Қаржалық тәуекелді басқару

Тәуекелдерді басқару процессін ұйымдастыру алгоритмі алдын ала ескереді:

• Идентификацияны  -  серіктестіктің  тәуекелдерін   анықтау  және 
  оларды тәуекелдер картасына енгізу;
• Бағалауды - тәуекел шамасын анықтау
• Басқару - ұйымдасқан жүйеге нысаналы түрде ықпал жасау, оның 
  белгіленген құрылымын сақтау,  қызметтің тәртібі мен мақсатын 
  қолдау. Корпорацияда қабылданған методология бойынша жүзеге 
  асырылады. Басқаруды серіктестіктің бизнес бөлімдері, тәуекел 
  менеджменті қызметі және басқа да бөлімдер жасайды.
• Мониторинг    -    ағымдағы    тәуекелді    бақылау,    экономикалық 
  объектілерді үздіксіз қадағалау, басқарудың құрамдас бөлігі. /4, 125 б/

 

 

 

 

 

 

Тәуекелдерді басқарудың басты салалары:
Серіктестіктің тәуекелдерін анықтау	•   Тәуекел элементтерін анықтау үшін бар бизнес процесстердің диагностикасы •   Тәуекелдер картасын кұру, оны актуализациялау, тәуекелдерді классификациялау •   Жаңа тауарлар мен  бизнес процестерді енгізу барысында нормативтік базаның өзгеруі  •   Жаңа тауарлардың экспертизасы •    Бизнес процестерді суреттеу үшін талаптарды өңдеу
Серіктестіктің тәуекелдерін басқару методологиясы	•    Несиелік саясатты, басқару саясатын жасау •   Тәуекелдерді басқару  туралы ережелерді жасау •    Қаржылық тәуекелдерді бағалау әдістерін жасау және актуализациялау  •   Қаржылық тәуекелдерді бағалау әдістерінің  экспертизасы  және ынтымақтастығы •   Тәуекелдерді басқару  бойынша реттеуші құжаттарды жасау, актуализациялау •    Құрамында қаржылық тәуекелі бар операциялар бойынша шешімдерді қабылдау және өкілеттерді делегирлеу жүйесін жасау
Серіктестіктің тәуекелдерін тікелей бақылау	•    Reporting-system қолдау; есеп беру жүйелерінің реинжинирингі  •    Қаржылық операцияларға шектеулер мен лимиттерді орнықтыру. Бірыңғай лимит кітабы шегінде лимиттер мен шектеулердің орындалуын қадағалау •   «тәуекелге тәбеттің» экономикалық капиталға сәйкестігін есептеу және қадағалау •    Қаржылық тұрақтылыққа  StressTesting; тәуекелдерді анализдеуде қолданылатын модельдер үшін Васк- Testing •    өкілеттерді  делегирлеу жүйесі шегінде мәмілелерді  авторизациялау
Тәуекелдерді басқару қызметінің ақпараттық қамсыздандырылуы	•   тәуекелдерді басқару  қызметінің ақпараттық қамсыздандырылуы туралы талаптарды жасау  •   тәуекел менеджменттің  деректер базасын басқару •   деректерді сақтау жобасы бойынша талаптарды жасау •   тәуекелдерді басқарудың ақпараттық қамтамасыз етілуін жаңа есепті жүйеге көшіру

 

Қаржылық  тәуекелді басқарудың ең күрделі кезеңі болып табылатын тәуекелді талдаудың міндеті мүмкін болатын серіктестерге, жобаға қатысудың тиімділігі туралы шешім қабылдауға және ақша жоғалтуды болдырмау шараларын жасау үшін қажет мәліметтерді беру болып табылады.

Тәуекелді талдау кезінде тәуекел аймағы ұғымын пайдалану маңызды, яғни ол шекарасында белгіленген тәуекел деңгейінің шекті мәндерінен аспайтын жоғалтулар болатын, нарықтың жалпы шығындар аймағы. Нарықтық экономика жағдайында кез келген кәсіпорын қызметінің бес негізгі тәуекел аймағын бөлуге болады:

1. тәуекелсіз аймақ
2. аз тәуекелді аймақ
3. жоғары тәуекелді аймақ, өндіріс қызметі қысқа мерзімді несие 
   есебінен болуы мүмкін
4. қауіпті тәуекелді аймақ, шығындарды өз есебінен қайтарады

5. жарамайтын немесе  апатты тәуекелді аймақ, яғни  банкроттық

Несиелік  тәуекелді басқару әр жыл сайын Корпорация Правлениесымен қарастырылатын және бекітілетін несиелік саясатта көрсетілген принциптерге, лимиттерге және шектеулерге сәйкес жүзеге асырылады. Несиелік тәуекелді басқаруды несиелік тәуекелді басқару блогы жүзеге асырады.

