Негізгі бөлім

  ІІ. Негізгі бөлім.

2.1. Еңбек ресурстарын  қамтамасыз етілуін  талдау. 

Еңбек ресурстарына сәйкес салада білім және еңбек дағдыларына ие қажетті  физикалық деректері бар тұрғын халықтың бөлігі кіреді. Кәсіпорынның қажетті еңбек ресурстарын жеткілікті қамтамасыз етілуі олардың рационалды пайдаланылуы, еңбек өнімділігінің жоғары деңгейлі өнім көлемін арттыру үшін және өндіріс тиімділіктерін арттыру үшін үлкен маңызы бар. Кәсіпорынның еңбек ресурстарын қамтамасыз етілуіне және олардың пайдалану тиімділігіне барлық жұмыстардың көлемімен орындалатын өз уақытылығы, жабдық машина, механиканың пайдалану тиімділігі тәуелді.

    Талдау міндеттері.

• Кәсіпорынның және құрылымдық бөлімшенің еңбек ресурстарын, сондай-ақ олардың категориялары мен кәсіптер бойынша қамтамасыз етілуін зерттеу, бағалау.
• Кадрлар ағымдағы көрсеткіштерін анықтау мен зерттеу.
• Еңбек ресурстарының резервтерін анықтау, олардың анағұрлым тиімді пайдалану.

    Еңбек бойынша талдауды жүргізу  үшін келесі қайнар көздерді  пайдаланылады. 

• Еңбек бойынша есеп.
• Табельдік есепке алумен кадрлар бөлімі деректері.
• Еңбек ресурстармен кәсіпорынның қамтамасыз етілуі.
• Жұмыскердің категориялары мен кәсіптері бойынша .
• Нақты санын оның жоспарлық қажетімен салыстыру бойынша есептейді.
• Еңбек ресурстарының біліктілігі сапалық құрамында талдау керек.

    Жұмыскерлердің біліктілік деңгейімен  орындалатын жұмыстар күрделігімен  сәйкестігін бағалау үшін, жұмыстар  мен жұмысшының орташа тарифтік  разрядты салыстырады. Ол орташа  салмақтаған арифметика бойынша  есептелінеді.  

               Tр = ∑Tpi * Чрі / ∑Чрі                             Tр = ∑Tpi * Vрі / ∑VРі       

 Tpi – інші тарифтік разряд.

Чрі – інші разрядтағы жұмыстар саны.

Vрі- әрбір жұмыстар көлемі.

VРі   - әрбір түрі бойынша жұмысшылар саны. 

    Егер жұмысшылардың нақты орташа тарифтік разряды жоспардан төмен болса, онда бұл анағұрлым төмен сападағы өнім шығысына әкеледі.

    Әкімшілік басқару персоналы  әрбір жұмыскердің нақты білім  деңгейінің, оның лауазымына сәйкестігін тексереді және кадрларды іріктеу оның дайындылығымен және біліктілігінің жоғарлауымен байланысты сұрақтарды зерттейді. Жұмыстың біліктілік деңгейі көбіне олардың жасына, жұмыс статусына, біліміне байланысты талдау процесінде жұмыстар құрамында жоспар бойынша жұмыс статусы, білім бойынша өзгерістерін зерттейді. Олар жұмыс күшінің қозғалыс нәтижесінде болатын талдау барысында бұған үлкен көңіл бөлу керек. Жұмыс күшінің қозғалысын сипаттау үшін келесі көрсеткіштерде динамикасын талданып есептеледі.  

1. Жұмысшыларды қабылдау  айналым коэфициенті. 

 

Кқаб. = персон-ң жұмысқа қаб-н саны / персон-ң орташа тізімдік саны.  

2. Шығарылым бойынша  айналым коэфициенті.  

Кшығ. = босатылған жұмыскер-р саны / персонал-ң орташа тізімдік саны.  

3. Кадрлардың ағымдық  коэфициенті.  

Ка = өз еркімен және еңбек тәртібін бұзған үшін шығ-р / персонал-ң орташа тізімдік саны.

                        

4. Персонал құрамының  тұрақтылық коффициенті.  

Кт = жыл бойы істеген жұмыскерлер саны / персонал-ң орташа тізімдік саны.  

Егер  кәсіпорын өзінің қызметін кеңейтіп, өндірісті жоғарлатып, жаңа жұмыс орындарын дайындау үшін, онда бұл жағдайда еңбек ресурстарына деген қажеттілік көп керек екенін ескеру керек.

    Өнім шығысын жоғарлату резерві  арқылы қосымша жұмыс орнын  анықтауды оның өсуін бір жұмыскердің  орташа өнімділігіне көбейткенде болады.

               Р↑ВП = Р↑КР * ГВф  

Р↑ВП - өнім шығысын жоғарлату резерві

Р↑КР  – жұмыс орнының санын жоғарлату  резерві

ГВф – жұмысшының орташа жылдығы  

    Кәсіпорынды еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету үшін онда мына көрсеткіштерді орындау керек.

1. жұмысшылардың квалификациясын жоғарлату.
2. еңбек жағдайын жақсарту және жұмысшылардың денсаулығын жақсарту.
3. тұрмыстық-техникалық қажеттіліктерді қадағалау.
4. еңбек ұжымын әлеуметтік қамтамасыз ету.

