Экологиялық кодекс

 

МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе 3

1. Экологиялық құқықтың қайнар көздерінің түсінігі және классификациясы .................................................................................................. 4

2 Қазақстан  Республикасының Экологиялық кодексінің  құрылымы 8

Қорытынды 12

Қолданылған әдебиеттер тізімі 14

 

 

Кіріспе

 

 

 Экологиялық құқығы - айналадағы табиғи ортаны қорғауға байланысты қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық ережелердің жиынтығын зерттейтін оқу пәні немесе ғылым саласы. Экологиялық құқықтың мәні - бұл экологиялық-құқықтық нормалардың қолданылу саласында қалыптасатын тарихи тұрғыда қазіргі және болашақтағы ұрпақтар мүдделері үшін қоршаған ортаны сақтап қалу мақсатында табиғи объектілерді сақтау, жақсарту, қалпына келтіру, тиімді пайдалану тұрғысында міндетті түрде мемлекеттің қатысуы жағдайында азаматтар мен ұйымдар арасындағы өндірістік қатынастармен байланысты болуы.

2000-жылдан бері ел үкіметі  заңнамадағы кем-кетіктерді толтырып, бірқатар заң мен заң актісін  қабылдап үлгерді. Ел Президентінің  2006-жылы халыққа жолдаған жолдауынан  кейін, 2007-жылы Экологиялық кодекс  қабылданды. Аталмыш кодекс қазақстандық  заңнаманы халықаралық көпжақты  келісімдермен сəйкестендіруге,  өзге мемлекеттердің заң жүйелеріндегі  озық тəжірибені есепке алып, жаңа стандарттаға көшуге, қоршаған  орта саласында мемлекеттік бақылау  жүйесін дамытуға бағытталған.  Экологиялық кодекс бір жылдың  ішінде əзірленді.

Ауа қабатын қорғау туралы заң жəне Қоршаған ортаны қорғау туралы заң  сияқты 80-ге жуық түрлі нормативтік  құжат Экологиялық кодекстің  құрамына кіргізілді. Кодекстің əзірленуіне  берілген уақыттың тар болғаны сонша, кодекс қабылданған кезде 40-тан астам  заң актісі əлі дайын болмаған еді. 2008-жылдың сəуір айына жетіспеген 46 нормативтік құжаттың бəрі қабылданып үлгерді. Қоршаған орта саласындағы  заңнаманың барлық аспектілерімен айналысатын  жəне соған байланысты əрекеттің  бəрін үйлестіруші орган - Қоршаған ортаны қорғау министрлігі құрамындағы  Заң жəне халықаралық ынтымақтастық  департаменті.

 

1. Экологиялық құқықтың қайнар көздерінің түсінігі және классификациясы

 

Қоршаған табиғи ортаны қорғау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану  қоғамның экономикалық даму барысын  жетілдірудің міндетті шарты. Біздің елімізде табиғатты қорғау және оның байлықтарын  тиімді пайдалану қоғамның дамуының конституциялық қағидаларына енгізілген. Ол әрбір адамның парызы ретінде  жалпы мемлекеттік, жалпыхалықтық  міндет болып табылады. Экологиялық  құқық бұл осы кезеңмен болашақтың адамдарының мүдделері үшін қоғам  мен табиғат аясындағы қарым-қатынасқа  байланысты қоғамдық қатынастарды реттейтін  жаңа құқық салаларының бірі болып  табылады.

Табиғатты қорғау – қазіргі  кезең және болашақ ұрпақтар үшін қошаған табиғи ортаның сапасымен  байланысты қоғамның экологиялық даму мүддесі болып табылады. Құқықтық экология бұл қоғам мен табиғаттың өзара байланысынан туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың  жиынтығы. Құқықтық экологияның анықталуының бірі болып – экология құқығы болып  табылады. Экология құқығы бұл қазіргі  және болашақ ұрпақ үшін қошаған  табиғи ортаны тиімді пайдаланумен қорғауға байланысты қоғам мен табиғаттың қарым-қатынасын анықтайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың  жиынтығы. Экология құқығы құқық саласы ретінде адамдардың мүдделері үшін қоғам мен табиғат арасындағы үйлесімді байланыстарға жету мақсатында экологиялық қоғамдық қатынастарды жүзеге асыратын арнайы тәсілдерді реттейтін  құқықтық номалардың жүйесін құрайды.

