Криминалистиканың жалпы теориясы

2) Егерде ауыр дене  жаракатының салдарынан келген  жәбірленушінің еліміне кінәлының  тікелей немесе жанама " қасақаналык  ниеті болмаған кезде, онда кінәлының әрекеті тұтасымен 103-баптың 3-тармағымен сараланады.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Денсаулыққа зақым келтіруге байланысты қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы.
2. Алғашқы тергеу әрекеттері.
3. Жәбірленуші мен куілардан жауап алу.

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

 

 

№24 лекция. Жыныстық қылмыстарды тергеу.

Мақсаты: Жыныстық қылмыстарды тергеу барысында тиімді криминалистикалық шаралар мен тактикалық әдістердің қолданылуын жүзеге асыру.

1. Жыныстық қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы.
2. Алғашқы тергеу әрекеттері және олардың жедел іздестіру шараларымен ұштасуы
3. Жәбірленушіден жауап алудың тактикалық ерекшеліктері

Жыныстық қылмыс, зорлау, яғни жәбірленушіге немесе басқа адамдарға күш қолданып немесе оны қолданбақшы болып қорқытып, не жәбірленушінің дәрменсіз күйін пайдаланып жыныстық қатынас жасау. Зорлаудағы қылмыстық әрекет пәні болып нақты әйелдің жыныстық орнының қол сұғылмауы болып табылады. Сондай ақ, жәбірленушіге мұндай жағдайда физиологиялық, моральдық, материалдық залал келуі керек.

Зорлау туралы іс бойынша анықталуға келесі мән жайлар жатады:

- оқиға болған орын жыныстық деректерге ие ме, ие болса: қашан және қайда?;

- осы кезде зорлық болды ма, болса нақты қандай қалыпта болғаны( ұру, өліммен қорқыту, қамқорсыз жағдайға келтіру);

- жәбірленуші кім, оның физиологиялық немесе жүйке ауруымен ауырмай ма, жасы кәмелеттік жасқа толмаған ба, соны анықтау;

- зорлауды кім жүзеге асырды, осындац қылмыстарды ол бұрын жасаған ба, аса ауыр рецидивист емес пе; егер зорлау топпен жасалса- әрбір қатысушының кінәсі қандай;

- зорлау салдары қандай, олар аса ауыр қылмыс болып танылмайды ма;

- зорлау кезінде жәбірленушіге тиген материалды залал қандай;

- қылмыстық болуына қандай  мән-жайлар себепкер болды.

Зорлау туралы іс бойынша тергеудің бастапқы сатысында пайда болған екі түрлі жағдайды бөлуге болады:

1. жәбірленуші зорлаушы ретінде оған таныс тұлғаны атауы немесе сезіктіні анықтауда қиындық тудырмауы.

Бұл жағдайда бастапқы тергеу әрекетінің шеңберімен жалғасу реті сипатталады: жәбірленушіні жауаптау, оның киімін қарау және алу; оны куәландыру, оның киімін қарау мен алу;жәбірленушіге сот-медициналық сараптамасын тағайындау, сезіктіні ұстау, жеке тінту жүргізу, куіландыру, оның киімін қарау, куәгерлерді жауаптау;

2. жәбірленушіге белгісіз іздестіру қиындыққа түсетін тұлғамен жасалған қылмыс.

Бұл жағдай үшін келесі әрекеттер сипаты: жәбірленушіні жауаптау және куәләндыру, оның киімін қарау және алу, оқиға болған жерді қарау, жәбірленушіге немесе заттық дәлелдерге сот-медициналық сараптаманы тағайындау, криминалистикалық сраптаманы тағайындау, іздестіру іс-шараларын өткізу.

Зорлауды тергеудің  бастапқы сатысында келесі түрлі  болжамдар қозғалады:

• зорлау арызданушымен көрсетілген жағдайларда орын алады;
• зорлау болмаған, жәбірленуші қателесіп зорлау деп тапқан ерікті жыныстық қатынастарды орын алуы;
• зорлау болмаған, жәбірленуші өзі сезініп біреуді кінәлауы.

