Қазақстан Республикасы мен Канададағы қаржылық есептілікті ұйымдастыру жүйесі

     Қаржылық  есептіліктегі деректер Қазақстан  Республикасының ұлттық валютасы –  Қазақстан теңгесімен көрсетіледі.

     Қаржылық  есептілікті жасау кезінде пайдаланылатын өлшем бірлігі мың Қазақстан теңгесімен белгіленеді. Бес жүз Қазақстан теңгесінен кем сома қаржылық есептілікте нөлге дейін дөңгелектенеді, ал бес жүз Қазақстан теңгесіне тең жəне жоғары сома мың Қазақстан теңгесіне дейін дөңгелектенеді.

     Жекелеген қаржы ұйымдары ай сайынғы жəне тоқсан сайынғы қаржылық есептіліктерін уəкілетті  органға ұсынылатын деректердің  конфиденциалдылығын жəне түзетілмеуін қамтамасыз ететін криптографиялық  қорғаныш құралдары бар ақпаратты  кепілді жеткізудің тасымалдау жүйесін пайдалана отырып электрондық тасымалдауыштармен ұсынады.

     Жекелеген қаржы ұйымдары жылдық қаржылық есептілігін  уəкілетті органға қағаз жəне электрондық тасымалдауыштармен ұсынады.

     Ұлттық  Банктің лицензиясы негізінде банкноттарды, монеталарды жəне құндылықтарды инкассациялау жөніндегі операцияларды жүзеге асыратын ұйымдар жəне қызметінің айрықша түрі шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру болып табылатын заңды тұлғалар жылдық қаржылық есептілігін қағаз тасымалдауышпен орналасқан жері бойынша Ұлттық Банктің аумақтық филиалдарына, ал Алматы қаласында орналасқан ұйымдар Ұлттық Банктің орталық аппаратына ұсынады.

     Қағазға басып шығарылған қаржылық есептілікке  бірінші басшы немесе оның орнындағы  тұлға жəне бас бухгалтер қол қояды, мөрмен куəландырылады жəне жекелеген қаржы ұйымында сақталады.[1] Уəкілетті органның талап етуі бойынша жекелеген қаржы ұйымы жазбаша сұратуды алған күннен бастап екі жұмыс күнінен кешіктірмей қағазға басып шығарылған, түзетулері жəне өшірілгені жоқ қаржылық есептілікті ұсынады.

     Электрондық тасымалдауышта ұсынылған қаржылық есептілік қағазға басып шығарылған қаржылық есептілікке сəйкес келуі тиіс. Электрондық тасымалдауышта ұсынылған деректердің қағазға басып шығарылған нұсқадағы деректермен бірдейлігін жекелеген қаржы ұйымының бірінші басшысы немесе оның орнындағы тұлға қамтамасыз етеді.

     Жекелеген қаржы ұйымы ұсынған қаржылық есептілікте толық емес ақпарат  немесе қателер табылған жағдайда, сондай-ақ электрондық тасымалдауышпен  ұсынылған жылдық қаржылық есептілік оқылмаған жағдайда, уəкілетті орган немесе Ұлттық Банк бұл туралы жекелеген қаржы ұйымына хабарлайды. Жекелеген қаржы ұйымы хабарламаны алған күннен бастап бір жұмыс күнінен кешіктірмей ескертулер ескеріле отырып пысықталған қаржылық есептілікті ұсынады.