Қазақстан Республикасы экология құқықтарының қайнар көздеріне –  айналадағы табиғи ортаны қорғау, оны  пайдалану, сапасын арттыру және табиғи ресурстар жөніндегі қоғамдық қатынастарды реттейтін нормативтік  актілер жатады.

Кейбір нормативтік актілер  экологиялық заңдардың құрамына кірмеуі де мүмкін. Мысалы: Қазақстан  Республикасының Қылмыстық Кодексі  – экологиялық заңдарды бұзғаны  үшін жауаптылықтарды реттейтін  нормалардан тұрады, сондықтан ол экологиялық құқықтың қайнар көзіне жатады, бірақ экологиялық заңдылықтардың құрамына кірмейді, өйткені қылмыстық  заңдардың құрамына кіреді, сол сияқты Азаматтық кодекс, Әкімшілік құқық  бұзушылық туралы кодекстері де экология құқығының қайнар көздеріне жатады, бірақ экологиялық заңдардың  құрамына кірмейді. Сондықтан «Экологиялық құқықтың қайнар көздері» деген ұғым «Экологиялық заңдар» деген ұғымнан  кең.

Экология құқықтарының қайнар көздері белгілері бойынша үшке бөлінеді:

1. кешенді

2. ресурстық

3. әлеуметтік - экологиялық

Экология құқықтарының кешенді  қайнар көздеріне нормативтік актілер  жатады, егер құқықтық реттеудің объектісіне  бүкіл табиғи ресурстар мен табиғи орта жатса, оған Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексін жатқызуға  болады.

1) Экология құқықтарының  ең негізгі қайнар көзіне Қазақстан  Республикасының Конституциясы  жатады.   

2) Экология құқықтарының қайнар көзіне  Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі жатады. Бұл заң қазіргі және болашақ ұрпақтың мүдделерін көздеп, айналадағы табиғи ортаны қорғаудың құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін белгілеуге және адам қызметінің осы табиғи ортаға зиянды ықпал жасауына жол бермеу шараларына бағытталған.

3)Экология құқықтарының  қайнар көздеріне министрліктер  мен ведомстволардың нормативтік  – құқықтық актілері жатады. Министрліктер  мен ведомстволардың актілері  салалық басқаруды жүзеге асырады.

Экологиялық құқық қайнар көздері бұл қоршаған ортаны қорғау аумағы қатынастарды реттейтін нормативтік  құқықтық актілер.

Нормативтік құқықтық актілер  мынадай белгілерге ие болады:

1. олар мелекеттік билік қүшіне ие болады;
2. олар нормативті сипатқа ие болады, яғни көбірет қолдануға орналған;
3. олар белгілі бір субъектілерге арналған;
4. оларды барлық субъектілер орындауға міндетті болады.

Қайнар көздері былайша  жіктеуге болады:

1. Заң күшіне қарай  екіге бөлінеді:

- заңдар;

- заңға сәйкес актілер.

Заңдар бұл Парламент  және Президент пен қабылданған  нормативті актілер. Ал қалған барлық нормативтік құқықтық актілер заңға  сәйкес актілер болып саналады. Мұндай актілерге Президент пен Үкімет пен атқару билік органдары мен  министерствалармен, ведомстволармен  және жергілікті өзін-өзі басқару  органдарын қабылдайтын актілер  жатады.

2. Нормативті құқықтық  актілер негізгі және туынды болып бөлінеді.

Негізгі түріне мыналар жатады:

- конституция;

- конституциялық заңдар.