Несиелік шешімдерді мақұлдау үш әдіс арқылы жүргізіледі:

• алқалар органдары шешімдерімен (несие комитеттері)

• берілген өкілеттіктер шегінде тәуекел менеджері мен несиелік 
  менеджердің ұйымдасқан шешімімен («төрт көз» принципі )

• бекітілген  бағдарламалар  шегінде  стандартталған  тауарлар 
  бойынша менеджердің дербес шешімімен

Несиелеу  мерзімі бойынша және мәміле лимиті бойынша әрбір иерархия деңгейінің өзіндік өкілеттіктері бар. Орталық офисте кезеңдік стажировкадан өту міндетті болып табылады. Филиалдар желісі үшін өз бетімен несиелеу лимиттер жүйесі орнатылған.

Несиелік  тәуекелді бағалау ішкі рейтингтік модель негізінде жүргізіледі. Төменде оның кезеңдері көрсетілген:

1. бірінші кезеңде несие алушының несиені өтеу қабілеті анықталады. Ол  көптеген факторларға байланысты: сала немесе нарық түрі, нарықтық  және нарықтық емес факторлар, компанияны басқару, компанияның  сенімділігі, несиелік тарих, қаржылық жағдай және т.б
2. екінші   кезеңде  несиелеу  мерзіміне және  несиелік тауар түріне 
   байланысты    (айналым    капиталына    несиелендіру,    овердрафт, 
   аккредитив, гарантия, жер қойнауын пайдаланушыларды аванстау, 
   жобалық қаржыландыру)мәміле тәуекелділігі бағаланады.
3. үшінші  кезеңде қамтамасыз етудің корректировкасы  жүргізіледі. 
   Кепілдің рейтингі нарықтық кұннан, кепіл дисконтынан , өтімділіктен 
   және  жинақтаудан  құралады.  Нәтижесінде  несиенің тәуекелділік 
   бағасы алынады. /9, 72 б/

Бұл методологияны АҚ «Қазақтелеком» үшін ірі халықаралық  консалтингтік агенттік өндеді.

Нарықтық тәуекелді  басқару (қаржылық нарықтардағы операциялардың тәуекелдері)

Келесілер қаржылық нарықтардағы операциялар тәуекелдерін басқару астына кіреді:

• жақтаушы банктермен операциялар
• бағалы қағаздар нарығындағы операциялар: акциялар, облигациялар, 
  сауда вексельдері.
• Валюталық нарықтардағы операциялар
• Тауарлы нарықтардағы операциялар (қымбат металлдар нарығы)

Нарықтық  тәуекелдердің  келесі лимиттері қарастырылады :

• Мемлекеттер бойынша лимиттер
• Административті  бірліктерге лимиттер
• Контрагенттерге лимиттер
• Эмитенттерге лимиттер
• Портфельдерге құрылымдық лимиттер
• Андеррайтингтік операцияларға лимиттер
• Кепіл операцияларына лимиттер

 

• әрбір валюта бойынша ашық валюталық позиция деңгейі
• Қымбат металдар үшін ашық позиция деңгейі
• Stop-loss
• Stop-out
• Таке-profit

• Marging trading операциялары үшін маржа деңгейі 
  Лимиттерді орындалуын бақылау деңгейлері: 
  Міddle-office        ►Ьаск-offiсе     ► Front-оffiсе

Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп бұл өндіріс пен адам өмірінің қауіп қатерлі сипаты. Сондықтан өндіріс процестерін жалғастыру, азаматтардың жекелеген санаттарының өмір тіршілігі мен әл-ауқатын қолдап отыру мақсатында оларды сатып алу үшін қоғамның, жеке өндірушілердің, олардың топтарының натуралдык заттай босалқы қорларын да немесе резервтерін де, сондай ақ ақша ресурстарын да кіріктіретін қажетті қаражаттары болуы тиіс. Мұндай ақша қаражаттары әдетте резерв және сақтық қорлары түрінде қалыптасады.

Сақтандырудың мақсаты коғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндіріс процестерін қоғамдық және ұжымдық қорғау болып табылады.

Сақтандыру категориясының қаржы категориясымен ортақ өзгеше белгілері бар:

• Сақтық қатынастарының ақшалай сипаты
• Сақтандырудың қоғамдық өнімнің құнын қайта бөлуге қатысуы
• Оның   іс   қимылы   ақша   қорларын   жасап,   пайдаланумен 
  қосарланып отырады
• Сақтық  қатынастарының бір  бөлігінің  міндетті  сипатының 
  болуы

Сақтандырудың экономикалық мәні барлық қатысушылардың төлемдері есебінен оқыс оқиғаға ұшырағанға көмек көрсететілігінде.

Сақтандырудың экономикалық мәніне бұл категорияның қоғамдық арналымының көрінісі ретінде оның бөлу, өтемдік, жинақтық және бақылау функциялары сай келеді.

Сақтандыру кезінде сақтық резервтері мен қорларын қалыптастырудың екі негізгі әдісі қолданылады, олар: бюджеттік және сақтық әдістері.

