Бириккен касипорын

Біріккен кәсіпорындарда материалдық құндылықтарды дұрыс есепке алу үшін материалдардың әзірленген номенклатурасы болуы керек.

Материалдар номенклатурасы –  бұл атауы мен тиісті деректемелері (сорты, мөлшері) көрсетілген материалдың әрбір түріне номенклатуралық нөмір белгіленіп, дәл және тұрақты өлшем бірлігі белгіленеді. Бұған қоса, номенклатурада материалдардың ағымдағы есепте ескерілетін бағасы қойылады.

Номенклатуралық тізілім –  номенклатура бағалық деп, ал онда көрсетілген бағалар есептік деп аталады.

Тағайындылған нөмірін, өлшем бірлігі  мен бағасын ТМҚ-дың қалдығы мен қозғалысы ескерілетін барлық құжаттар мен тіркелімдерге қояды. Талдамалы есепте материалдық құндылықтар нақты есептік бағалар (келісім, жоспарлы-есептік) бойынша, ал жинақтамалы есеп пен есеп беруде нақты өзіндік құны бойынша ескеріледі.

Біріккен кәсіпорындарда материалдық ресурстардың нақты өзіндік құны осы ресурстарды жеткізуші ұсынған несиеге сатып алынған үшін пайыз төлеуді қоса алғанда, сатып алу шығындары; коммерциялық, делдал ұйымдарға төленген үстемелер (үстеме ақылар), комиссиялық сыйақылар; тауар биржаларының қызмет құны; кедендік баж; басқа ұйымдардың күшімен жүзеге асырылған тасымылдау, сақтау, жеткізу шығындарына байланысты анықталады.

№7 БЕС-ына сәйкес тарифтің артық  төленген сомаларын қайтару және сол сияқты дүзетулер көлік-дайындау шығындарының сомасынан шегеріледі.

Біріккен кәсіпорындарда қорлардың талдамалы есебі жоспарлы-есептік бағасы бойынша жүргізілсе, онда олардың нақты өзіндк құн осы бағалар бойынша құннан плюс-минус нақты өзіндік құнының есептік бағасы бойынша құннан ауытқуынан құралады. Бұл бағалар субъектінің өзі келісім бағасының негізінде көлік-әзірлеу шығындарының жоспарлы мөлшерін ескере отырып дайындайды. Көлік-әзірлеу шығындары немесе жұмсалған материалдарға қатысты ауытқулар (плюс-минус) материалдық құндылықтардың шығыны келісім немесе есептік бағалар бойынша көрсетілген шоттарға ай сайын есептен шығарылады. Көлік-әзірлеу шығындарының немесе ауытқуларының пайызы олардың ай басындағы қалдығы мен ай ішінде келіп түскендерінің сомасын материалдардың ай басындағы қалдығының және келісім бағасы бойынша келіп түскен материалдардың сомасын бөліп, алынған нәтижені 100-ге көбейту жолымен анықталады. Есептеп шығарылған пайыз бойынша көлік-әзірлеу шығындарын немесе ауытқуларды тиісті шоттарға есептен шығарады. Материалдар түрлері немесе топтарының шығын көлеміне олар бойынша көлік-әзірлеу шығындарының немесе ауытқулардың пайызын табу керек болса және жеткізушілермен тұрақты байланыс болған кезде бухгалтерлік есептің деректері бойынша өткен айлардағы пайыздың қолданылуы мүмкін.

Біріккен кәсіпорындарда өндіріске есептен шығарылатын материалдық ресурстардың өзіндік құнын №7 БЕС бойынша анықтау ФИФО, ЛИФО, НИФО, арнайы бірегейлендіру, орташа өлшемді құн, стандарттық баға әдістердің біреуін қолдану жолымен жүзеге асырылады.

Материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу бойынша типтік құжаттар әзірленеді. Оларды уақтылы жазып, дұрыс ресімдеу, үйлесімді ұйымдастыру есеп пен осы қорлардың сақталу , әрі дұрыс пайдалануына бақылау жасауға мүмкіндік береді. Субъектінің бас бухгалтері дұрыс құжат айналымын, типтік құжаттардың қолданылуын, әзірленуін ұйымдастырып, олардың жасалу, тексеру және қабылдау кестесін барлық орындаущыларға жеткізуге міндетті. Материалдық қорлардың қозғалысына байланысты барлық операциялар құжаттармен ресімделеді. Материалдық құндылықтар біріккен кәсіпорынға әдетте жеткізу шарты бойынша келіп түседі. Онда жеткізілімнің саны, сомасы, ассортименті, жиынтықтылығы, сапасы, есептеулер мен жеткізу шартын бұзғаны үшін қарастырылған санкциялардың сомасы белгіленеді.