Жәбірленушіге байланысты сот – медийиналық сараптамасының шешетін мәселелері:

1. соңғы уақытта жәбірленуші жыныстық қатынаста болуы; болған жағдайда оның болу уақыты;
2. жәбірленушіні қамқорсыздық жағдайға жеткізетін белгілердің болмауы;
3. болған жыныстық қатынастың немес оған төнген қауіптің зорлық сипаты туралы шешім қабылдайтындай жәбірленушінің денесіндегі зақымдардың немес басқа белгілердің болуы; болған жағдайда оның пайда болуының орнықтылығы мен ескілігі;
4. жәбірленушімен болған жыныстық қатынастың қатарына бірнеше рет қайталану белгілерінің болуы;
5. жыныстық қатынас салдарынан зорлаушы жәбірленушінің аяғы ауыр болуы немесе оның денсаулығына зиянды залалдар тигізуі;
6. жәбірленушіге венеорологиялық аурудың жұғуы, жұқса, аурудың қандай түрі және қашан;
7. жәбірленушінің денесіндегі зақымдардың пайда болу себептері мен өту мерзімі оның жағдайы туралы көрсетпесіндегі сипаттамасына сәйкестігі;
8. жәбірленушінің денесінде қылмыскер ұрығының немесе қан іздерінің болуы, олардың орнығуы қандай.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Жыныстық қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы.
2. Алғашқы тергеу әрекеттері және олардың жедел іздестіру шараларымен ұштасуы
3. Жәбірленушіден жауап алудың тактикалық ерекшеліктері

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

 

 

 

№25 лекция. Ұрлауды тергеу.

Мақсаты: Қылмыскердің ұрлық жасау кезінде қолданған тәсілдерін анықтап, оларды криминалистикалық тіркеуден іздестіріп тексеруге болатын тактикалырдың жиынтығын анықтау.

1. Ұрлаудың криминалистикалық сипаты.
2. Оқиға болған жерді қарау.

Ұрлық дегеніміз - бөтеннің мүлкін жасырын түрде алу болып табылады. Ұрлықтың криминалистикалык сипаттамасын келесідей жағдайлар құрайды:

ұрлық қылмыстардын ең кең  тараған түрі;

ұрлық қүпия түрде  жасалынады, кылмыскер көп жағдайларда  белгісіз болып табылады;

осы кылмыстың сипатты  белгісі болып тікелей қасақаналықтьгң  болуы танылады, ұрлык қасакана кейде  адцын ала дайындықтан кейін  жасалынады;

ұрлық жасау тәсілі әр түрлі;

ұрлықтың заты болып кез келген мүлік танылады (ақша,заттар, өзге де материаддык қүндылықтыр).

Ұрлықтың кен таралуына  қарай осы кылмысты тергеудің  жеке әдістерінің көптүрлілігін  көруге болады. Оларға әр түрлі криминалистикалық сипатгамалар сәйкес келеді. ¥рлыкты тер-геу әдістемесін салалык белгілер бойынша карастырған дұрыс. Әдістеменің бірінші тобына — сауда және коғамдық тамақтану объектілерінде, кәсіпорындарда және мекемелерде, көлік және ауылшаруашылык объектілерінде жасалынатын қылмыстар жатады. Екіншісіне — азаматтардың жеке үйлері мен пәтер-лерінен, сондай-ақ калтадан ұрлау кылмыстары жатады.

Ұлықтың кауіптілігі  меншік иесінің экономикалык тәуел-сіздігіне  қол сұғатындығынан көрінеді және оны  ашу мен тер-геу кезінде айтарлықтай қиындыктар туывдайды. Осы қылмыс-тық іс-әрекеттердің көпшілігін тәжірибелі кылмыскерлердің материаддық құвдылықтарды тауып, оларға кірудін және іздерді жасырудың тиімді тәсілін колдануларымен жасайтындығын тәжірибе көрсетеді. Шамамен кылмыстардың әр бір бесіншісі рецидивистермен және бұрын ұрлык жасағаны үшін сотталған адамдармен жасалады.

