Қазақстандағы табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау

БҚОББ «Орал газ,мұнай және салалық технологиялар колледжі»

МКҚК

 

 

 

Е.Э.П. ПЦК-сы

 

 

 

 

 

 

Курстық жұмыс

 

  Пәні: Ауыл шаруашылық өндірістің экономикасы және              

                                    ұйымдастырылуы.

 

  Тақырыбы: «Қазақстандағы табиғи ресурстар және қоршаған 

                                       ортаны қорғау»

 

 

 

 

 

                                                          Орындаған:СТ-631 топ студенті

                                                                                 Шутанов Н.Т.

                                                          Тексерген:  оқытушысы

                                                                                 Кенжегалиева Г.А.

 

 

 

 

 

 

 

 

Орал-2009 ж.

 

Мазмұны

Кіріспе..............................................................................................4-6

 

 I-бөлім. Қазақстандағы табиғи ресурстар және қоршаған ортаны 

                  қорғау

 

1.1Қазақстанның табиғат ресурстары............................................7-8

1.2.Қазақстанның ішкі сулары және су ресурстары.....................9-10

1.3Қоршаған ортаны қорғау............................................................11

1.4Топырақты қорғау жолдары......................................................12-13

1.5Қазақстан Республикасының қорықтары.................................14-21

1.6Батыс Қазақстан облысының табиғат – қорығы қоры          

      нысандары..................................................................................22-24

1.7Қазақстанның «Қызыл кітабы»..................................................25

 

II- бөлім. Экономикалық бөлім.

 

2.1 Егістік жерлерді есепке алу бойынша жерге                            

      орналастыру жұмыстарының өндірісі...................................27

2.2 Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге

      жер салығы төлемдерін әзірлеу...............................................28

2.3 Ауылдың елді мекендер территориясына жерлік-

      шаруашылық орналастыру жобасын жасау............................29

2.4 Жерге құқық жөніндегі құжаттарды әзірлеу,жер бөліп

      беру бойынша жұмыстардың өндірісі,тұрғылықты

     жерге жер учаскесінің шекараларын жасау............................30

 

Қорытынды....................................................................................31-32

Қолданылған әдебиеттер тізімі ..................................................33

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                I-Бөлім

 

«Қазақстандағы  табиғи ресурстар және қоршаған  ортаны қорғау»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

«Сұлулықты,көркемдікті түсіне білудің өзі үлкен эстетикалық тәрбие күші. Ұшқан құс, жүгірген аң, өзен-көл,тау-тас, өсімдіктер дүниесі-бәрі де адамға ләззат береді.Ес білгеннен бастап ата-анасының, үлкендердің өне бойы айтып отыратын өсиеттерімен тәрбиеленген ұрпақ өзі де табиғатқа нұқсан келтірмейді және өзгеге де жол бермейді. »

                                                         (Ш.Уәлиханов)

 

     Қазіргі кезде адамның қоршаған ортамен қарым-қатынасы ерекше маңызға ие болып отыр.Жер шарындағы халық санының жедел өсуі және көптеген елдердің индустриалды дамуы табиғй ресурстарды пайдалануды еселеп арттырып,адамның табиғатқа әсерінің көлемін өсіре түсуде.

     Соңғы жылдары пайдалы қазба  қорларының азаюы, жер бетінен өсімдік және жануарлардың көптеген түрлерінің жойылуы,сондай –ақ табиғй ортаның шектен тыс ластануы айрықша белең алып отыр.Кейбір елдерде әсіресе дамыған елдерде қоршаған орта жағдайының нашарлағаны соншалық, адамдардың деңсаулығы төмендей бастады.Осының бәрі қоғамдағы қоршаған ортаны қорғау мәселесіне ерекше көңіл бөлуге, табиғатты сақтау және қалпына келтіру мәселелерімен нақтырақ айналасуға,сондай-ақ оның қорларын тиімді пайдалануға итермелейді.Табиғаттың өзгертуді қаламайтындығы белгілі.Ондағы өзгерістер баяу, байқаусыз өтеді,өзін-өзі реттеу мен өзін-өзі қалпына келтіру үдерістері ұзаққа созылады.

      Жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысында қоғам мен табиғаттың өзара қарым-қатынасында жаңа сападағы жағдай қалыптасты.

     Материалдық өндірістің көлемі еселеп өсіп,шикізатты өндіру барған

сайын артты,дүниежүзілікк  мұхит пен қазба байлықтар

жеделдетіліп игерілді.Ғылыми техникалық прогресс нәтижесінде

жасалынған табиғатқа  әсер етудің ұлан-ғайыр мүмкіндіктерімен

құралдары және  адам баласының өсіп отырған қажеттіліктері

табиғат ресурстарын, оларды планетадағы жалпы қорымен бара-бар мөлшерде пайдалануға алып келді.Жер бетінің өзгеруі ауқымы

дауылдар,су тасқындыры,жаңартаулар  атқылаулары,зілзала 

сияқты табиғи құбылыстардың  нәтижесімен тепе-тең, тіпті, олардан асып түсетіндей жағдайға келді.

     Қазіргі ғылым мен техниканыңжетістіктері адам баласына табиғи ортаны сақтау мен оның ластануына жол бермеуге,қамқорлық танытуға мүмкіндік береді.

Мүндай мүмкіндіктердің  бірнешеуі төмендегідей: 
-табиғи ресурстарды үнемдеуге мүмкіндік беретін аз қалдықты немесе қалдықсыз технологияны жаппай өндіріске ендіру және ортаның ластануын барынша азайту;

 

-су шығынын едәуір  азайтуға мүмкіндік беретін өндірісті  сумен жабдықтаудың қайтымды  және тұйық айналымдарын кең  қолдану;

 

-топырақтағы ылғалдың  жиналуын,атмосфералық ауадағы газдардың  тепе-теңдігін сақтауға мүмкіндік беретін орман алқаптарының сақталуы және қалпына келтірілуі;

 

-жылу мен энергияның  дәстүрлі көздерінің атмосферадағы  көмірқышқыл 

газының жиналуы мен  климаттық өзгеруінің алдын алуға  мүмкіндік беретін 

табиғи көздерімен алмастырылуы болып табылады.

 

Табиғаттағы кез келген ірі антропогендік өзгеріс қоршаған ортаға зиян.Қоршаған ортаның тұрақты  табиғи экожүйесі-күрделі жүйе.Себебі,оны  ұйымдастырудың тәсілдерін табиғаттың өзі көп жылдар бойы эволюция арқылы сұрыптаған.Мысалы;егер оның өнімдері қажеттілігін таппаса,табиғатта ешқандай органикалық заттар синтезделмейді.

 

     Бүкіл дүниежүзілік экожүйе-біртұтас нәрсе.Оның шнңберінде ұту немесе жоғалту болған емес, су оңтүстіктен солтүстікке ауысады,егіннің көбеюі орманның азаюына әкеліп соғады.табиғат адам баласына өзінін байлығын  төлеусіз береді деген теріс пиғыл апатқа әкеліп соғады.Оған тың жерлерді игеру,ядролық қопарылыс, тыңайтқыштарды пайдалану, ормандарды кесу,т.б. мысалдарды жатқызуға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.1Қазақстанның табиғат ресурстары

     Табиғат ресурстарына адам пайдаланатын және материалдық игіліктерді жасау үшін қолданылатын табиғат объектілері жатады.Табиғат ресурстарын бірнеше белгілері бойынша жіктейді.Олар:атмосфералық, су, өсімдіктер, жануарлар, топырақ, қазба байлықтары, энергетикалық және т.б. болып бөлінеді. Оларға ең алдымен таусылмайтын ресурстар жатады.Бұл ресурстарды пайдаланудың қоршаған ортаға тигізетін зиянды әсерлері айтарлықтай емес.Адам олардың толық пайдалануға мүмкіндік беретін жолдарын жасау керек.Сондай-ақ, қалпына келетін ресурстарды пайдаланудың болашағы бар.

     Таусылатын ресурстарға жақын кезенде немесе болашақта қорының таусылу қаупі төніп тұрған заттар жатады.Бұларға қазба байлықтары мен тірі табиғат ресурстары жатады.

