Шы5ын туралы

Шығындарды басқару құралы болып кәсіпорын шығындарының барлық көптүрлілігі табылады. Шығындарды басқару объектісі болып ұйымның өзіндік шығындары, олардың құрылу және азаю процесі табылады. Ал шығындарды басқару субъектісі болып өндіріс бөлімшелері, басшылар және ұйым мамандары, яғни басқару жүйесі табылады.

Кесте -2 Кәсіпорынның қызметі туралы есеп беру

Қазіргі таңдағы шарттарға байланысты шығындарды басқару жүйесін құрудың негізгі мақсаты - ең тиімді тәсілмен баға анықтауында, сатып алушы сол бағаны  белгілі бір тауар түрі мен қызмет үшін төлеуге келісуі қажет. Пайданы максималдау арқылы қаржылық нәтижеге қол жеткізу.
Сонымен қатар, пайда табудың негізгі факторлық желісі түпкілікті зерттеледі: шығындар - өндіріс көлемі - пайда.  

Шығындарды басқарудың маңызды міндеттері:

  кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыру;

  шығындарды басқарудың негізгі функциялары арқылы анықтау;

  шығындарды жекелеген құрылымдық бөлімшелері бойынша есептеу;

  өнімнің (жұмыс, қызмет) бір бірлігіне деген шығынды есептеу - өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау;

  шаруашылық шешімдер қабылдау барысында шығындарды бағалауға көмектесетін ақпараттық базаны дайындау;

  бақылаудың және шығындардың өзгеруінің техникалық тәсілдері мен құралын анықтау;

  кәсіпорынның барлық өндірістік бөлімшелерінде және өндіріс процесінің барлық кезеңдерінде шығындарды төмендету қорларын іздеу;

  шығындарды нормалау әдісін таңдау;

  өндіріс процесін, ассортименттік және баға саясатынын қалыптастыруды, инвестициялау нұсқасын таңдауды, өнім өтімі мен өндіріс көлемін болжауды  жетілдіру бойынша басқарушылық шешімдерін қабылдау мақсатында шығындарды талдауды жүргізу.

Шығындарды басқарудың жоғарыда аталған міндеттерінің барлығы кешенді шешілуі қажет, тек осындай қадам кәсіпорын жұмысының жылдам тиімді өсуіне ықпалын тигізеді және пайда әкеледі.

Шығындарды басқарудың функциялары:

  өндіріс шығындарын болжау, жоспарлау, нормалау және есептеу, өзіндік құнды калькуляциялау, инвестициялық қызмет пен капитал салымдарына деген шектелген (ұзақ мерзімді) шығындарды жоспарлау және есептеу;

  шығындарды  әр түрлі бағыттары, сегменттері, өнімдері мен бөлімшелері бойынша,  көрсеткіш динамикасы, шығындар сметасы мен нормадан ауытқуы бойынша  бақылау және талдау;

  белгілі бір шаруашылық қызметті басқаруда қолдану үшін, қызметті бақылау мен персоналды ынталандыру үшін ішкі сандық және сапалық ақпаратты қалыптастыру;

  кәсіпорынның өндіріс процесінің барлық кезеңдері мен барлық өндірістік бөлімшелерінде шығындарды азайту резервтерін анықтау.

Шығындарды басқару жүйесін ұйымдастыру кәсіпорынның
қаржылық-шаруашылық қызметін ұйымдастыру мен оны басқаруға құрылымдық және процестік тәсілдерді аралас қолдануды талап етеді.  Процестік тәсілдің мәні кәсіпорынның барлық қаржылық-шаруашылық қызметін екі категорияға бөлуге болатындығында: негізгі бизнес-процестер және қосымша бизнес-процестер.

Негізгі бизнес-процестер өнімді немесе қызметті ұсынумен, оны сатумен және тұтынушыға жеткізумен байланысты. Олар өзіне келесі
бизнес-функцияларды қосады: шикізат пен басқа да материалдық ресурстарды жеткізуді қамтамассыз ету, өнімнің әр түрін өндіру, өнімнің өтімі мен маркетингі, кепілдік және сатылымнан кейінгі қызмет көрсету.

Шығындарды талдау - бақылау функциясының маңызды элементі бола отырып, негізді жоспарлануы үшін ақпараттарды дайындайды.
Шығындарды басқару жүйесінде талдау функционалды циклды аяқтайды және онымен бір мезгілде оның басы болып табылады. Шығындар жалпы кәсіпорын бойынша және де, сонымен қатар, өндірістік бөлімшелер, шығындардың экономикалық элементі мен калькуляция баптары, қызмет түрлері, өнім (жұмыс, қызмет) бірліктері, өндіріс процесі кезеңдері мен есептеудің басқа да объектілері бойынша талдауға түседі. Шығындарды басқару жүйесі-

егер шығындарды басқарудағы институционалды аспектілер жайында айтар болсақ, онда мынындай негізгі сауал туындайды: шаруашылық жүргізуші субъектінің ұйымдастырушылық құрылымының әрбір деңгейінде шығындарды басқарудың өзіндік қызметін құру қажет пе немесе шығындарды басқару саласында  осы уақытқа дейін қалыптасқан менеджерлерге қосымша өкілеттілік беру қажет пе. Шаруашылық жүргізу субъектінің шығындарды басқару процесін 2-ші суреттен көруге болады.

