Қазақстан Республикасының қаржы нарығы

     Қаржылық  математика қаржы нарығына, соның  ішінде бағалы қағаздар нарығына талдау мен болжау жүргізеді.

Жиынтық табыстылық екі компоненттің қосындысы  ретінде анықталады.

 

      төленген   акцияның   акцияның

     дивидендтер        соңғы бағасы    –     бастапқы бағасы                                   

r = ----------------    +    --------------------------------------------                                                          (1)

    бастапқы  баға                            бастапқы баға 

    r =  табыстылықтың дивидендтік компоненті + табыстылықтың бағалық компоненті

    Акция активінің тәуекелділігін өлшеудің бірлігі ретінде өзгерістілік, волатильдік (volatility) кеңінен қолданылады. Өзгерістілік, волатильділік акция табыстылығының мүмкін мөлшерлеме диапазонымен және оларды алу ықтималдылығымен байланысты. Акция табыстылығының мүмкін мөлшерлеме диапазоны кең болған сайын, сонымен қатар экстремалдық мәндерді алу ықтималдылығы жоғары болған сайын, соғұрлым акцияның өзгеріс көрсеткіші жоғары болады. Нақты табыстылық болжамдалған көрсеткішінен не жоғары, не төмен болуы анық. Өзгерістілік мәнін түсіну үшін, акцияның әр түрлі табыстылық деңгейінде алу ықтималдылығын бөлуін қарастырайық. Барлық мүмкін болар табыстылықтың дейгейлері нөлден (яғни табысты ала алмау) бірге (анықталған табыстылық міндетті түрде алынады) дейін сай болады.

      Табыстылықтың күтілетін мөлшерлемесі (табыстылықтың  орта шамасы) табыстылықты алу бойынша  сәйкес ықтималдылыққа көбейту арқылы табыстылықтың барлық мүмкін болар  мөлшерлемелерінің жиынтығы ретінде анықталады:

                                               n

     E (r) = P1r1 + P2r2 + …+ Pnrn = Σ Piri                                                                                                                                                                                        (2)

                                                                                                               i=1 

    Жоғарыдағы  формуланы акция табыстылығын бағалауға  қолдансақ, онда АҚ «Астана-Финанс» компания акциясының күтілетін табыстылық деңгейі 10 %-ға тең.

     E (r) = 0,2*30% + 0,6*10% + 0,2* (-10%) = 10%                                                   (3)

     Ықтималдылықты  дұрыс бөлу заңы қаржылық операциялардың тәуекелдерін талдау кезінде кеңінен пайдаланады. Оның маңызды ерекшелігі ретінде орта шамадағы қатысты бөлудің симметриялығын жатқызуға болады. Сонымен қатар, оны бөлу центрінен мәндердің үлкен ауытқу ықтималдылығы төмен. Осыған байланысты талдауды жүргізу және сәйкесінше талдауларды есептеуде жеңілдік туғызады.

     Барлық  қаржылық операциялар дерлік дұрыс  табысты бөлуді қарастырмайды. Туынды қаржылық құралдармен (опцион, фьючерс) операциялардан табысты алу ықтималдылығын бөлу жиі кездейсоқ шаманы математикалық  тосу асимметриясымен сипатталады. Бағалы қағазды сатып алу опционы оның иеленушісіне жағымды табыстылық жағдайында пайда әкелуге, сондай-ақ теріс табыстылық кезінде шығынды алдын алудан мүмкіндік береді. Шындығында, сатып алу опционының табыстылық бөлуі шығын басталатын нүктесінде аяқталады. 
 

 

     

       Р

    0,12 

    0,10 

   0,08 

   0,06 

   0,04 

   0,02

   

          0      5     10     15     20     25     30     35     40     45     50                Табыстылық (%)  

   Сурет 13 – Асимметриялық  бөлу  

     Бөлу  тығыздығының максимум нүктесі 14%-ды табыстылыққа сәйкес келеді. Мұндай жағдайда талдауда екі параметрді (орта шаманы және стандарттық ауытқуды) қолдану дұрыс емес қорытындыға әкелуі мүмкін. Стандарттық ауытқу ығыстырылған бөлу кезінде тәуекелді нақты сипаттамайды және көп жағдайда күтілетін табыстылықтың оң немесе теріс жақтарының өзгерісін есепке алмайды.

