Қаржы жүйесі

       ЕСКЕРТУ: ҚРҰБ мәліметтері негізінде құрылған

       Несие нарығы. 2010 жыл ішінде қайта құрылымдау жағдайындағы банктердің балансынан тыс үмітсіз кредиттерді есептен шығару есебінен болған банктердің кредиттік портфелінің «тартылғаны» байқалды. Мысалы, 2010 жылдың І-ші жартыжылдығының нәтижелері бойынша банк жүйесінің кредиттік портфелінің жиынтық көлемі 5,3% азайды. Сонымен бір мезгілде үшінші тоқсанның нәтижесі бойынша банктердің кредиттік белсенділігінің өсуі салдарынан осы үрдісте біршама өзгеріс байқалды. 2010 жылғы шілде-қыркүйекте жиынтық кредиттік портфель 1,5% өсті (Сурет 10). 

       Дерек көзі: ҚҚА, ҚРҰБ есептері

       Сурет 10 – Несие портфелінің өзгеруі, кезеңде %-бен 

     ҚРҰБ кредиттік нарықтың жай-күйіне тоқсан сайын жүргізетін зерттеулердің нәтижесі көрсетіп отырғанындай, банктердің кредиттік саясатты жұмсарту себептерінің бірі сапалы заемшылардың тапшылығы болып табылады. Екіншіден, қазақстандық ірі банктердің бірі – БТА Банкін қайта құрылымдау – қазақстандық банк жүйесінің болашағына айқындық болмау кезеңінің аяқталғанының белгісі болды және осы арқылы банктердің тәуекелге тәбетін ұлғайтуға ынталандырды.

     2010 жылы банктерден алынған ақпарат  бойынша кредиттік ресурстарға  корпоративтік сектор тарапынан  да сұраныстың өскені байқалады.  Егер ірі және шағын бизнес  тарапынан кредиттік ресурсқа  сұраныстың төмендегені байқалса, орташа бизнес тарапынан ұлғаю байқалады. Себебі, ірі кәсіпорындар несие алғаннан көрі, өз қаражаттарын пайдалануды артық санайды.

     Бөлшек  кредиттеу нарығының жандануы негізінен  тұтынушылық кредиттеу сегментінде  кейбір банктердің белсенділігінің  артуы және халықтың тарапынан тұтынушылық  заемдарға сұраныстың ұлғаюы есебінен жүргізіледі. Сонымен қатар, банктердің тарапынан несиелеудің осы түрі бойынша, банк секторындағы бизнес көлемінің  бірден бір өсу көзі ретінде осы  сегментте банктердің арасында бәсекелестіктің  болуына байланысты кредиттік саясаттың  жұмсарғанын атап айтуға болады.  
 

2.2 Бағалы  қағаздар нарығы жағдайының соңғы  5 жылдағы өзгерісіне талдау  

     Отандық бағалы қағаздар нарығының қазіргі  таңда қандай жағдайда екенін және қаншалықты дамығанын талдау үшін осы  қор нарығының институтционалдық  инфрақұрылымының соңғы 5 жылда қалай  өзгергеніннен бастаған дұрыс болар. Соңғы 5 жыл бойынша қор нарығындағы  брокер-диллерлердің, тіркеуші ұйымдардың, кастодиандардың, зейнетақы активтерін инвестициялық басқарушылардың  және т.б. БҚН-ның қатысушыларының  саны қалай өзгергендігі туралы төмендегі  кестеде мәліметтер берілген. 

     Кесте 2 – Қор нарығының институционалды инфрақұрылымы 

Ескерту: Кесте ҚҚА-нің статистикалық материалдары негізінде автормен құрастырылған 

     Брокерлер мен дилерлер БҚН-дағы негізгі қатысушылар  болғандықтан, қор нарығындағы брокер-дилерлердің  соңғы бес жыл ішіндегі өзгерісін  график арқылы көрсетуге болады.(Сурет 11)

     Көріп отырғанымыздай 2008 жылдың 1 қаңтарына  дейін БҚН-ның басты дамытушылары саны өсумен болған, ал одан кейін бүгінгі  күнге дейін жалпы брокер-дилерлер саны 2008 жылғы 106-дан 78-ге төмендеген. Бұған  бірден бір себеп – бұл әлемдік  дағдарыс. Бірақ дағдарыс болды екен деп, экономикалық өсіміміздің бір  факторы болып табылатын БҚН-ның  қазіргі жағдайына бей-жай қарауға  болмайды.

     Ескерту: График ҚҚА-нің мәліметтері негізінде  автормен құрастырылған 

Сурет 11- Қор нарығындағы 2006-11ж.ж. брокер-дилерлер саны 

     Бағалы  қағаздар нарығының айрықша тауары бағалы қағаздардың шығарылым және сатылым жағдайына келетін болсақ, соңғы 5 жыл ішінде мемлекеттік бағалы қағаздардың шығарылу көлемі мен  саны жайлы мәліметтер №3 кестеде берілген.

     Ал, мемлекеттік емес бағалы қағаздардың  шығарылымы мен көлемі келесідей:

     Кесте 3 – Қолданыстағы облигациялар мен акциялар шығарылымы

туралы деректер

     Ескерту: ҚҚА-нің деректері негізінде автормен құрастырылған

     «-» - мәліметтер жоқ

      Сурет 12 - Қолданыстағы облигациялар шығарылымдарының саны мен көлемінің өзгеріс динамикасы

     Кесте 4 - Мемлекеттік бағалы қағаздар шығарылымының көлемі және кірістілігі 

     Ескеру: ҚР ҰБ-нің статистикалық материалы 

     12-суреттегі графиктен көріп отырғанымыздай Қор нарығына шығарылған мемлекеттік емес облигациялар көлемі мен саны 2005 жыл мен 2010 жыл аралығында айтарлықтай өскен. Мысалы,  шығарылымдар саны 146-дан 387-ге, ал көлемі 597632 млн теңгеден 5860836 млн теңгеге өскен. Мұндай жағдай , әрине бағалы қағаздар нарығының дамуын, сонымен қатар экономиканың дамуына үлесін көбірек қосып жатқанын білдіреді.

     2010 жылдың 1 қазанындағы деректер бойынша ҚР-ның корпоротивтік облигацияларының 75,4%-ы кәсіби емес инвесторлар үлесіне тиесілі. Институционалды инвесторлар-облигацияларды ұстаушылардың ҚР-ның аумағында шығарылған облигациялардың жалпы көлеміндегі үлесі 10,24%-ды құрайды, ал қалған үлес сауда ұйымдарына, ЕДБ-ға және өзге де қаржы ұйымдарына тиесілі. Мұндай жағдай отандық қор нарығының басты жетіспеушілігі болып отыр.

     Қазақстандағы қор нарығының жай-күйінің негізігі индикаторы болып – KASE қор биржасы  ұсынған ұйымдасқан нарығы болып  табылады.

     Ағымдағы  жылдағы бағалы қағаздардың KASE cауда-саттығына жіберілген қазақстандық эмитенттер туралы ақпарат төмендегі кестеде берілген.

     Кесте 4 – KASE сауда-саттығына жіберілген бағалы бағалы қағаздар