Сурет 2 Шаруашылық жүргізу субъектінің шығындарды басқару процесі

Шығындарды бақару жүйесінің негізгі элементтері болып шығындарды басқару объектілері (бұл шығындардың деңгейі, құрамы мен құрылымы) мен шығындарды басқару технологиясы (шығындардың нақты көрсеткіштерінің жоспарлыдан ауытқуын анықтау үшін қажетті шараларды жүзеге асыру) табылады.

Шығындар бюджеті өндірістік, қызмет көрсетуші және        функционалды-басқарушылық бөлімшелері бойынша есептелініп, бекітілетін кәсіпорындарда олардың жүзеге асырылуын талдау жалпы бөлімшелердің барлық бюджеті мен жекелеген элементтерге бөлек жүргізіледі. Кәсіпорында шығындарды талдаудың мазмұны 3-ші суретте көрсетілген.

Сурет 3. Кәсіпорында шығындарды талдау схемасы

2 ШАРУАШЫЛЫҚ СУБЬЕКТІСІНІҢ ҚЫЗМЕТІ БАРЫСЫНДА  ҚАЛЫПТАСАТЫН ЖАҒДАЙДЫ ЖӘНЕ ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУ

2.1 «КазПром-Қызылорда» ЖШС-ның қаржылық шаруашылық қызметін талдау

          “КазПром-Қызылорда”жауапкершілігі шектеулі серіктестік өз қызметін 27.12.1994 жылы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне 22.04.1998 жылы”Жауапкершілігі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы ”Қазақстан Республикасының Заңына және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілеріне  сәйкес ұйымдық-құқықтық нысаны жауапкершілігі шектеулі серіктестік түрінде құрылды.

Серіктестік құрудың басты мақсаты таза табыс табу болып табылады.Серіктестіктің негізгі қызметінің түрлері:

-геологиялық жұмыстар;

-құрылыс үшін жұмсалатын материалдар өндіру;

-коммерциялық және делдалдық қызмет

-сыртқы экономикалық қызмет;

-инвестициялық қызмет

“КазПром-Қызылорда”жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталы Серіктестіктің қатысушыларының салымдарын біріктіру жолымен құрылады.Ал Серіктестіктің мүлкі қатысушылардың салымдарының себінен,кірістерінен,сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған көздерден құралады.Серіктестіктің жарғылық капиталы17225600.Серіктестік құрылтай арқылы басқарылады.Серіктестіктің бүкіл мүлкін кепілге беру  туралы мәселе жалғыз құрылтайшы шешімімен қабылданады.Серіктестіктің атқарушы органы  директор болып саналады.

Серіктестіктің қатысушысы құқылы:

-Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасымен және осы жарғымен көзделген тәртіпте Серіктестіктің істерін басқаруға қатысу;

-Қазақстан  Республикасының жарлығымен және  осы жарғымен белгіленген тәртіпте,Серіктестік қызмет туралы ақпарат алу  және оның бухгалтериясымен және өзгеде құжаттармен танысу;

-Серіктестіктің таза кірісін бөлуге қатысу;

-өз үлесін иеліктен шығару жолымен серіктестікке қатысуды тқтатуға құқылы.

Серіктестіктің қатысушысы міндетті:

-құрылтай шарттың талаптарын  орындауға;

-серіктестіктің құрылтай құжаттарымен  тәртіпте,мөлшерде ,амалмен және мерзімде Серіктестіктің жарғылық капиталына жарналар салуға;

-Қазақстан Республикасының қолданыстағы  заңнамасымен және  құрылтай құжаттарымен көзделген,өзге де міндеттерді атқаруға;

-Серіктестьіктің өзге де қатысушыларының бұған алдын ала жазбаша  келісімсіз,Серіктестіктің Жарғылық капиталындағы өз  үлесін немесе оның бір бөлігін үшінші тұлғаларға сатуға немесе басқаша  түрде оларға жол беруге құқығы  жоқ.

Серіктестік директорының құзіреті:

-Серіктестіктің  Байқаушы кеңесі мен Жалпы жиналысының шешімдерінің орындалуын қамтамасыз ету;

-Серіктестіктің атынан талаптар мен шағымдар беру туралы шешім қабылдайды.;

-еңбекақы төлеу  қорын ,қызметкерлер санын,еңбекақы төлеу нысаны мен жүйесін,қызметкерлердің жалақысының мөлшерін дербес анықтайды және бекітеді;

-Серіктестік қызметкерлерін жұмысқа қабылдауды , басқа жұмысқа ауыстыруды және жұмыстан шығаруды жүзеге асырады, оларға көтермелеу шараларын қолданады және тәртіптік жазалар қолданады;

-қатысушының айрықша құзіретіне жатқызылмаған өзге де өкілеттіліктерді жүзеге асырады.

Ұйымның өндірістік қызметінің жалпы сипаттамасын алу үшін негізгі техника-экономикалық жағдайын бейнелейтін  көрсеткіштер жүйесіне кешенді баға беру қажет,олардың қатарына-өткізілген өнім және орындалған жұмыс көлемі, өткізілген өнімнің өзіндік құны, өндірістік қызметті қамтамасыз ету деңгейі, пайдаланылу тиімділігі, еңбек ақы қоры, орташа айлық жалақы, табыс көлемі, табыстылық деңгейі және тағы басқа көрсеткіштерді жатқызуға болады

«КазПром-Қызылорда» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің 2008-2009 жылдардағы техника-экономикалық көрсеткіштерін талдау арқылы осы серіктестік жайлы ақпарат алуға болады.

Кесте-1

«КазПром-Қызылорда» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі техника-экономикалық көрсеткіштерін талдау.