Материалды қоймадан алу үшін жеткізушіге немесе көлік ұйымына және өкілетті тұлғаға бухгалтерияда сенімхат беріледі.

№2А нысанындағы материалдық  құндылықтарды алу номерленген  және тесіп байланған, берілген сенімхаттар  есепке алу журналында тіркейтін  біріккен кәсіпорындар қолданады. №2 нысанындағы сенімхатты қолданған кезде оларды беру және алу туралы деректер сенімхаттың түбіршегінде тіркелінеді және №3 нысандағы журнал жүргізілмейді.

Материалдақ құндылықтардың келіп  түсуі мыналармен ресімделеді:

1. №4 нысанындағы кіріс ордерімен, субъектіге жеткізушілерден немесе тысқары кәсіпорыннан өңдеуден келіп түскен қорларды есепке алу үшін қолданады. Кіріс ордерін материалды жауапты тұлға қорлар қоймаға келіп түскен күні 2 дана етіп жасайды.
2. №5 нысандағы тауар-көлік жүкқұжаттарын жеткізуші материалдық құндылықтар жеткізушінің қоймасынан автокөлікке орталықтанған түрде жеткізілген жағдайда жазып береді. Оның біріншісі жүкті жіберушіде қалады. Екіншісі материалдық құндылықтарды кіріс ету үшін жүкті алушыға беріледі. Үшіншісі жүкті тасымалдағаны үшін көлік ұйымына шот есебінде беріледі. Төртіншісі жолдама қағазға қоса беріледі.
3. №7 нысанындағы материалды қабылдау туралы акт жеткізушілердің жолдама құжаттарының деректерімен салыстырғанда сандық және сапалық  айырмашылығы бар қорларды қабылдауды ресімдеу үшін қолданады. Акт сондай-ақ құжаттарсыз келіп түскен материалды қабылдаған кезде жасалады. Қабылдау комиссиясы материалды-жауапты тұлғаның және жеткізушінің өкілінің немесе мүддесі жоқ  ұйым өкілінің міндетті түрде қатысуымен акт 2 дана етіп жасалады. Материалдық құндылықтар қабылданғаннан кейін актлер қоса берілген құжаттармен бірге былай бөлініп беріледі: 1-ші данасын бухгалтерия, 2-ші данасын жабдықтау бөліміне немесе жеткізушіге шағым түсіру үшін заң қызметіне береді.
4. Әзірлеу, сақтау және өндіру процесіне материалдық құндылықтардың жетіспеушілігі мен ысырабы туралы акт жасалады. Олар бойынша табиғи кему нормасы белгіленген, әзірлеу, сақтау және өндіру процесінде тұрған материалдық қорлардың ысырабы анықталған жағдайда қаолданылады. Акт қордың сақталуы үшін жауапкершілікті бөлімшенің есебінен шығаруға және олардың құнын кінәлі тұлғаның есебінен өтетуге негіздеме болып табылады. Құжаттар №7 нысанындағы актіге қоса беріледі, 2 дана толтырылады және оған комиссия мен кінәлі адамдар қол қояды да: 1-данасы бухгалтерияға беріледі, 2-данасы бөлімшеде қалады.
5. Материалдық құндылықтардың табиғи кему нормасы шегіндегі ысырабы туралы акт субъектінің қоймасына жеткізушілерден немесе тысқары кәсіпорындардан өңделіп түскен қорларға нормалар белгіленіп, осы табиғи кему нормасы шегіндегі анықталған қор ысырабын ресімдеу үшін қолданылады. Акт №4 нысанындағы кіріс ордеріне қоса беріледі. Материалдық құндылықтардың қоймаға қабылданғанын ресімделген кезде акт 2 данада жасалады. Біреуі қоймаға, екіншісі бухгалтерияға беріледі.
6. Жүкқұжатпен ресімделетіндер: материалдық құндылықтардың өңдеуден келіп түсуі; пайдаланылмаған материалдардың қоймаға қайтарылуы; табыстылықтан материалдың келіп түсуі.