Сақтық әдісі қорларды шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың жарналары есебінен жасауды алдын ала қарастырады; жарналардың мөлшері және оларды төлеудің тәртібі сақтандырудың түріне қарай немесе заңмен не сақтық қатынастарының қатысушылары арасындағы арнайы келісімшартпен анықталады.  /19, 68 б/

Сақтандыру  экономикалық категориясының материалдық ақшалай иелері сақтық қорлары бола алады. Олар қоғамдық ұдайы өндірістің әлементтері, сақтық қатынастары қатысушыларының жарналары, мемлекеттік бюджет қаражаттары, қаражаттардың ерікті аударымдары, қайыр көрсету және сақтық қатынастары қатысушыларының тарапынан болатын бірқатар басқа айырықшалықты төлемдер есебінен қалыптасатын ақшалай немесе материалдық қаражаттардың резервтері болып табылады.

Сақтық қорлары қоғамның ұлттық шаруашылығындағы сан алуан, алдын ала болжануы мүмкін емес жайттардан сақтандыруға арналған қоғамның резерв қорлары жүйесінің қажетті құрамды бөлігі.

Мүліктік мүдделерді қорғауды, материалдық зияннан сақтандыруды және оның орнын толтыруды сактандыруды жүзеге асыратын сақтық қоры материалдық немесе ақша қорлары нысанында жасалады. Сақтық қорларында қоғам мүшелерінің ұжымдық және жеке мүдделері қорғалады, олардың тіршілік әрекетінің сан қырлы экономикалық және әлеуметтік аспектілері көрінеді.

Сақтық корларының басқа  қорлардан айырмашылығы: олар алдын ала тұтыну қорларына да, жинақтау қорларына да жатпайды. Ол табыс ретінде тұтынылмайтын және қорлануға міндетті қызмет етпейтін табыстардың бірден бір бөлігі.

Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру кезінде кәсіпкердің сақтанушы ретінде іс қимыл жасайтын келісім шарт жасаушы агенттерінің өз міндеттемелерін бұзуынан болған кәсіпкерлік қызметтің залалдар тәуекелі немесе кәсіпкерге байланысты емес жағдайлармен осы қызмет шарттарының өзгеруінен болған залалдар тәуекелі, соның ішінде күтілген кірісті ала алмай қалу тәуекелі сақтандырылады. Кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру шарты бойынша тек осы сақтанушының кәсіпкерлік тәуекелі және тек соның пайдасына ғана сақтандырылуы мүмкін. /4, 137 б/

Кәсіпорын жоспарлайтын тәуекелдерді сақтандыру шеңберіне мыналар кіреді:

• Сатып   алушының  дәрменсіздігі,   өзара   шартты   орындауға 
  қатысушы импортшы, яғни реципиент елінің немесе үшінші ел 
  үкіметтері тарапынан экспортшыға немесе инвесторға қатысты 
  дискриминациялық сипаттағы шешімдер, іс-әрекеттер
• Реципиент   немесе   импортшы   елі   өкіметтерінің   шетелдік 
  валютамен    операцияларды    жүзеге    асыруға,     валютаны 
  айырбастауға шектеу енгізуі
• Экспроприациялау, мемлекет меншігіне айналдыру, тәркілеу
• Революциялар, қоғамдық тәртіпсіздіктер, соғыстар және т.с.с

Операциондық тәуекелді басқару.

Операциондық  тәуекелді басқару жүйесіне кіреді:

• Операциондық тәуекелдерді   төмендету  және   шектеу  және 
  бағалау методологиясын қалыптастыру
• Қаржылық серіктестіктің жоғалтулар мен бұзулар деректер 
  базасын құру және жүргізу регламентін өңдеуге қатысу
• әртүрлі   колайсыз   жағдайларды   реализациялаудағы   нақты 
  фактілері бойынша иемденуде статистикалық деректер базасы 
  бар қаржылық корпорация қызметтерімен қарым қатынас жасау
• сапалық   және   сандық   бағалауды   қолданып,   операционды 
  тәуекелдермен    байланысты    күтілетін    және    күтілмейтін 
  жоғалтуларды есептеу әдістерін өңдеу
• талданатын   объектіде   тәуекелді   төмендететін   коррективті 
  шаралар ұсыныстарын өңдеу

Операционды тәуекелдер бөлімінде келесі мәселелер шешілген; жоғалтулар бойынша деректер базасы құрылды және жүргізіліп жатыр; арнайы ақпараттық жүйе негізінде барлық бизнес процестердің регламентациясы жүргізіледі; операциондық тәуекелді бағалау базалық индикатор әдісі бойынша жүргізіледі. Келешекте ішкі модельге негізделетін операциондық тәуекелдерді талдау жүйесін құру болжануда.

Агрегирленген тәуекелдерді басқару.

Кезең сайын  агрегирленген тәуекелдерді басқару блогымен серіктестіктің тәуекелдері бойынша агрегирленген есеп беру кұрастырылады. Бұл есеп беру серіктестіктің правлениесіне тапсырылады. Бұл есеп беруде серіктестіктің барлық ірі тәуекелдері туралы (несиелік, нарықтық, операциондық, сақтандыру бизнесінің тәукелдері) деректер берілген.

Агрегирленген тәуекелдерді талдау келесідсй болады:

• экономикалық капиталды бағалау
• SWОТ анализ
• Кәсіпорын позицияларының stress testing
• Тәуекелдерді басқару жүйесінің өзін өзі диагностикасы
• Инвестициялық және жалпы корпоративтік жобалардың тәуекелдерін 
  талдау.