Кәсіпорындағы жұмысшылардың квалификациясын жоғарлату жоспарын орындау барысында мына көрсеткіштерді талдайды, жұмысшының жоғары, орта немесе орташа маманданған оқу орындарын қанша пайызы бітіргенін, кадрлар дайындау жүйесінде қанша адам немесе пайыз, квалификациясын жоғарлату нәтижесінде қанша пайыз және квалификацияланбаған қанша пайыз. Жұмысшылар квалификациясын жоғарлату жоспарын орындау еңбек өнімінің көтерілуіне және кәсіпорын жұмысына оң баға беріледі.

    Жұмысшылардың денсаулығын жақсартуын  қамтамасыз ету мақсатында мына  көрсеткіштер қолданылады:

• жұмысшыларды санитарлық құралдармен қамтамасыз ету.
• санитарлық-гигиеналық жағдайын жақсарту.
• жұқтырылатын аурумен ауратын адамдардың пайыздық үлесі.
• денсаулықтарын демалыс орындарда, үйде, тур. саяхаттарда  емдеткендер қанша пайыз.

Жұмысшылардың және олардың отбасыларының әлеуметтік эәне тұрмыстық-техникалық жағдайлары мына көрсеткіштермен көрсетіледі. Жұмысшыларды үйлермен қамтамасыз ету, жаңа үй құрылысының жоспарларының орындалуы, бала бақша , демалыс үйлері және үйлердің сумен, жылумен, газбен қамтамасыз етілуі.

    Көп жағдайларда еңбек ұжымдарын әлеуметтік қорғау жүйесіне үлкен көңіл бөлінеді. Көп жағдайда әлеуметтік қорғау кезінде материалдық жағынан көмек береді, ең бірінші көп балалы отбасыға, кәсіпорын тарапынан жұмысшыларға егістік, бау-бақшалар беріледі, үй құрылысына пайыссыз ссуда, төменгі бағамен құрылыс материалдарын сату, емделуге жәрдемақы беру, путевка зейнетке шыққанда, үйлену тойларына беріледі.  Дағдарысқа ұшырап тұрған кәсіпорындар үшін жұмысшыларды әлеуметтік қорғау жүйесін қамтамасыз ету маңызды бөлік болып табылады. Оларға жататындар: жұмыс орындарын сақтау, жұмыстан босатылу шараларының аз болу керек, зейнетке шығу күндері жақындағанда ертерек шығару, еңбекақы көлемінің жоғарлауының уақытша тоқтатылуы, жарты ставкаға көшу, мақсаты жұмысшылардың санын сақтап қалу болып келеді. Бұл жағдайда жұмысшылар өзінің орындарын басқа вакантный орындарға ауыстырылуына мүмкіндік береді.

    Еңбек ресурстарын пайдалану  былайша анықтауға болады, яғни  бір жұмысшының істеген күндер  мен сағатына байланысты және жұмыс уақыт қорына байланысты. Мұндай талдау әрбір жұмысшының категориясы бойынша, өндіріс бойынша және кәсіпорын бойынша өткізіледі.  

      Кәсіпорынның еңбек ресурстарын  пайдалануды талдау.  

 

    Жұмыс уақыт қоры (ФРВ) жұмыс  санына (ЧР) байланысты, бір жұмысшының  бір жылда істеген күндері  (Д) және жұмыс күнінің орташа  ұзақтығына (П) байланысты.

    ФРВ = ЧР * Д * П

    ФРВ = ЧР * Д

    Талданатын кәсіпорындағы нақты  жұмыс уақыт қоры 9570 сағ. төмен,  факторлардың оның өзгерісіне  әсерін тізбектік тәсілмен бекітуге  болады.

1. Жұмысшылар  санына байланысты:

    ▲ФРВчр = (ЧРн – ЧРж) * Дж * Пж = (165-160) * 220 * 7,95 = +8745  

2. Жұмыс  күнінің ұзақтығы:

   ▲ФРВд = (Дн – Дж) * ЧРн *   Пж = (210 – 220) * 165 * 7,95 = - 13118 

3. Жұмыс  күнінің ұзақтығы:

    ▲ФРВп = (Пн – Пж) * Дн * ЧРн  = (7,8 – 7,95) * 210 * 165 = - 5197  

Барлығы: - 9570

 

2.2. Еңбек өнімділігі  дегеніміз.

    Еңбек өнімділігін бағалау үшін  жалпы, жеке және көмекші көрсеткіштер  қолданылады. Жалпылама көрсеткіштерге орташа жылдық, орташа күндік, орташа шығатын еңбек өнімділігі жатады. Жеке көрсеткіштерге белгілі бір түрдегі өнім бірлігінің өндірісінің уақыт шығындары жатады. Көмекші көрсеткіштерге белгілі бір өнім түрін өндіруге кеткен уақыт шығыны жатады.

    Еңбек өнімділігінің жалпылама  көрсеткіштеріне бір жұмыскердің  орташа жылдық өнім өнімділігі  жатады. Оның көлемі тек қана  жұмысшылар өндірісіне байланысты емес, сондықтан жұмысшылар санына, өнім санына, орындалған күндер және ұзақтығына байланысты.