Кәсіпорынның қоймасынан ТМҚ өнім әзірлеу үшін, әр түрлі шаруашылық мұқтаждықтарына, өңдеу немесе сату үшін сыртқа босатылады. Өндірісті босату дегеніміз өнім әзірлеу, жұмысты орындау немесе қызмет көрсету үшін материалды босату. Материалдарды цехтың сақтау орындарна босату материалдың ішкі қозғалысы ретінде қарастырылады. Цехтың сақтау орындары жоқ болса материалдық құндылықтарды орталық қоймадан босату өндіріс шығыны болып саналады. Материалды өндіріске босатқан кезде белгілі бір талаптар сақталады. Олар: өндірістің қажетті көлеміне белгіленген шығыс нормативтеріне сәйкес олар салмағы, көлемі, массасы бойынша жүргізіледі; босату, әдетте, алдын ала белгіленген лимиттер шегінде жүзеге асырылады. Лимиттеу ай басындағы және соңындағы пайдаланылмаған цех қорларының өтімділігін ескеріп, цехтардың өндірістік бағдарламасының көлеміне жұмсалатын материал шығыстарының прогрессивтік нормаларына негізделу керек. Лимиттеуді жабдықтау бөлімі немесе жоспарлау бөлімі жүзеге асырылады; қоймадан материалды талап ету құқы берілетін адамдардың тізімі бас бухгалтермен келісіледі, сондай-ақ олардың қоятын қолдарының үлгілері алынады.

Шығыстар материалдық түрде  былайша ресімделеді:

1. №8 нысандағы лимиттік-шектеу картасы өнімді әзірлеу кезінде жүйелі түрде тұтынылатын қорларды босатуды ресімдеу үшін қолданылады. Лимиттік-шектеу картасын жабдықтау бөлімі немесе жоспарлау бөлімі материалдың бір атауына екі дана етіп жасайды. Оның біреуі – ай басталғанға дейін қорды тұтынатын бөлімге, екіншісі қоймаға немесе цехтың сақтау орнына беріледі. №8 нысаны материалдық құндылықтарды есептен шығаруға арналған растаушы құжат болып табылады. Осы карта бойынша өндірісте пайдаланылмаған қорлардың есебі жүргізіледі. Бұл орайда ешқандай қосымша құжаттар жасалмайды.

Қорларды шектен тыс босатуға және басқасына алмастыруға тек кәсіпорын  басшысының өкімі бойынша рұқсат етіледі.

Лимит пайдаланып болғаннан кейін  лимиттік-шектеу карталары бухгалтерияға  өткізіледі;

2. материалды алмастыруға арналған №10 нысанындағы акт-талап қорлардың белгіленген шектен тыс мөлшерде босатылуын есепке алуға арналған. Олар алмастырылған кезде қорларды қоймадан есептен шығаруға негіз болып табылады. Екі данада жасалып, біреуі – алушыға, екіншісі қоймаға беріледі;
3. материалды босатуға арналған №15А нысанындағы жүкқұжат – талап қорлардың субъект ішіндегі қозғалысын және өз кәсіпорынның басқа аумақтарда орналасқан шаруашылықтарына, сондай-ақ өзге ұйымдарға босатылуын есепке алу үшін қолданылады;
4. материалдардың бүлінуі, сынуы, сынығы туралы №7В нысанындағы акт кәсіпорындағы бөлінудің, сынудың нәтижесінде бағасы кемуге немесе есептен шығаруға тиісті қорларды есепке алу үшін пайдаланады. Бүліну туралы актіге комиссия қол қояды. Бір данасы бухгалтерияға жіберіледі, өйткені қорлар ысырабын материалды-жауапты тұлғалардан есептен шығаруға негіздеме болып табылады, екінші данасы бөлімшеге жіберіледі;
5. машина құрылысы кәсіпорындарының әзірлеу цехтарында, тоқыма, аяқ киім және өнеркәсіптің басқа салаларында пайдаланылатын қаптама карталары.

Қаптама карталарында қойманың номері, тауы, номенклатуралық номері, саны, бағасы, құны, шығындар коды көрсетіледі.

Қаптау аяқталғаннан кейін картада нақты алынған бұйымдардың саны, оларға норма бойынша және нақты жұмсалған материал шығындары белгіленеді және қаптау нәтижесі шығарылады;

6. жинақтаушы ведомостер. Материалдардың босатылуын тікелей қойма есебінің карточкаларында ресімдеуге болады. Мұндай жағдайда материалды босатуға шығыс құжаттары ресімделеді.

Қойма шаруашылығының жақсы жағдайы  ТМЖ-дың есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды шарты болып саналады. Қойманың үй-жайы тұйықталған, дабылдамамен, стеллаждың, жәшіктердің, еденшілермен, механизаця жабдықтарымен және салмақ өлшейтін приборлардың қажетті мөлшерімен жабдықталуға тиіс.

