Акша нарык маныздылыгы

Б±л дегеніміз, егер сіз наќты аќшаларды ќолда ±стасањыз, онда ол сізге ешќандай пайыз єкелмейді. Ал егер ол аќша ол аќшалар облигациялар немесе банктегі салымдар т‰рінде болса, сізге пайыз єкелер еді. Нанныњ баѓасыныњ µсуі, нанѓа с±раныс кµлемін µзгертуі секілді, ќолдаѓы наќты аќшалар аќша ќорына деген с±раныс мµлшеріне єсер етеді. Сондыќтан, пайыз ќойылым µскен кезде, адамдар аќша т‰ріндегі байлыќты аз ±стауды ќалайды. Наќты аќша ќорына деген с±ранысты мынадай т‰рде жазайыќ:

                                (3)

L(r) – функциясы – µтімді актив, яѓни аќшаѓа с±ранысты білдіреді. Б±л тењдік аќшаѓа с±раныс мµлшері – пайыз ќойылым функциясы екенін т±жырымдайды. Сондыќтан, аќшаѓа с±раныс пайыз ќойылымѓа кері пропорционал болып табылады (Сурет 5) /7, 387 б/.

 r

 

 

 

L(r)

 

 M/P

               Сурет 5- Наќты аќша ќорларына с±раныс ќисыѓы

 

Б±л сызыќ – кері кµлбеулікке  ие, себебі пайыз ќойылым жоѓары болѓан сайын, аќшаѓа с±ранысты азайтады. Енді тепе-тењдік жаѓдайдаѓы пайыз  ќойылымды табу ‰шін, біз аќшаѓа с±раныс пен ±сыныс ќисыќтарын біріктіреміз (Сурет 6) /7, 388 б/.

 

       r M^S

 

 

 

 

      r⁰

 

L(r)

 M/P

 

Сурет 6- Аќша нарыѓындаѓы тепе-тењдік жаѓдай

 

¤тімділікті тањдау теориясына сєйкес пайыз ќойылымныњ µзгерісі –  аќша нарыѓындаѓы тепе-тењдік жаѓдайѓа єкеледі. Тепе-тењдік пайыз ќойылым дењгейінде наќты аќша ќорларына с±раныс пен ±сыныс бір-біріне тењ болады.

Сонымен, µтімділікті  тањдау теориясы – аќша ±сынысы  тµмендегенде пайыз ќойылымныњ µсуін, ал аќша ±сынысы µскенде, пайыз ќойылым дењгейініњ тµмендеуін айќындайды. Жєне аќша нарыѓындаѓы тепе-тењдік жаѓдай аќша ±сынысы мен с±ранысы µзгергендегі пайыз ќойылымныњ жылжу дењгейіне байланысты болады.

 

 

Ќорытынды

 

Сонымен, ќорыта келгенде, аќша дегенiмiз – тауардыњ жалпы эквивалентiнiњ тиянаќталѓан т‰рi,  ќ±нныњ эквиваленттiк формасы мен т±тыну  ќ±нымен  бiрге байланысќан ерекше тауар. Яѓни аќша – тауар µндiру мен оны айырбастау  ‰рдiсiнде басќа тауардан бµлiнiп шыќќан ерекше  тауар, оныњ айрыќша ќызметi  барлыќ тауарларѓа ортаќ балама  эквивалент  рµлiн атќару.

Аќша - µндiру мен  бµлу ‰рдiстерiндегi адамдар арасындаѓы белгiлi бiр экономикалыќ ќарым-ќатынастарды кµрсететiн,  тарихи дамыѓан  экономикалыќ категория болып табылады.

       Экономикалыќ категория ретiнде   аќшаныњ мєнi, оныњ 3 ќажетiнiњ бiрiгуiнен  кµрiнiс  табады:

       1. жалпыѓа тiкелей айырбасталу;

       2. айырбас ќ±ныныњ дербес формасы;

       3. ењбектiњ сыртќы заттыќ µлшемi;

Аќшаныњ экономикадаѓы  атќаратын рµлiн, оныњ негiзгi ќызметтерi арќылы  байќауѓа болады. Аќшаныњ єр ќызметi тауар  айырбасы процесiнен туындайтын тауар  µндiрушiлердiњ формасы ретiнде аќшаныњ єлеуметтiк жєне экономикалыќ мазм±ныныњ белгiлi бiр  жаќтарын  сипаттайды.

Ќазiргi жаѓдайдаѓы нарыќтыќ экономикада аќшаныњ мањызы зор. Себебi  єр т‰рлi меншiк жаѓдайында (мемлекеттiк, кооперативтiк, жеке)  жґмыс iстейтiн тауар µндiрушiлер µндiретiн жєне  сататын  µнiмнiњ кµлемiн, т‰рiн жєне баѓасын бекiтуге дербестiк  алды. Шаруашылыќты  жања нарыќтыќ жаѓдайда  ж‰ргiзуде  тµлем ќабiлеттi с±ранысќа баѓдар  жасалуда, яѓни с±раныс  ескерiлiп, µнiмнiњ шыѓару кµлемi, т‰рi, баѓасы таѓайындалады.

Сонымен ќатар  ќазiргi кезде кєсiпорындарды жекешелендiру де, мемлекеттiк бюджеттiњ кiрiсiн  јалыптастыру да єр т‰рлi µндiрiстiк  жєне µндiрiстiк емес шыѓындарды ќаржыландыру да, ±лттыќ банктiњ несие ресурстарын басќа банктерге сату да, инфляцияѓа ќарсы к‰рес те жєне т.б. ж‰ргiзiлiп жатќан iс-шараларда аќшаныњ мањызы арта т‰суде.

Аќша нарыќтыќ экономикада аќша-несиелiк реттеуде айналыстаѓы аќша массасыныњ  µсуiн  тежеу, инфляциялыќ процестердi жењу жєне  ±лттыќ жалпы µнiмдi ынталандыру баѓытында ќолданылуда.

Сонымен, сµзiмнiњ  соњында   аќшаныњ ќоѓамдаѓы  орнын, нарыќтыќ экономикадаѓы мањыздылыѓын К. Маркстiњ мына бiр сµздерiмен  аяќтаѓым келiп отыр: “Аќша болѓан, олар бар жєне олар бола бередi”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланѓан єдебиеттер тiзiмi

 

1. Сейiтќасымов ¤.С. Аќша, несие, банктер.– А., Экономика, 2001.– 466 б.
2. Кµшенова Б.А. Аќша, несие, банктер, валюта ќатынастары.– А., Экономика, 2000. – 328 бет.
3. Линвид Т.Г. Макроэкономическая  теория и переходная экономика.– М., ИНФРА-М, 1996.– С.560
4. Экономикалыќ теория негiздерi Оқулық.– А., Санат, 1998.–455 бет.
5. Гальперин В.М. Макроэкономика.– С.-Пб.,  Экономика и финансы, 1997.–С.710
6. Жуков  Е.Ф. Общая теория денег и  кредита.– М., Банки и биржи ЮНИТИ, 1998.–С.359
7. Мэнкью Н.Г. Макроэкономика.– М., МГУ, 1994.–С736
8. Агапов Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика.– М., Дело и сервис, 1999.–С.416