Туынды түріне мыналар  жатады:

- регламент бұл қандайда  бір мемлекеттік органдардың  және оның құрылымдық бөлімінің  қызыметінің ішкі тәртібін реттейтін  нормативтік құқықтық акт;

- жалпы ереже бұл қандай  да бір мемлекеттік органдардың  және оның құрылымдық бөлімінің  статусын және өкілеттілігін  белгілейтін нормативтік құқықтық  акт;

- ереже бұл қандайда  бір қызмет тұрін жүзеге асырудың  тәртібін белгілейтін нормативтік  құқықтық акт;

- инструкция бұл қандайда  бір қоғамдық қатынастар аумағында  заңның қолданылуын көрсететін  нормативтік құқықтық акт.

3. Реттеу пәніне қарай  нормативтік құқықтық актілер  екіге бөлінеді:

- жалпы;

- арнаулы.

4. Құқтық реттеу сипатына  қарай екіге бөлінеді:

- материалдық;

- процессуалдық.

Материалдық нормативтік  қатынасқа түсуші тұлғалардың құқықтын, міндеттерін, жауапкершілігін белгілейді.

Процессуалдық  нормативтік  процессуалды іс әрекеттерді реттейді.

5.Мәнді дәрежесіне қарай  екіге бөлінеді:

- негізгі:

- көмекші.

Негізгі бұл экологиялық  іс әрекеттердің жалпы сипатын білдіретін және белгілі бір субъектіге таралатын  жалпы сипаттағы ереже.

Көмекші бұл қандайда бір  құқықтық акт нормаларын дұрыс қолдануға  мүмкіндік беретін техникалық заңды  сипаттағы ереже.

5. Халықаралық шарттар.

 

2 Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінің құрылымы

 

Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі  жалпы және ерекше бөлімнен тұрады. Экологиялық  кодекс IХ-бөлімнен, 47 тараудан, 326 баптан тұрады.

Экологиялық  кодекстің  жалпы ережелерінде негізгі ережелер, жеке тұлғалардың, қоғамдық бірлестіктердің және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құқықтарымен міндеттері, мемлекеттік органдардың қоршаған ортаны қорғау және табиғат пайдалану саласындағы құзыреті қарастырылған.

2-бөлімде қоршаған ортаны қорғау саласындағы қызметті лицензиялау, экологиялық нормалау қоршаған ортаны қорғау саласындағы техникалық реттеу, қоршаған ортаға әсерді бағалау экологиялық сараптама, экологиялық рұқсаттар, экологиялық аудит регламенттелген.

3-бөлім. Қоршаған ортаны қорғауды және табиғат пайдалануды экономикалық  реттеу регламенттелген.

4-бөлімде Экологиялық бақылау, яғни қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды қорғау,  молықтыру мен пайдалану саласындағы мемлекеттік бақылау, инспекторлық экологиялық тексерулер, өндірістік және экологиялық бақылау регламенттелген.

5-бөлімде экологиялық мониторинг пен кадастрлар, яғни қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингі, қоршаған ортаның ластану учаскілерін мемлекеттік есепке алу, табиғи ресурстардың мемлекеттік кадастрлары, өндіріс пен тұтыну қалдықтарының мемлекеттік кадастрлары, зиянды заттарды, радиоактивті қалдықтарды кому мен сарқынды суларды жер қайнауына ағызудың мемлекеттік кадастры, экологиялық ақпарат регламенттелген.

6- бөлімде Төтенше экологиялық жағдай және экологиялық зілзала аймақтары, жекелеген аумақтарды төтенше экологиялық жағдай немесе экологиялық зілзала аймақтары деп жариялау ұғымы және тәртібі, төтенше экологиялық жағдай және экологиялық зілзала аймақтарындағы құқықтық реттеудің ерекшеліктері регламенттелген.

7- бөлімде қоршаған ортаны қорғау саласындағы экологиялық білім беру мен ағарту ғылыми зерттеулер мен халықаралық ынтымақтастық регламенттелген.

8- бөлімде шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асыру кезіндегі экологиялық талаптар регламенттелсе, 9- бөлімде экологиялық құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілік және экологиялық дауалдарды шешу регламенттелген.  

Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексіне 22 рет өзгерістер мен толықтырулар енгізілген. Енгізілген өзгерістер мен толықтырулар 1- кестеде  көрсетілген.