Қойма ішінде материалдардың әрбір  тобы, топшасы мен түрі белгілі  бір жерде сақталуға тиіс. Сақтайтын  әрбір жерге материалдық затбелгі белгіленеді. Басшының бұйрығымен қоймада жұмыс істейтін материалды жауапты адамдардың тізімі бекітіледі. Олармен материалдық жауапкершілік шарты жасалады. Материалдың қоймадағы есебін тікелей осы адамдар жүргізеді. Материалдық құндылықтардың қоймалық есебі үш әдістің біреуімен ұйымдастырылуы мүмкін. Олар: сандық-сомалық есеп әдісі, сальдолық (жедел-бухгалтерлік)әдіс, материалдық есеп беру әдісі.

Қоймадан тізім бойынша келіп  түскен құжаттар алдын ала жинақталғаннан кейін таксалауға беріледі. Таксалаудан  кейін құжат деректері кәсіпорында белгіленген есептік топтар бойынша топтастырылады. 20 және 22 – бөлімшелерінің шоттары бойынша ТМҚ-дың кірісі мен шығысы бойынша жүретін, материалдардың талдамалы есебінің жинақтаушы ведомосте әрбір топ бойынша сомалық өлшеммен көрсетіледі: өткен айдағы ведомске алынған ай басындағы қалдық, құжаттарды өткізу тізілімінен ай ішіндегі топ бойынша ТМҚ-дың шығысы, құжаттарды өткізу тізілімінен ай ішіндегі топ бойынша ТМҚ-дың шығысы, есептеу жолымен анықталған ай соңындағы қалдық.

Жинақтау ведомосі бухгалтерия мен қойма есебінің деректерін салыстыру үшін пайдаланылады. Қойма есебі материалдық талдамалы есебі карточкаларында және қалдықтар кітабында жүргізіледі. Қалдықтар туралы деректер сәйкес келу керек, өйткені қоймадағы жазулар бір ғана құжаттардың негізінде жүргізіледі. Бухгалтерияда жинақтау ведомосінің немесе материалдық жауапты адамдардың материалдық құндылықтардың қалдығы мен қозғалысы туралы есептемесінің негізінде “Материалдардың ақшалай өлшемдегі қозғалысы” деген №10 ведомосі жасалады. №10 ведомосі талдамалы есептің деректерін материалдық құндылықтардың талдамалы есебінің көрсеткіштерімен ұштастыруға арналған. Келіп түскен материалдық құндылықтардың құны жинақтамалы шоттардың немесе есептік топтардың кесімінде есептік бағалар бойынша келтіріледі. Сонымен бірге ведомосте сатып алынған материалдық құндылықтардың нақты құнының олардың есептік бағасы бойынша құнынан ауытқуының есебі жүргізіледі. №10 ведомость бірнеше бөлімнен тұрады: 1-бөлім нақты өзіндік құн бойынша жиынтық деректер мен ай ішінде келіп түскен материалдардың есептік құнын көрсетуге арналған. Бұл деректер №1, №3, №6, №7, №10  журнал-ордерлерден көшіріледі. Мұнда жүктерді жеткізу жөніндегі шығындарды, тиеп-түсіру жұмыстарының шығынын, теміржол алымдарына төлемді және материалды сатып алу құнынан тыс жұмсалған басқа шығындарды қоса алғанда, материалдық құндылықтарды  сатып алуға және әзірлеуге жұмсалған шығындар ескеріледі. Дәл осы бөлімге ведомрстың басқа бөлімдерінен алынған, материалдық құндылықтардың нақты өзіндік құны және ай басындағы есептік бағасы бойынша қалдығын жазады. Оған ай ішінде келіп түскен материалдық құны қосылады. Одан кейін нақты құнның есептік бағасы бойынша құннан ауытқуының сомасы мен пайызы анықталады. Ауытқулар сомасы дегеніміз осы көрсеткіштер арасындағы айырмасы, ауытқу пайызы – бұл ауытқу сомасының материалдардың есептік құнға қатынасы. Ауытқу “+” немесе “ - ” таңбасымен болуы мүмкін.

