Айналым құралдарының мәні, құрылымы және құрамы туралы түсінік

   Айналым құралдарының мәні, құрылымы және құрамы    

                                  туралы түсінік.

     Айналым  құралдардың  заттық  мазмұны  – еңбек  заттары.  Негізгі  құралдар  айырмашылығы  сол –  айналым  қор  өндіріс  процесінде  бір  рет  қана  қатысады да,  сол жолы  түгелдей  пайдаланылып  кетеді  және  өзінің  бүкіл құнын пайда болған  жаңа  өнімге  қосады.

   Айналым  құралдарды  оңтайлы  және  үнемді  жұмсау – кәсіпорынның  бірінші  кезектегі  міндеті  болып  саналады.  Себебі, иматериалдық  шығындардың  ¾  өнеркәсіп  өнімдерінің  өзіндік  құнын  құрайды.

   Айналым  құралдары  құрамы,  оның  құрылымы  өндірісті   мамандандыруға  байланысты.

   Кәсіпорындағы  айналым  құралдарды  пайдаланудың  маңызды  экономикалық   көрсеткіштері   оның  айналғыштығы   болып   табылады. Ол  есепті  мерзім  ішінде  қанша  рет  айналғанымен  және  айналым  мерзімімен   бағаланады.  Әрбір   кәсіпорын  айналым   құралдарының  айналғыштығын   тездетіп,  сол  арқылы   оған   деген   өзінің   қажетсінуін  азайта   алады.

   Нарықтық   экономиканың   негізгі   шегі – кәсіпорындарда   айналым   құралдардың    жетіспеушілігі.  Осы   мақсатта   кәсіпорындарда   өндіріс   қажет   ететіндей   мөлшерде   өндірістік   босалқы   қорлар   жасаған   дұрыс.  Оларда   материалдардың   артық  қоры   болмаған   жөн.

   Қазақстан экономикасының мұнайхимия секторындағы айналым құралдарымен жұмыс жасау  өте тиімді Өйткені, біз мұнай  барлық заттарды өндіре аламыз, мысалы біздің киіп жүрген киімдеріміз де мұнай айналым капиталына айналып  одан түрлі бұйымдар мен киімдер шығаруға болатынын көрсетіп отыр. Біз соларды қолдана білсек біздің экономикамыз күннен -күнге өсіп өркендер еді.Біз мұнай өзіміз қолдансақ ол өнеркәсіптің  дамуына және өндірістің дамуына әсерін тигізер еді.Айналым құралдары негізгі құралдарға қарағанда пайданы тез арада әкеледі, өйткені ол бір жыл ішінде  өз сипатын сақтамай түрлі өнімдерге айналып отыру мүмкіндігі бар, сондықтан оны тиімдірек деп ойлаймыз. 

        Кәсіпорындардың іс-әрекеттерін  қамтамасыз етудегі міндетті  шарт-қолда бар  айналым қаражаттарының (айналым капиталы) болуы. Айналым құралдары – бұл  өндірістік айналым қорларын құру, пайдалану және үздіксіз  өндірістік процестер  мен өнімді  өткізуді  қамтамасыз  ету үшін авансылаудың ақшалай қаражаттарының жиынтығы. Айналым құралдарының мәні- ұдайы өндірістік   процестердің қажеттілігін қамтамасыз  етудегі экономикалық ролімен анықталады. Айналым құралдары өндірістік процеске бірнеше рет қатысатын негізгі қорларға қарағандағы айырмашылығы, ол тек бір ғана өндірістік кезеңде қызмет етеді және өндірістік  тұтыну  тәсіліне тәуелсіз  өзінің  құнын  тікелей дайын өнімге апарады. Әдетте, өзінің табиғи нысанын сақтамайды және аяқталғаннан   кейін  ақшалай  нысанда  қайтарылады.

Өндрістік  айналым  қорлары өнеркәсіптегі  айналым қорларының ең негізгі бөлігі болып табылады. Олар барлық айналым қорларының өнеркәсіпте 70%, машина өндіру мен металл өңдеуде 80% - тен аса бөлігін құрайды.

   Айналым  құралдарының  айналымын  жылдамдату  кәсіпорынның  негізгі  мақсаты  болып  табылады  және  оның   мынадай  жолдары  бар:

• ғылыми – техникалық  прогрестің  соңғы  нәтижелерін      қолдану;
• өнеркәсіптік  өндірісті  ұйымдастыру   формаларын   жетілдіру;

• арзан  конструкциялық  материалды  қолдану;
• шикізат,  отын –энергетика  ресурстарын  үнемді  қолдану   және  тағы  басқа.

   Айналым  қорларын  қолдануды   ұйымдастырудың  негізгі  мақсаты - өндіріс  процессіз  үзіліссіз  жалғастыру   және  сатуға  шығарылған   өнімді  айналым  қорларының  ең  аз  мөлшерінін  қамтамасыз  ету.

   Өз  қозғалысында  айналым  құралдары  үш  сатыдан  өтеді:

• ақшалық;
• өндіргіш;
• тауарлық.

   Ақшалық  сатыда  дайындық  жұмыстары жүргізіледі.  Ақшалық сферасында  ақша  капиталы өндіргіш  капиталға  айналады.  Өндіргіш  сатыда   өндіріс   процесі   басталады.  Өндіргіш  сатыда   дайын  өнім  шығарылып,  сату  сатысы   басталады,  яғни  өндіргіш  капитал   тауар   капиталына   айналады  да,   тауар   сатысы басталады.   Схема   түрінде алсақ,

   А – Т.... Ө .....Т₁ – А₁ ,

   Мұндағы: А – кәсіпорынның  ақша  құралдары;

                  Т -  өндіріс  құралдары;

                  Ө -  өндіріс;

                  Т₁ – дайын өнім;

                  А₁ - өнімді  сатудан түскен  ақша  құралдары.

   Кәсіпорындағы  айналым   қорлары   кәсіпорынның   өз  қорларында   және  қарызға алынған ресурстардан  тұрады.

   Айналым  құралдарының  көздеріне  пайда,  несие,  жарғы  қоры,  бюджеттік  қорлар,  кредиторлық   берешек  тағы  басқалар  жатады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  Негізгі емес қызметтен түскен табыс

                                                                                                  мың теңге

  Ескерту: дерек көзі – ұйымның бюджеттің  атқарылуы туралы түсіндірме хаты. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланған  әдебиеттер: 

1. Қалдыбаев  Ө.,  Темірбаев - А. Экономика  предприятия. «Санат» 1997.

2. ҚР  Президентінің  заң  күші  бар  Жарлығы «Мемлекеттік  кәсіпорын  туралы» 19 маусым 1995.

3. Раицкий  К.А. Кәсіпорын  экономикасы,  М: 1999.

4. Сейітқазиева А.М., Бекназарова:А. Кәсіпорын  экономикасы   және  кәсіпкерлік. Оқу  құралы, - А. 2001.