Ұлттық байлық

 
 
 

26-сабақ

     

ҰЛТТЫҚ  БАЙЛЫҚ 

                                                                                   

     Байлық – байлыққа ие болуда емес,

   оны ұқсата білуде.

                                                                                                       Сервантес 
 
 

   

1-тапсырма. Мәтінді оқыңыз 

   Ұлттық  байлық – бұл материалдық және рухани игілік-тердің жиынтығы және ол барлық уақытта қоғам меншігінде болады. 

Ұлттық  байлық құрамына мыналар кіреді:

   – Айналым қоры;

   – Тұрғындар мүлкі;

   –  Айнымалы өндірістік қорлар;

   – Негізгі өндірістік және өндірістік емес қорлар;

   – Материалдық резервтер мен сақтандыру қоры.

   Ұлттық  байлық құрамына жер, ормандар, сондай-ақ барлан-ған табиғи ресурстар жатады. Қазақстан өзінің ауқымы бойынша ұлттық байлықтың үлкен көлемін иеленген. Біздің республикада жалпы жер көлемі 225,5 млн га мөлшерін құрайды, оның ішінде 82% ауыл шаруашылығы жеріне жатады. Қазақстанда 21,7 млн га орман мен табиғи егістіктер, 11 мың өзен, 7 мыңнан астам көл мен су қоймалары бар. Өсімдіктер қоры 6 мыңнан астам түрлерден тұрса, жануарлар әлемі болса алуан түрлі.

   Шабындықтар мен жайылым (162 млн.га) көлемі бойынша  Қазақстан тек Австралиядан (450 млн.га), АҚШ-тан (320 млн.га) және Қытайдан (234 млн.га) кейін тұр. Қазақстан пайдалы  қазбалар қоры мен олардың алуан  түрлері бойынша ТМД-дағы ең бай  аймақтың бірі. Минералдық ресурстар  ұлттық табыстың төрттен үшін құрайды.

   ТМД бойынша еліміздегі мұнай қорының  үлесі 6-10% құраса, марганец қорының 13%  шоғырланған.

   Вольфрам  қоры бойынша әлемде Қазақстан бірінші, фосфор рудасы бойынша – екінші, ал қорғасын мен молибден бойынша  – төртінші  орында тұр. Менделеев  кестесіндегі 60-тан астам ең белгілі  элементтер де Қазақстан жерінен  табылған.

   Қазақстанның  ауқымды табиғи байлықтарын терең  білу мен оны рационалды игеру  – экономиканы дамытудың ең басты  мәселелерінің бірі болып табылады.

   

2-тапсырма. Мәтінмен жұмыс  істеңіз. 

   1. Мәтіннің стилін анықтаңыз.

   2. Мәтіннің идеясын айтып беріңіз.

   3. Ұлттық байлық құрамына тағы  нені жатқызар едіңіз.

   4. Өзіңіз қандай қосымша көрсеткіштерді  білетініңізді ортаға салыңыз.

   

3-тапсырма. Қазақстанның ұлттық байлығына не жататынын санамалап айтып беріңіз. 

   Үлгі: жер, орман, ...

   

4-тапсырма. Ұлттық құндылықтарға не жататы-нын әңгімелеп беріңіз. 

   Үлгі: білім, мәдениет, дін, ...

   

5-тапсырма. Сөздердің мәнін ашып, сөз тіркестерін жасаңыз. 

   Ұлт

   Ұлттық

   Ұлтшыл

   Ұлтсыз 
 

6-тапсырма. Қазақстанның шаруашылығын кесте бойынша талдап көрсетіңіз.

Қазақстанның  шаруашылығы

Шаруашы-

лықтың  даму

кезеңдері

Экономикалық

әлует

Даму перспективасы

Қазіргі жағдай

Төрт

кезеңі

Ғылыми-

техника-

лық

Өндірістік

Еңбек

Табиғи

ресурс

Табиғи  жағдай

Табиғат байлықтары

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   

7-тапсырма. Жоғарыдағы сөздердің  синонимдерін табыңыз.

   

8-тапсырма. Берілген сөз тіркестерін  аударып, сөйлем  құраңыз. 

   Национальное  богатство, богатство недр, богатство  общественное, богатство природное.

! 

9-тапсырма. Табиғат ескерткіштерінің де ұлт-тық байлыққа жататынын біліп алыңыз. Сөйлемдерден бірыңғай мүшелерді теріп жазыңыз. 

   Табиғат ғажабы – табиғаттың   әдеттегіден ерекше  не  үздік құбылыстары, нысандары   болып табылады. Соңғылары   көбіне   табиғат   ескерткіштері   деп  жарияланып, қорғалады.

   Табиғат ескерткіштері – ғылыми, тарихи, мәдени-эстети-калық  маңызы бар  жеке  табиғи  нысандар   (сарқырамалар, үң-гірлер, гейрелер, шатқалдар, ғасырлық  ағаштар, жартастар т. б.) Бұл  терминді алғаш рет географ А. Гумбольдт  енгізді. Табиғат  ескерткіштері деп жарияланған табиғат нысандары мен кешен-дері шаруашылыққа пайдаланылмайды. Табиғат ескерткіш-теріне және оны қоршаған табиғи ортаға зиян келтіретін  немесе   оның жағдайы мен қорғалуын нашарлататын кез келген әре-кетке тыйым  салынады. Бұған  мемориалды, көркемдік  маңызы  бар саябақтар, өнер ескерткіштері, ескі үй-жайлар, қалалық   саябақ  кешендері  мен  бақтар  т.б.  жатады.