№10 ведомосының екінші және одан кейін  бөлімдері материалдық құндылықтарды  сақтау жері бойынша кірісін, шығысын  және қалдығын ақшалай өлшеммен көрсетуге арналған. Бұл деректер материалдық есеп берудің сальдолық жинақтаушы ведомостерінің негізінде толтырылады, ал оларда - материалдық құндылықтардың қозғалысы мен қалдығы есептік бағамен келтірілген. Тап осы жерде олардың нақты өзіндік құны, сондай-ақ материалдық есептен шығарылған тиісті баланстық шоттарға есептен шығаруға тиіс ауытқу сомаларының бөлінуі келтіріледі. Материалдардың толық нақты өзіндік құны есептік бағалар мен ауытқулар бойынша материалдар құнының сомасы ретінде анықталады. Ауытқуларды бөлу  есепті кезеңнің соңындағы материалдық құндылықтар қалдығының есептік құнына қатысты ауытқулар сомасы анықталады, қалған сома есептік бағалары  бойынша материалдар есептен шығарылған баланстық шоттар бойынша ведомостің басқа 845-шотқа – есептелген пайыздар, 901-шотқа – әдетте, қалған сома. бөлімдеріне бөлінген тәртіптерімен жүргізіледі:

Егер 921-шотқа көптеген материалдар  есептен шығарылатын болса, онда ауытқудың сомасы есептік бағасы бойынша ағымдағы айда осы шотқа  есептен шығарылған материалдар құнын №10 ведомосте өткен айда көрсетілген, сол айда қолданылған ауытқу пайызын көбейту жолымен анықталады. Көптеген материалдар жұмсап, үлкен көлемді өнім әзірлейтін көмекші қосалқы өндірістері бар субъектілер ауытқуды 921-шотқа көшіреді. Барлық қалған шоттарға ауытқулар есептен шығарылмайды.

Жүкті қабылдаған кезде жетіспеушілік  анықталған болса, онда шығын сомасы акт негізінде Д-т 334 К-т 671 болып  жазылады. Бұл орайда “Г” бағанада актінің номері көрсетіледі. Егер материалдық  құндылықтардың жетіспеушілігі шотты төлеуге келіскенге дейін анықталса, онда шағым сомасын шотты төлеуге келіскен сомадан кемітеді. Мұндай жағдайда жеткізушіге шағым жасау жөніндегі операциялар №6 журнал-ордерде көрсетілмейді. Есепті айда келіп түскен, фактураланбаған материалдық құндылықтар фактураланғандарға ұқсас түрде №6 журнал-ордерде әрбір жеткізілім бойынша жекелей көрсетіледі. Жүкті қабылдауға арналған акт фактураланбаған жеткізілімдерді №6 журнал-ордерге жазуға негіздеме болып табылады. Бұл орайда “А” және “Б” бағандарында тіркеу номері мен шот номерінің орнына “Н”әрпін әрбір осындай жеткізілім қойып шығады.

20-бөлімшенің дебеттелетін шоттарының  бағандарында нақты құнның орнына  есептік бағасы бойынша келіп  түскен материалдық құндылықтардың  құнын жазады. Бұл орайда шоттың сомасы бөлімінде “Н”әріпімен көрсетіледі. Бұрын фактураланбаған ретінде қабылданған материалдық құндылықтарға шоттар келіп түскенде есептік құны бойынша материалдық құндылықтарды есепке алу жөніндегі дебеттік шоттардың бағандарына жазылған сомалар сторноланады, ал алынған шоттардың негізінде қарапайым жеткізілімді есепке алуға қабылданған тәртіппен жазуларды жүргізеді. Сторнолық жазуларды фактураланбаған жеткізілімдерге келіп түскен шоттар бойынша жазулармен бір мезгілде жүргізеді. №6 журнал-ордерде төлем мен есептен шығарудың сомасы әрбір шот бойынша жекелей жазылады. Төлем мен есептен шығаруды материалдық құндылықтардың келіп түсуі, жұмыстар мен қызметтердің қабылдануы туралы деректер жазылатын жолдар бойынша, яғни жеткізушілерге немесе мердігерлерге төлеуге тиісті сомалар көрсетілген жерлерде көрініс табады. Шоттар материалдық құндылықтар келіп түскенге дейін төленетін жағдайда шоттар бойынша сома тиісті тіркелімдердің Д-т351, 352 бойынша көрсетіледі. Егер бұрын жолдағы құндылықтар деп ескерілген материалдық құндылықтар шоттар төленген айда келіп түссе, олардың құны жай тәртіппен көрсетіледі. Ай аяқталғаннан кейін №6 жкрнал-ордер жабылады, К-т 671 бойынша жиыны корреспонденцияланатын шоттар бойынша есептеліп шығарылады және бас кітапхана көшіріледі.