     Қаржылық  есептілікті уақтылы ұсынбау, ұсынбау  немесе қаржылық есептілікте шынайы емес мəліметтер ұсыну Қазақстан  Республикасының заңнамалық актілерінде  белгіленген жауаптылыққа əкеп соғады.[6] 

Канададағы  қаржылық есептілік

     Дүние жүзілік тәжiрибеде бухгалтерлiк есептіліктің көптеген үлгiлерi бар. Соның ішінен негізгі үш түрін бөліп көрсетуге болады:

1. Англо-американдық. Бұл үлгiнiң негiзгi белгiсi – есептілікті кәсiпорындардың инвестиция салу және несие беруiне бағыттау, сондай-ақ бухгалтерлiк есептiң ерекше өздiгiнен басқарылуы. Мемлекетiнiң салық органдары арқылы ақпараттық қамтамасыз етуi қаржы есептілігі жүйесінің шеңберiнен шығарылған. Қаржылық есептілік жүйесі белгiлi есептiк қағидаларға негiзделедi. Бухгалтерлiк есеп және есеп берудiң ұлттық стандарттары кәсiби бухгалтерлiк ұйымдармен өнделедi. Осы үлгiні келесi елдер қолданады: Ұлыбритания, АҚШ, Голландия, Австралия, Багамдар, Венесуэла, Индия, Канада, Кипр, Жаңа Зеландия.
2. Континентальды немесе Еуропалық модель. (Германия, Австрия, Франция, Швейцария, Италия және т.б.)
3. Оңтүстік Американдық модель. (Бразилия, Аргентина, Чили және т.б.). [5]

     ҚЕХС  бүгiнгi күнге әлемде өте игерiлген және таралған бухгалтерлiк стандарттар  болып табылады.

     2005 жылдан бастап (2002 жылдың маусымында  қабылданып, 2003 жылдың қаңтарында мақұлдалған ЕО Директивасына сәйкес) акциялары биржаларда бағаланатын Еуропалық Одақ елдерiнiң барлық компаниялары бірыңғай (консолидированная) қаржы есептілігін ҚЕХС-на сәйкес ұйымдастырулары қажет. Сонымен бiрге биржаларда тек қана мiндеттемелері (облигация) бағаланатын фирмалар 2007 жылдан бастап ҚЕХС-на өтті. ҚЕХС банк жүйелерінде де қолданылады.

     Көптеген мемлекеттерде, мысалы, Австралия, Германия және Ұлыбританияда, шетелдiк эмитенттер өз есептіліктерін бұл елдердiң ұлттық стандарттарымен сәйкес емес,  халықаралық стандарттармен ұсына алады.  Басқа мемлекеттерде, мысалы, Канада, Жапониялар және АҚШ-да бұндай есептілік рұқсат етiледi, дегенмен есептілік даярлайтын серiктестiктер, оған қосымша, бұл елдердiң ұлттық стандарттарымен сәйкес дайындалатын есептіліктен ҚЕХС бойынша дайындалған есептіліктің айырмашылықтарының  тiзiмін ұсыну керек. Канада GAAP – Generaly Accepted Accounting Principles (Бухгалтерлік Есептіліктің Танымал Қағидалары) қолданады.

     GAAP қағидалары:

• Заңдылық (Principle of regularity)
• Келісушілік (Principle of consistency)
• Адалдық (Principle of sincerity)
• Әдістердің тұрақтылығы (Principle of the permanence of methods)
• Өтемсіздік (Principle of non-compensation)
• Саналық  (Principle of prudence)
• Үзіліссіздік (Principle of continuity)
• Мерзімділік (Principle of periodicity)
• Толық ашып көрсету/ заттылық (Principle of Full Disclosure/Materiality)
• Шектi адалдық (Principle of Utmost Good Faith)

                        GAAP-тың ҚЕХС-нан айырмашылығы, GAAP-та не бiр практикалық жағдайлардың есептілік реті толық жүйеленеді.