¥рлықтың жасалу жолдары  мен тәсілдерін білу ұрлықты ашуда  жетістіктерге әкелуі тиіс. Қылмыскердің ұрлық жасау кезінде қолданған  тәсілдерін анықтап, оларды криминалисти-калық тіркеуден іздестіріп тексеруге болады.

Жеке мүлікті ұрлау  көбінесе күндізгі уақытта, куә болмаған кезде, иелері жүмыста болатын кездерде жасалынады. Кдрас-тырылып отырған  кылмыстар жаңадан салынған ықшамаудан-дарда  жиі кездеседі. Бұл түрғывдардын алғашқы уақытга осы подъездегі көршілерінің бір-бірін танымауымен түсіндіріледі. Қылмыскерлер үй тұрғындары ретінде кедергісіз пәтерлерге кіріп, ұрлаған заттарын оңай алып шығуына мүмкіндіктері бар.

Пәтерден және материалдык, кұндылыктарды сақтайтын бас-қа да жерлерден үрлау: есік құлыптарын ашқыштардын көмегімен, ригельді қысу, ілмелі күлып имегін кесу аркылы, желкөз арқылы кіру, есіктер мен терезелерді сындыру, торлар-ды автогенді аппаратпен кесу, кабырғаны немесе төбені тесу, шатырды көтеру, түтін жүретін күбырларды ашу арқылы, кой-маларды бұрғылау немесе шабу жолымен ашу, сейфтерді және басқада шағын көлемді бұйымдар сақтайтын нәрселерді үрлау, тауарларды сатып алу кезінде ұрлау жолымен жасалынады.

Қылмыскерлер үрлыкты  ашу мен тергеуді қиындату макса-тында қылмыстың іздерін жасыруға үмтылады. Үрлыктын жа-салғандығы туралы күмән туғызбауға тырысады. Үйге ұрлыққа түсу кезінде бегетті бұзбай кіріп, көзге түскен заттардың бар-лығын емес, тек қана ақша мен затгардың бір бөлігін ғана алады.

Калтадан ұрлыктар жасау үшін кылмыскерлер адамдардың көп жиналған (шоғырланған) жерлерін тандайды. Бүл қылмыс-тар, әдетте, ұрлықшылар тобымен олардың рөлдерді өзара бөлісуі аркылы: біреулері жәбірленушілерді кыспақка алады, екіншілері ұрлайды, ал үшіншілері үрланған заттарды тығады. Мұндай ұрлықтарды ашу әдістемесі осы кылмыстардың басқа түрлерінен ерекшеленеді, ал оларды тергеу айтарлыктай қиын-дыктуғызады, өйткені қылмыскер жасырын және қьюка уакытта әрекет етеді, ал жәбірленуші тіпті үрлыкшыны білмек түгелі кейде қай жерде, қай уакытта ұрланғанын да білмей қалады.

Ұрлық жасайтын қылмыскерлердің  жеке тұлғасының ерекшеліктерін қарастыратын болсақ, оларды екі негізгі топқа  бөле аламыз. Бірінші топқа ер адам және әйел адамдар ішінде жүмыс жасағысы келмейтін бұрын сотталған, алдын ала өз әрекеттерін егжей-тегжейлі ойластыратын, кылмыс жасау дағ-дысы, тәжірбиесі бар адамдарды жатқызамыз. Екінші топтағы адамдар қатарына — жүмыссыз калғандар, тұрақты мекен-жай-лары, отбасылары жоқтар жатады. Олар үшін ұрлык қалыпты жағдайда аяк астынан пайда болған ниет бойынша жасалынады немесе қылмыс жасау жағдайы аддын ала еш дайындыкты та-лапетпейді.

Көбінде олар сотталып, бас  бостандығынан айыру орыщц?-рында  жазасын өтеу кезінде қылмыскд дағдыланады.