     Таусылмайтын ресурстарға шексіз ұзақ уақыт пайдалануға болатын ресурстар жатады.Мысалы; жел, күн энергиясы, теңіздің толуы мен қайту энергиялары.Бірақ әрбір ресурс үшін пайдаланудың шегі бар.

 Ресурстардың ішінде судың орны ерекше. Су ластану нәтижесінде уақытша сарқылады,бірақ сандық жағынан сарқылмайтын ресурс.Жердің су қорының түрлері арасында таралуы әр түрлі болуы мүмкін.

     Дүние жүзінің ¾ бөлігін су алып жатыр.Су-баға жетпес табиғат байлығы.

     Жер жүзіндегі барлық  тіршілік суға байланысты. Сусыз тіршілік болуы мүмкін емес.Ол зат алмасу процесі-барлық органикалық өмірдің негізі екені белгілі.Су адам және жануарлар денесінде міндетті түрде кездесетін құрамдас бөлік.Жануарлардың жалпы салмағының 45-70%-ы, ал адам мен жануарлар ұрықтарының 97% -ы судан тұрады.Сондықтанда денедегі судың өзгеруі ағзаға тіклей әсер етеді.Егер денедегі судың өзгеруі ағзаға тікелей әсер етеді.Егер денедегі судың 20-25%-ының азаюы адамды өлтіріп жіберуі мүмкін.Кейбір жануарлар мысалы;  балықтар,киттер,құндыздар,т.б. тек қана суда өмір сүреді.

     Ауа-райы өте ысыған кезде 35-40 градусқа жеткенде адамдар мен жануарлар денедегі судың азаюын ауыр сезінеді.Бұл жағдайда ағзаға керекті су  мөлшері 2-3 есе өседі.Судың ағзаға жетпеуі ас қорыту процесінің бұзылуына,қандағы судың азаюына әкеліп соқтырады.Сапалы тұщы судың болуы –адамның деңсаулығы мен жануарлардың өсуіндегі, олардың өнімділігін көтерудегі басты шарттарының бірі.

     Халық шарушылығына қажетті тұщы су көзі тек қана адамдар мен жануарлардың ішуі үшін емес,жер суаруда да, өнеркәсіпті дамытуда да,барлық технологиялық процестерді жүзеге асыруда да пайдаланылады.

«Су –ландшафтың  қаны»  деп текке айтылмаған.сусыз ландшафта ешқандай өмір болуы мүмкін емес.

     Ал мұхиттардың,  теңіздердің  суларын шарушылықта,  оның ішінде ауыз су керегіне пайдалану болашақтың ісі.Республикамызда су тұшытқыш станция әзірше  Ақтау қаласында ғана бар.Республикамызда тұщы су қорының көп пайдаланылуы азайып бара жатқан тұщы су қондырғыларын көбейтуді қажет етеді.Себебі,қоғамымызда тұщы су пайдалану жыл сайын өсіп келеді.Ал егін шаруашылығының тұщы суға қажеттіліг бұдан әлдеқайда көп,әсіресе жүгері мен күріш өсіруге өте көп су керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2 Қазақстанның ішкі сулары және су ресурстары

 

     Өзен жүйелері және өзен алқаптары.Қазақстан аумағында ірілі-ұсақты 85 мың өзен бар.Олардың ішінде 7 өзеннің (Ертіс, Есіл, Тобыл, Жайық, Сырдария, Іле, Шу,) ұзындығы 1000 км-ден асады.

     Республиканың барлық өзендері Солтүстік Мұзды мұхит және ішкі тұйық көлдер алаптарына жатады.Екі алап арасындағысуайрық Сауыр-Тарбағатай тау жүйесінің қырқасы мен Сарыарқа,Торғай үстірті арқылы өтіп, Оңтүстік Оралға тіреледі.

     Солтүстік Мұзды мұхит алабы өзендерінің су ағыны тұрақты келеді.Бұл алқапқа жататын өзен-Ертіс (Есіл және Тобыл салаларымен).