   

10-тапсырма. Көп нүктенің орнына  тиісті сөздерді  қойып, сөйлемдерді толықтырыңыз.  

   Қазақстан алтын кені бар ... өлкелердің бірі саналады. Қазіргі кезде алтын және алтын-күміс ... бар 1800-ден аса кеніш белгілі, оның ішінде өндірістік мәні зор 127 алтын  кен орны бар, бұл – металдың ... қорының 69,5%-ы. Бұдан басқа да 40 кешенді ... тіркелген. Мамандардың бағалауынша, болжанған қордың пайдаға асатын құндылығы 20-дан 52,2 млрд. АҚШ долларына  дейін жетеді. Бұл қор ұзақ уақыт  бойы ... табыстың елеулі бөлігін қамтамасыз ете алады. Сондай-ақ, Қазақстанда  күміс те ертеден белгілі. Оны ... жағынан Республика әлемде жетекші  орын, ал Азия және ТМД елдері ішінде бірінші орын алады.

   Қажетті сөздер: нысан, ежелгі, барланған, мемлекеттік, кендері, өндіру.

   

11-тапсырма. Ұлттық байлыққа  жататын  алтын және күміс кен орындары  туралы  әңгімелеп беріңіз.

   

12-тапсырма. Сөйлемдерді   аударыңыз. 

   Золото  – один из первых металлов, освоенных  человече-ством. Высокая пластичность, красивый желтый цвет сделали его одним из основных материалов для ювелирного искусства.

   Золото  – теплый металл. Его цвет и матовая  фактура создают ощущение скрытой  солнечной энергии.

   С золотом  ассоциировались положительные  понятия, получившие этическую окраску. Вспомним смысл выражений «золотые руки», «золотое сердце», «золотой человек» или прилагательные с аналогичными значениями: красный, краси-вый, прекрасный, превосходный и т.д. Такие идиомы есть во многих языках мира.

   Важнейшее свойство этого металла – стойкость  к коррозии, нетленность. Из самых  далеких глубин истории художест-венные изделия из золота приходят к нам в первозданном виде.

   

13-тапсырма. Терминдермен жұмыс  істеңіз. 

   Ұлттық  байлық (ҰБ) – осы уақыт мерзіміне дейін елде жинақталған материалдық игіліктердің жиынтығы.

   Ұлттық  табыс (ҰТ) – жаңадан жасалған құн; жалақы, рента, пайыз және пайда түрінде тұрғындардың тапқан табыстарының жалпы сомасы.

   Жалпы Ұлттық өнім (ЖҰӨ) – елдің аумағында белгілі уақыт мерзімінде өндірілген барлық тауарлар мен қызметтердің құндарының жиынтығы, осының ішінде шетелдегі өндіріс факторларымен өндірілгендер, елдің барлық азаматтарының жиынтық табысы.

14-тапсырма. Берілген құрмалас сөйлемдерді жай сөйлемдерге айналдырыңыз.  

   Қазақстан ТМД елдерінің ішінде бірінші  болып, сыртқы қолайсыз факторларға  тәуелді болмау үшін Ұлттық қор құрды. Астана осы заманғы әлемдік талаптарға сай келетін, Еуразия-дағы ірі орталықтардың біріне айналып үлгерді. Өнеркәсіпті инновациялық-инвестициялық ресурстармен қамтамасыз етсек, бәсекеге қабілетті тауар өндіруге мүмкіндік берері сөзсіз. Дүниежүзілік Сауда Ұйымы мемлекеттер арасындағы сауданың ғаламдық ережелерімен айналысатын жалғыз халықаралық ұйым болғандықтан, сауда тосқауылдары мен кемсітушіліктерді жою үшін күреседі. Қазақстан таяу жылдарда табиғи байлық-тарын тиімді пайдалана отырып, ұзақ мерзімді экономикалық дамудың берік негізін қалауы тиіс. 

   

15-тапсырма. Қазақстанның табиғи байлықтарын кесте бойынша әңгімелеп беріңіз. 

БҮКІЛ                    120 трл долл.       3395 млн га        1345 млн га       4138 млн га

ДҮНИЕ ЖҮЗІ 
 

ҚАЗАҚСТАН 
 
 

ДҮНИЕ                   

ЖҮЗІНДЕГІ

ОРНЫ 

ДҮНИЕ

ЖҮЗІНДЕГІ

ҮЛЕСІ 

1 АДАМҒА

ШАҚҚАНДА

 

Орман

9,6 млн  га

Ша-

бын-

дық 19,4

гаа

  Жайы-лым-

дар 187 млн  га

Минерал-

дық ресурстар

3,8 трлн долл

 
 
 
 

58-59-шы

4-ші

14-ші

5-6 шы

 
 

5,5%

32%

0,2%

1,4%

 

0,6 га

1,3 га

әрбір