Қазақстандағы Экологиялық білім беру бағдарламасы

Экологолиялық сананың экоцентрлік  типі бұл –адамның өзін табиғи ортаның  бір бөлшегі ретінде санау  және қоршаған ортаның сақталуына бағытталу  тән адамның көзқарастар жүйесі.

Экологиялық сана деп, күрделі  жүйе мәнінің көрінісін, табиғи ресурстарды  пайдалану, қайта құруға байланысты адамдардың бір – біріне және қоршаған ортаға қарым – қатынасы түсініледі.

XX ғасырдың екінші жартысынан  бастап рухани мәдениеттің жағдайы  қауіп туғыза бастады. А. Печчейдің  пайымдауынша «адамзаттың алдында  оның эволюциясының өткен сатысындағы  мәселенің мәні адамдар осы  әлемге өздері әкелген өзгерістерге  сай өздерінің мәдениетін бейімдей  алмауында. Экологиялық мәселелерді  шешу ең алдымен адамның ішкі  болмысының, адамның өзінің өзгеруінен  басталу керек».

Қоғамдық  сананы экологияландыру үрдісін бірнеше сатыға бөліп қарастыруға болады:

1. адамның табиғатқа қарым – қатынасын әр түрлі сезім формасында көрсетуі(немқұрайлылық, үрей, байбалам т.б);
2. экологиялық мәселеге  аса қызығушылық таныту( биосферадағы эволюциялық өзгерістердің мәнін көрсету, оның тұтастығының детерминациясын  көрсету);
3. табиғи құбылыстарды түсінуден әлеуметтік іс - әрекетке көшу, жағымды іс - әркетке көшу;
4. адамның табиғатқа қатысты жауапкершілік деңгейінің жоғарылауы, күнделікті өмір барысында көрініс табатын экологиялық сананың тұлғаның ішкі мәдениетінің элементі ретінде болуы.

Экологиялық тәрбие және ағарту (Экологическое воспитание и просвещение) — адамды қоршаған табиғи ортаны ұғынып қабылдауға, табиғатқа ұқыпты қараудың қажеттілігіне сендіруге, оның байлықтарын жоғары саналылықпен пайдалануға дағдыландыру.

Экологиялық ағарту. БҰҰ Қазақстанды экологиялық жағдайы өте нашар елдердің қатарына жатқызады. Қазіргі таңда табиғи байлықтарды пайдалану тонаушылықпен жүргізілуде. Қоршаған ортаны қорғау туралы, ерекше қорғалатын аймақтар туралы заңдар, қажетті нормативтіқ-құқылық базалар, экономикалық механизмдер болғанымен іс жүзінде ол заңдар, ережелер өз дәрежесінде жұмыс істемей жатыр. Мұның бір себебі, азаматтардың экологиялық мәдениеті деңгейінің төмендігі. Экологиялық мәдениет - бұл азаматтардың экологиялық сауаттылығы, ақпараттармен хабардар болуы, табиғатты тиімді пайдаланудың нормаларын күнделікті орындау белсенділігі мен сенімділігі.

Қазіргі кезде экологиялық  білім беру және тәрбие мәселелері жалпы тәрбие беру мен білім жүйелері дамуының өзекті бағыттарының бірі. Экологиялық  білімсіз қоғамдық экологиялық сана құру мүмкін емес.

Қоғамдық экологиялық  сана қоғамның экологиялық проблемаларымен  күресуде мықты фактор болып табылады. Мысалы, Жапония - табиғатты қорғау саясатында үлкен жетістіктерге  жеткен мемлекет. 60-шы жылдардың соңындағы  үлкен экологиялық қарсылықтар  мемлекеттік табиғат қорғау жүйесін  құруға алып келді. Ол кездегі жүргізілген  саясат тек экономикалық өсуді ғана алға мақсат етіп қойып, қоршаған ортаның  жайы еш ескерілмеді. 70-ші жылдардың  бас кезінде қоғамдық пікірлердің  қысымымен Ұлттық экологиялық стратегия  іске аса бастады. Қазір Жапония  экологиялық саясаты жағынан  дүние жүзі бойынша алдыңғы қатарлы  мемлекеттердің бірі. 60-70-ші жылдардағы АҚШ-тағы осындай жағдай да үкіметті экологиялық проблемаларды шешуге мәжбүр етті.

Экологиялық тәрбие - бұл адамдардың сезіміне, санасына, көзқарастарына әсер ету әдістері. Ол азаматтардың саналық деңгейінің артуына, табиғатқа қарым-қатынасының өзгеруіне, табиғат ресурстарына ұқыптылықпен, үнемшілікпен қарауға, оның жай-күйіне жаны ашып қарауға, табиғи ортада өзін өнегелі ұстауға әсер етеді.

Экологиялық тәрбие қоғамдық өмірдің барлық салаларын қамтып бірнеше деңгейлерде жүргізілуі керек. Жеке тұлғаның түзілуі негізінен  отбасында жүреді. Сондықтан ата-ана  баланың қоғамдағы негізгі мінез-құлық  нормаларымен қатар, экологиялық мәдениеттің  де негіздерін үйрете бастауы керек. Қазіргі кездегі ситуациялардан кейбір парадокстарды байқауға болады. Көбіне, балалардың экологиялық білімділігі ата-аналарының деңгейінен әлдеқайда жоғары. Ата-аналары мен балалары өздерінің зерттеулерінің нәтижелері бойынша, қоршаған ортаға ешқандай жамандық жасамай-ақ тіршілік ортасына белгілі бір дәрежеде зиян тигізіп жатқанымызды байқауға болады: қайта қалпына келмейтін табиғи ресурстарды оңды-солды шашудамыз, суды, ауаны ластаудамыз, көптеген тұрмыстық қоқыстарды шығарып жатырмыз. Табиғатты қорғауды өз үйіңнен бастауға болады - бұл суды үнемдеп жұмсау, оның ластануын төмендету, озон бұзатын заттары жоқ аэрозольдарды қолдану және т.б. Сөйтіп экологиялық мәдениеттің басы отбасында түзіле бастайды.

Одан кейінгі экологиялық  тәрбиенің қалыптасуы қоғамның қатысуымен болуы керек. Бұл көбіне елдің  басшыларына, олардың экологиялық  мәдениетінің деңгейіне, қоршаған табиғи ортаны қорғау мақсаттарына қаншалықты көңіл бөлініп жатқанына байланысты. Экологиялық тәрбие беруді әртүрлі жолдармен жүргізуге болады. Бұл жерде баспасөз ақпарат құралдарының (БАҚ) және Қоғамдық экологиялық ұйымдардың ролі зор. БАҚ бірінші болып экологиялық қолайсыз жағдайлар туралы дабыл қағып халықты құлағдар етіп отыруы керек. Осының арқасында халықтың экологиялық сана-сезімі өсіп, көтеріледі.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. www.google.kz
2. http://kk.wikipedia.org
3. Лекция материалдары
4. Экология негіздері. Оқулық /құр.: Баешов А., Дәрібаев Ж.Е., Шакиров Б.С. және т.б. – Түркістан: Тұран, 2000. -196 бет.

Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауiпсiздiгi тұжырымдамасы. №124.  03.12.2003.