     Республика  өзендерінің едәуір бөлігі ішкі тұйық алапқа жатады,олар көлдерге барып құяды.Бұл көлдердің ірілері-Каспий,Арал, теңіздері және Балқаш көлі.Ішкі алапқа ұсақ көлдерге құятын,құмға барып сіңіп кететін,сондай-ақ уақытша ағатын өзендер де жатады.

     Оңтүстік және Орталық өзендерге:Қазақстанның оңтүстік бөлігінің өзендері жатады.Өзендер жол зонасында орналасқан және өзен торы сирек.Бастылары-Сырдария,Арыс саласы мен Шу, Сарысу, Торғай,Ырғыз, Талас өзендері.Бұлардың ішінде сырдариядан басқасы Арал теңізіне жетпей құмға сініп кетеді немесе шағын көлдерге барып бітеді.

     Батыс Қазақстан өзендеріне:Жайық,жем, Сағыз,Ойыл,Үлкен Шаған және Кіші өзен және олардың салалары жатады.

     Қазақстан өзендерінің жасы әр түрлі.Жазық бөлігінің өзен жүйелері ескі, өзінің даму сатысының кезеңінен өтуде.Сондықтан жазықтардағы өзендердің аңғарлары жақсытүзілген, әрі кең болып келеді.Бұл өзендерде тереңдік эрозиясы баяу,ал бүйірлік эрозиясы күшті болады.Таулы аймақтардың өзендері тарихы жағынан жас ,өз дамуының бастапқы кезеңінен өтуде.Бұлардың бойлық қимасы тік, құламалы келеді,яғни қалыптасып бітпеген.Өзендердің  тереңдік эрозиясы жылдам да ,бүйірлік эрозиясы

баяу.

     Қазақстан өзендерінің екінші ерекшелігі-оның аймағы бойынша әркелкі таралуы.Жазық-аласа таулы бөлікте  өзен торының жиілігі солтүстіктен оңтүстікке қарай кеми береді.

     Жауын-шашын  көбірек түсетін орманды дала  және дала зоналары өзенге  бай.Республиканың солтүстігінде  өзен торының жиілігі әрбір  100 шаршы км-ге орта есеппен  4-6 км-ден, орталық шөлейт зонада 2-4 км-ден,ал оңтүстік шөл зонасында 0,5 км-ден келеді.

     Қазақстанның  биік таулы аймақтарында өзен  көп.Алтай,Жоңғар Алатауы және  Тянь-Шань тауларына жауын-шашын  мол түседі.Өзен торының жиілігі  тау бөктерлерінде әрбір 100 шаршы  км-ден 4-6 км-ге,таудың орта бөлігінде  10-12 кге ,биік тауларда 16-18 кге дейін жетеді.

     Топырақ  ресурстары жер бетіндегі тіршілікке  қажетті ең маңызды алғы шарттардың  бірі болып саналады.Топырақ биосфераның  компоненттерінің бірі ретінде  адам,жануарлар мен өсімдіктер  үшін биохимиялық орта болып табылады.Ол энергетикалық сыйымдылығы жоғары,топырақ биоортасы мен адамдар арасындағы тікелей және жанама әсерлерді сақтап тұрады.Топырақтың табиғи дене ретіндегі негізгі қызметі:атмосфералық жауын-шашынды жинақтау,су балансын реттеу,өсімдіктерге қажетті қоректік элемменттерді жинақтау,жер асты суларын түзу мен тазалығын қамтамасыз ету.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3 Қоршаған ортаны қорғау

      Қазақстан  өзінің жер қойнауы мен танымал,оның  байлығы аумағының геологиялық  құрылысы мен даму ерекшеліктеріне  байланысты.тау түзілуі кезінде,магмалық жыныстар енгенде және шөгінді жыныстар метаморфталғанда кендер,түрлі минералдар пайда болады.

    

    Қазақстан қазір хром, рений, висмут, фтор қоры жағынан  дүние жүзінде бірінші орын  алады.Ал темір,хромит,қорғасын,мырыш,вольфрам, молибден,фосфорит,мыс,калий және кальций қорынан алдыңғы орындардың бірінде.