затпен (полиэтилен, фольга) соның үстінен пластырьмен жабыстыра салу керек.
2. Алғашқы көмекті жасағаннан кейін, жедел жәрдемді шақырыңыз.

 

СЫНҒАН ҚАБЫРҒАЛАР

 

ҚАБЫРҒАНЫҢ ҚАРАПАЙЫМ СЫНУЫ (ПРОСТОЙ ПЕРЕЛОМ РЕБРА).

 

Белгілері:

1. Сынған жері тез іседі (опухает).
2. Жөтелгенде немесе терең дем алғанда күшейетін ауру (острая боль при глубоком вдохе или кашле).
3. Дем алғанда арнайы дыбыстың (хрустящий звук) шығуы. Бұл бірнеше қабырғаның сынғанының белгісі.
4. Жай демалуда ауру онша қатты емес (при обычном дыхании боль небольшая).

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Сынған қабырғалар жағынан қолыңды аз қимылдау үшін, бекіту керек.
2. Зардап шеккен адамды травпунктке апару керек.

 

ҚАБЫРҒАНЫҢ КҮРДЕЛІ  СЫНУЫ (СЛОЖНЫЕ ПЕРЕЛОМЫ РЕБЕР).

 

Олар ішкі органдардың  жарақат алғанының белгісі. Сол  себептен ішкі қан ағымы (внутреннее кровотечение) пайда болады.

Белгілері:

1. Ауызынан қанның ағуы.
2. Дем алудың қиындай түсуі (затрудненное дыхание).
3. Шөлдеу (жажда).

 

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Тез жедел жәрдемді шақыру.
2. Ол келгенше: зардап шеккен адамның күйін жеңілдету керек, бинттармен немесе басқа шүбіректермен жарақат алған жағынан адамның колын бекітіп тастау керек. (согнутую в локте руку перебинтовать или притянуть руку к туловищу повязкой)

 

КЕУДЕ АУРУЫ (Боли в груди)

 

Олар адам денесінде  өзгерістер болғаны туралы айқындайды және мұны зейін аудармай қалдыруға  болмайды

Дәрегерлерді келесі жағдайларда шақыру керек:

1. қатты және тоқтамайтың кеудесіңдегі аурулар,
2. жоғары температура,
3. қан түкіру,
4. терлеу және беттің ағаруы (сильная бледность и испарина на лбу).

 

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ІШТІҢ ЖАРАҚАТАНУЫ (травмы брюшной  полости).

Іште адамда мочевой  пузырь, шектер, және әйелдерде матка  бар. Бұл мүшелерде қөп қан  тамырлары бар. Олардың жарақат  алуы өте қауіпті болуы мүмкін.

 

АШЫҚ ЖАРАҚАТ (открытая рана).

Егер жарақат іргемен (вдоль) өтсе, онда ол ашылмау үшін іштің  бұлшық еті қысылып тұру (напряжены) қажет. Ол үшін адамды арқаға жатқызып, созылған аяқтарды кішкене қөтеріп  астына оралған қөрпені, куртканы немесе пальто салу керек. Егер жарақат қөлденең (поперек) болса, онда керісінше бұлшық еттері кысылып тұрғанда жара ашылып кету мүмкін. Бұлшық еттерді әлсірету үшін, бүгілген аяқтың астына және бастың астына бір зат қою керек.

Жарақатқа өңдеу (обработканы) жасау үшін:

1. Инфекцияны кіргізбеу үшін жараға жөтелмей және дем алмай жараны ақырын ашу керек.
2. Қан ағымын тоқтату үшін, жараға бірнеше қабатқа оралған марляны салу керек. Содан кейін бинтті пайдаланып, жараны қатты қыспай, кеудені байлап тасту керек. Матаның узелі жараның астында болмау керек. Егер матаны арқадан өткізуге болмаса, онда оны пластырьмен жабыстыра салуға болады.

 

Дем алуға және қанның айналымына қедергі болмау үшін түймелерді ағытыңыз және белбеуді шешіңіз.

Қолдарды сыртқа қалдырып зардап шеккен адамды қөрпемен жабыңыз. Жедел жәрдемді шақырыңыз және де ол келгенше адамды назарсыз қалдырмаңыз.

Зардап шеккен адамға суды ішкізбеңіз, өйткені ауруханада оған жалпы анестезияны  жасау мүмкін. Егер адам шөлдесе, оның ернін ылғалдаңыз.

Егер адам санасыз болса онда оны есіне түсіріңіз. Егер адам жөтеліп жатса немесе оның жүрегі айнып жатса онда оның жарасын ақырын ұстай тұрыңыз (придерживайте рану).

Егер жарадан ішкі органдар қөрініп жатса, оларды қайтадан ішке салмаңыз және оларға мүлде тимеңіз.

 

ІШТІҢ ЖАРАҚАТ АЛҒАНЫНЫҢ  БЕЛГІЛЕРІ:

1. Ішке тигізгенде оның ауыруы.
2. Іштің қатаю (напряжение) және де спазмалар.
3. Іште қанның белгілері (кровоподтеки) және жырылып кетулер (ссадиналар).
4. Беттің ағаруы, салқын терленген маңдай.
5. Әлсіздігі.

 

Жоғарыда айтылған белгілер (симптомдар) ішкі қан ағымының белгілері. Осындай жағдайда тез жедел жәрдем шақыру керек.

 

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / СЫНЫҚТАР ЖӘНЕ ЖАРЫҚТАР  (переломы и трещины).

Ашық  және жабық түрдегі  сынықтар ажыратылады. Ашық сынық кезінде  сүйек сынықтары жұмсақ теріні кесіп сыртына шығады.

Жабық сынық кезінде  тері бұзылмайды, сынған жерде ішкі қан кету, ісік және ауру пайда болады.

 

ҚАЛАЙ АЛҒАШКЫ ЖӘРДЕМ КӨРСЕТУ КЕРЕК?

Ашық сыңық кезінде:

1. Сынған жерден киімді шешіп (керек болса кесіп), терінің зақымданбағанына (не повреждена) қөз жеткізу. Егер тері зақымданған болса, онда оны бірден орау керек.
2. Қан кетуді тоқтатып, саусақпен үлкен тамырларының жараның төменгі және жоғары жағын басып, немесе жгут салу қажет.
3. Ластанудан сақтау үшін, жараның айналасың йодпен немесе спиртпен өндеп, залалсыңдандырылған бинт таңу.