                        Бағалы қағаздарға және биржалар бойынша Комиссиясы 2008 жылдың тамызында GAAP-тан бас тартып ҚЕХС-на көшу туралы алдын ала жоспар ұсынды. Осы жоспарға сәйкес, 2010 жылдан бастап америкалық трансұлттық компаниялар міндетті түрде есептілікті ҚЕХС-на сәйкес ұсынулары керек. 2014 жылдан бастап ҚЕХС бойынша есептілікті ұйымдастыру барлық америкалық компаниялар үшін міндетті болады деп болжануда. [7]

     Осылайша, ҚЕХС-рын толық қолдану, бағалы қағазбен халықаралық саудалауда,  қаржы есептіліктің бiркелкілік, ақиқаттық, мөлдiрлiк және салыстырмалылығын қамтамасыз етiп, тосқауылдарды жоюға мүмкiндiк бередi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОРЫТЫНДЫ 

     Қаржылық  есеп – бұл шаруашылық қызметтің  нәтижелерін сипаттайтын көрсеткіштердің  тәртіпке келтірілген жүйесі, ол ағымдағы бухгалтерлік есеп ақпаратына негізделген.

     Қаржылық  есептің мақсаты – тұтынушыларды  қандай да бір құрылымдағы қажетті  ақпараттармен қамтамасыз ететін қаржылық жағдайдың шынайы көрінісін бейнелеу.

     ҚР-нда  енгізілген қаржылық есеп негізгі параметрлері бойынша халықаралық стандарттар талаптарына сәйкес келеді.

     ҚР-ның  заңдарында бұл тұғырнамалар жүзеге асырылады. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру ҚР-нда есептеу, үздіксіздік, дәлдік, шынайлылық пен кедергісіз берілетіндік, бейтараптық, салыстырмалық, жүйелілік принциптеріне сай жүзеге асырылады.

     ҚЕХС  бүгiнгi күнге әлемде өте игерiлген және таралған бухгалтерлiк стандарттар  болып табылады.

     1997 жылдан бастап ҚР-да ҚЕХС негізінде  жасалған бухгалтерлік есептің  стандарттары қолданыста жүр.

     Қаржылық  есептілікті жасауды ұйымдар  Қаржылық есептіліктің халықаралық  стандарттары комитеті Қорының оларды ресми аударуға және (немесе) Қазақстан  Республикасында жариялауға жазбаша  рұқсаты бар ұйым мемлекеттік  тілде немесе орыс тілінде жариялаған халықаралық стандарттарға сәйкес жүзеге асырады.

     Қаржылық  есептілік Қазақстан Республикасының  ұлттық валютасымен көрсетіліп ұсынылады. Ұйымдар жылдық қаржылық есепті есепті кезеңнен кейінгі жылдың 30 сәуірінен  кешіктірмей ұсынады.

     Канадада  шетелдiк эмитенттер өз есептіліктерін бұл елдердiң ұлттық стандарттарымен сәйкес емес,  халықаралық стандарттармен ұсына алады, бірақ есептілік даярлайтын серiктестiктер, оған қосымша, бұл елдердiң ұлттық стандарттарымен сәйкес дайындалатын есептіліктен ҚЕХС бойынша дайындалған есептіліктің айырмашылықтарының  тiзiмін ұсыну керек. 2014 жылдан бастап ҚЕХС бойынша есептілікті ұйымдастыру барлық америкалық компаниялар үшін міндетті болады деп болжануда. 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1. Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Заңы  (30.06.2010)
2. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Есеп саясатын бекіту туралы бұйрығы (2010 жыл, 7 қыркүйек,  №444, Астана қаласы)
3. Кеулимжаев К.К. Финансовый учет на предприятии: Учебник / Под ред. Р.М.Рахимбековой / - Алматы, Экономика, 2005
4. Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарттары
5. www.lib.rus.ec
6. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі БАСҚАРМАСЫНЫҢ Жекелеген қаржы ұйымдарының қаржылық есептілік тізбесі, нысандары жəне ұсыну мерзімдері туралы нұсқаулықты ҚАУЛЫСЫ  (2009 жылғы 25 мамыр № 49, Алматы қ.)
7. Михаил Оверченко. Прощай, GAAP // Ведомости, № 162 (2184), 29 августа 2008