Ұрлык кылмыстарымен күресу үшін жедел-іздестіру кызметі мен ішкі істер органдарының тергеу жұмыстарын жетілдіруге байланысты шаралар кабылданады. Олардың қатарына, мыса-лы, республиканың біркатар қалаларында «Пәтер» атты жедел-іздестіру шараларының жоспарын күрып, қолдану, сонымен қатар, үрлыкты ашу жөнінде жедел-тергеу топтарын құру жат-қызылуы мүмкін.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Ұрлаудың криминалистикалық сипаты.
2. Оқиға болған жерді қарау.

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

 

№26 лекция. Алаяқтықты тергеу.

Мақсаты: алаяқтықты жасауға итермелеген жағдайлар мен себептерді анықтау және мұндай қылмыстардың алдын алуға қатысты шаралар қабылдау.

1. Алаяқтықтың криминалистикалық сипаттамасы.
2. Алғышқы тергеу әрекеттері және олардың жедел іздестіру шараларының ұштасуы.
3. Тергеуді жоспарлау ерекшеліктері.

Алаяқтык, яғни бөтен  мүлікті ұрлау немесе мүлікке  күқыкты алдау немесе сенімге  қиянат жасау арқылы алу меншікке бағытгалған кылмыстар катарына жатады.

Меншікке карсы кылмыстардың ішінде алаяқтык, қылмысы сирек кездесетін, бірақ кейінгі жылдары оның өсу қаркыны бірден кезге түседі. Алаяктың коғамға қауіптілігі күннен-күнге өсуде: бүл тектес қылмыстык әрекетгер мемлекеттік ұйымдар мен мекемелерге, коммерциялык құрылымдарға және азамат-тарға үлкен материалдық зиян келтіріп, саяси тұрақсызданды-руға апаратын факторға айналып отыр. Көбінесе алаяқтык әрекетгі жүзеге асырғанда қылмыстық кол сүғушылык заты болып ақшатабылады. Кейбір жағдайларда алаяқтар өндірістік тауарларды, валюталарды, бағалы қағаздарды, мүлікті, зергерлік бұйымдарды, енер тауарларын иемденеді.

Алаяқтық қылмысы әр түрлі тәсілдерімен жасалады. Алдау  немесе сенімді пайдалана отырып зиян келтірудің көптен келе жатқан тәсілдеріне  мыналар жатады: карта, басқа да әуесқой, құмар ойындарды («рулетка», «сүйек-бөтелке» айнаддыру т.б.) ойнағанда әр түрлі айла қолдану; жасанды асыл бүйымдарды сату; жасанды ақша мен заттарды пайдалану; жалған акша ку-пюраларының эквивалентті емес түрлерін айырбастау; өздерін бақылау және кұкык корғау және т.б. органдарының кызмет-керлері ретінде таныстыру жолымен әрекеттер жасау.

Алаяқтар жоғары кәсіпкойлығымен, техникалык жағынан толық жабдыктануымен ерекшеленеді. Карта ойнайтындар  ойын-ға қатысушылардын картасын керу үшін телекондырғыларды Қолданған  жағдайлар да кездеседі.

Алаяктар коғамда болып  жаткан әлеуметтік-экономикалык өзгерістерге жылдам назар аударып, карапайым тұрғындар мен коммерсанттардын жеткілікті кұкыктык білімінің және нарык,-тык катынастарға сәйкес тәжірибелерінін жоктығын ескере отырып, нарыктағы бағалы кағаздармен, шетелмен коммерция-лык байланыстарды жүргізуге, жекешелендіруге толык инвес-тициялармен, несиелік-банктік қызметпен байланысты әр түрлі алдау әдістерін ойластырып тәжірибеде қолдануда. Қазіргі кездегі алаяктык әрекетінің өзіне тән ерекшелігі, олар занды тұлғаның атынан азаматтык-кұкықтык, мәмілелер жасап және кдржылық-шаруашылык операцияларды жүзеге асыруында.