 

Кесте 1 - Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексіне енгізілген өзгерістер мен толықтырулардың тізімі

 

№	Тақырып	НҚА түрі және оны  қабылдаған орган	Қосымша ақпарат	Өзгерту күні
1	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	09.01.2007
2	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	27.07.2007
3	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	04.12.2008
4	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	10.12.2008
5	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	23.06.2009
6	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	17.07.2009
7	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	16.11.2009
8	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	21.01.2010
9	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	19.03.2010
10	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	28.12.2010
11	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	06.01.2011
12	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	10.01.2011
13	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	01.03.2011
14	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	05.07.2011
15	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	15.07.2011
16	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	22.07.2011
17	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	13.10.2011
18	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	03.12.2011
19	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	25.01.2012
20	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	30.01.2012
21	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	27.04.2012
22	Қазақстан Республикасының  Экологиялық кодексі	Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 212 Кодексі	Қазақстан Республикасы Парламентінің  Жаршысы, 2007 ж., N 1, 1-құжат; "Егемен Қазақстан" 2007 жылғы 19 қаңтар N 12-13 - 23 қаңтар N 15-18	10.07.2012

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

 

Қазақстан Республикасының  тұрақты дамуының экологиялық негiздерi:  
      - адамдарға қамқорлық және олардың табиғатпен үйлесiмдi салауатты өмiр сүру құқықтарын қамтамасыз ету жөнiндегi мақсаттарға мемлекеттiң қол жеткiзуi;

- қоршаған ортаны қорғау және биологиялық әртүрлiлiктi сақтау;  
      - Қазақстан Республикасының өз табиғи ресурстарын өндiруге құқықтарын қамтамасыз ету мен iске асыру және табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаға әсер ету мәселелерiнде ұлттық мүдделерiн қорғау;  
       - қазiргi және болашақ ұрпақтардың сұранысын әділ қанағаттандыру;  
        - өндiрiс пен тұтынудың тұрақты үлгiлерiн дамыту;

- экологиялық нормативтердiң өздерi қолданатын қоршаған ортаның жай-күйiн есепке алғанда, әлеуметтiк және экономикалық даму талаптарына сай келуi;

- әрбiр адамның қоршаған ортаға қатысты ақпаратқа қол жеткiзу құқығын сақтау және жұртшылықтың қоршаған ортаны қорғау мен тұрақты даму мәселелерiн шешуге жан-жақты қатысуы;

- қоршаған ортаны қорғау саласында қабылданатын шаралардың ашықтығын қамтамасыз ету;

- Жердiң экожүйесiнiң салауатты жай-күйi мен тұтастығын сақтау, қорғау мен қалпына келтiру мақсатындағы жаhандық әрiптестiк және дамыған елдердiң басым жауаптылығы;

- қоршаған ортаға залал келтiргенi үшін жауаптылыққа қатысты халықаралық құқықтың дамуына көмектесу;

- қоршаған ортаға елеулi залал келтiретiн немесе адам денсаулығы үшiн зиянды деп есептелетiн қызмет пен заттардың кез келген түрлерiн басқа мемлекеттерге көшiру мен ауыстыруды тоқтату, алдын алу, сондай-ақ қоршаған ортаға елеулi немесе орны толмайтын залал қатерi төнген жағдайларда сақтандыру шараларын қолдану;

- басқа мемлекеттердiң қоршаған ортасы үшiн күтiлмеген зиянды салдарларға әкеп соқтыруы мүмкiн кез келген дүлей зілзала немесе басқа да төтенше жағдайлар туралы осы мемлекеттердi дереу хабардар ету, сондай-ақ одан зардап шеккен мемлекеттерге мүмкiндiгiнше көмек көрсету болып табылады.

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

 

1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30.08.1995 ж. Алматы: Жеті жарғы

2. Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі. - Алматы,2007.

3. Байделдинов Д.Л. Қазақстан Республикасының экологиялық құқыєы. - Алматы, 2005.

4.  Экологическое право: вопросы и ответы. М.: Новый юрист, 1998

5.  Юридические аспекты участия граждан в охране окружающей среды.// государство и право. М., 1995, № 5, с.128-152

6.  Новикова Е.В. теоретические проблемы развития экологического  законодательства в РК.М.: Юрист, 199