     Орта  шама және стандарттық ауытқудан  басқа асимметриялық бөлу көбінесе қосымша параметрлерді білуін талап  етеді.

 

    

ҚОРЫТЫНДЫ 

     Қазіргі уақытта бағалы қағаздар нарығының  түсініктерін нақтылау қажеттілігі туды. Оларға себеп ретінде мемлекеттің даму қарқынын анықтауда, қаржылық стратегия мен тактиканы белгілеуде бірқатар көрсеткіштердің даму серпініне тәуелділігін қарастыру болып табылады. Осы көрсеткіштердің бірі – бағалы қағаздар нарығы болып табылады. Сондай-ақ, республикамыздың бағалы қағаздар нарығы мәнінің ғылым бекіткен жіктелімге сай еместігін көрсетеді.

     Бағалы  қағаздар нарығын талдау нәтижесінде келесідей қорытындыға келеміз. Қор нарығының құралдарының ішінен акциялар шығарылымы жоғары. Бірақ, акциялардың айналысы төмен. Екінші орында облигация шығарылымын жатқызамыз, бірақ эмитенттері ретінде негізінен екінші деңгейлі банктер болып табылады. Үшінші орында – пайлар. Акция мен облигациға қарағанда тәуекелділігі төмен болса да, оларға деген сұраныс төмен. Республикада бірқатар кәсіби қызмет түрлері қабылданған. Әйтсе де, кәсіби қатысушылар саны жағынан талдау жүргізу нәтижесінде, кейбір қатысушылар санының даму серпіні байқалмайды. Бұл осы кәсіби қызмет түріне деген қызығушылықтың және олардың қызметіне деген сұраныстың төмен болуы деп анықтаймыз.

     ҚР-да бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік  реттеуді негізінен 4 кезеңге жіктейміз. Бұл жіктеу бағалы қағаздар нарығында  мемлекеттік реттеуді жүргізетін және қадағалайтын органдарға байланысты. Бағалы қағаздар нарығында мемлекеттік реттеуді жүргізу кезінде келесідей қағидаларға сүйенуін ұсынамыз.

- заңнаманы шығару мен оған толықтыру жүргізу кезінде құқықтық негіздің басыңқы дәрежесіне сүйенуі;

- заңнаманы шығару мен оған толықтыру жүргізу кезінде құқықтық негіздің бір-біріне үйлестіруі және бірігей бағыттарды ұстануы;

- бағалы қағаздар нарығындағы стратегия мен тактиканы анықтау кезінде нақты қажеттіліктерді және мүмкіндіктерді  ескеруі;

- бағалы қағаздар нарығының қатысушылар тізімін бекітуде, тек техникалық талаптарды ғана емес, сондай-ақ тиімділік факторын ескеруі.

       Эмитенттер бағалы қағаздарды шығару кезінде белгілі бір артықшылықтардың және кемшіліктердің болуын қарастырады. Алайда, келтірілген талдау нәтижесінде эмитенттердің бәсеңділігін көреміз. Осыған байланысты эмитенттерді ынталандыру факторларын анықтауға қажеттілігі бар. Оларға: рейтингтік шығындарды азайту, листингтік шығындарды азайту және өзара міндетті қатысушылар байланысының шығындарын қысқарту.

          

 

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Брейли Р, Майрес С. Принципы корпоративных финансов. Пер. с англ. – М.:ЗАО «Олимп-Бизнес», 2003
2. Бригхем Ю, Гапенски, Финансовый менеджмент, пер с анг./ под ред. В.В.Ковалева – СПб: Экономическая школа, 2004
3. Дж.Ван Хорн. Основы управления финансами. – М.: 1996
4. Ковалев В.В. Введение в финансовый менеджмент.- М: Финансы и статистика, 2000
5. Павлова Л.П. Финансовый менеджмент. Учебник – М.: Инфра-М., 1996
6. С.Росси др. Основы корпоративных финансов. Пер. с анг.- М.: Лаборатория базовых знаний, 2001
7. Холт Роберт Н. Основы финансовго менеджмента. – пер. с англ.- М.: Дело, 1993
8. Ченг Ф.Ли, Джозеф И. Финнерти. Финансы корпораций: теория, методы и практика. Пер. с анг. – М. ИНФРА-М.:, 2000