Шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру шаралары және оның перспективалары

Мазмұны

 

Кіріспе.  ......................................................................................................... 3

І-тарау. Қазақстан  Республикасындағы шағын және орта бизнесті қаржыландырудағы несиенің ролі.  ................................................... 7

1.1.  Шағын және  орта бизнестің дамытудың кредит  ролі.  ................7

1.2. Шағын және  орта бизнеске  берілетін несие  түрлері.  ................ 21 

1.3. Ақтөбе облысындағы  шағын және орта бизнеске несие 

      қолданылуының алғы шаралар және  сәйкес банктік несиелеуді 

      жетілдіру. .............................................................................................. 21

ІІ-тарау. Шағын  және орта кәсіпкерлікке коммерциялық банктермен  несиелеу жағдайы (Ақтөбе облысы мысалында). ......................... 26

2.1 Қазақстан Республикасындағы  және Ақтөбе облысындағы шағын  және орта кәсіпкерлікті несиелеуді  талдау........................26

2.2 Ақтөбе облысындағы  «Банк ЦентрКредит» АҚ – ның  шағын және орта бизнесті несиелеу  кредиттік портфелін талдау. ...................................................................................................................35

ІІІ-тарау. Шағын  және орта кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру  шаралары және оның перспективалары. .....................................  47

3.1. Шағын және  орта кәсіпкерлікті несиелеудің  жетілдіру жолдары. ................................................................................................................  47

3.2. Шағын және  орта кәсіпкерлікті несиелеу  проблемалары және оларды жою  жолдары. ......................................................................  47

 

Қорытынды. ............................................................................................... 55

Қолданылған әдебиеттер тізімі. ............................................................. 57

Қосымша

 

 

 

Кіріспе

 

Нарықтық экономикаға  өту кезінде Қазақстан Республикасы өте ауыр және күрделі экономикалық және қаржылық жағдайда тұрды, яғни тәуелсіздік  алу жолында шағын және орта бизнестің  маңызы зор. Себебі: ол көлемі кіші болса  да, экономикалық өзгерістерге бейім  келеді. Қазақстанның соңғы он жылдықта дамуы тәуелсіздік алу, экономиканың нарықтық қатынастарға өтуі, жаңа мемлекеттік  құрылымды бірте – бірте дамыту және бекіту, экономиканың әлеуметтік және экономикалық салаларына реформаларды жүргізу сияқты негізгі оқиғалармен  сипатталады. Бұл әсіресе инвестициялық  қызметтің құлдырауымен қатысты  болды. Алтын валюталық резервтер  болмады, жүйенің бақылау функцисы нөлге тең болды,  Ақша массасы  бақыланбады. «Қаржылық емес» ақшалар  күрт көбейді, ақшаның шетелге заңсыз ағылуы ірі масштабта жүрді, инфляция мен гиперинфляцияның спиралі қалыптасты. Кәсіпорынның басқа шетелдік кәсіпорындармен  өз қызметінің өтімділігі жағынан артта  қалды. Осыдан, банктік жүйе мен нарықтық экономикадағы нақты сектордың  арасында өзіндік қарым – қатынасы бар.

Нарықтық экономиканың табысты  болып қалыптасуының негізінде  синергетикалық эффект есебінен максималды тиімділікке қол жеткізуге мүмкіндік беретін үлкен және кіші бизнестің интеграциясы жатыр. Егер үлкен бизнес мемлекетке өндіріс масштабтағы төлем шығындары есебінен негізгі өндірістік салаларда бәсекелесуге мүмкіндік берсе, шағын бизнес оның артықшылықтарын толықтыра отырып, өнім тұтынушыларының нақты жеке сұранымдарын ескеруге, сонымен қатар тұрғындарды жұмыспен қамтуға мүмкіндік береді.

Қазіргі кездегі бизнестің  негізгі проблемді мәселелерінің  бірі болып шағын бизнесті қаржыландырудың  сәйкес көздерін іздеп табу болып  табылады.

Әлемдік баға мен шикізат  ресурстарының ірі өндірістік ішкі өнімінің сұранымының төмендеуі, өнеркәсіп  көлемінің төмендеу тенденциясы  өндірістік күштер мен жұмыссыздықтың өсуін туындатады. Бұл жағдайда әлеуметтік – экономикалық қиыншылықтан шығудың  бірден – бір жолы – шағын  және орта бизнесті қолдау және дамыту болып табылады. Банктердің дамуы  экономиканы көтерумен тікелей  байланыста. Коммерциялық банктердің активті операцияның сенімді  және тұрақты құралдары болып  шаруашылық субьектілерін несиелеу болып табылады.

Кәсіпорынның өз қызметін дамыту және айналым құралдарын толтырудың негізгі көздері өздерінің жеке меншік қаржылық ресурстары мен коммерциялық банктің несиелері болып табылады. Мұндай  кәсіпорындардың инвестициялық  қызметін банктермен несиелендірудегі мәселесіне бұл дипломдық жұмыс  арналған.

Жұмыстың мақсаты –  Қазақстан Республикасындағы шағын  және орта бизнесті несиелеу аумағында  кездесетін проблемалардан тиімді шығу жолдарын, сонымен қатар  банктерден кәсіпорын ұйымдарының несие  алуындағы байланысының маңызын, мүмкіндіктерін анықтау.

Берілген жұмыстың зерттеу  барысында обьект болып коммерциялық банк «Банк ЦентрКредит» АҚ-ы таңдалды. Сәйкесінше, сол банктердің актив баптарын талдап, оның ішіндегі шағын және орта бизнсті несиелеудегі орнын айрықша қарастырылады

Дипломдық жұмыстың актуалдығын  қазіргі уақытта нарықтық талаптарына  сай кәсіпкерліктің ішінде шағын  және орта бизнестің дамуы елеулі орын алумен байланыстыруға болады.

Қандай да болмасын кәсіпорын  үшін бірінші кезектегі мәселелердің бірі ақша қаражаттарының жетіспеушілігі болып табылады. Бір жағынан кәсіпорынның бастапқы капиталы нарыққа шығар  кездегі шығындарды жабуға жетпейді, ал екінші жағынан жұмыс істеп  тұрған кәсіпорынның дамуы компанияның  пайдалылығының төмен деңгейіне  байланысты мүмкіндігі болмайды. Осылай кәсіпорынның дамуы үшін қажетті  қаражат көзі болып екінші дегейлі  банктердің берілетін коммерциялық несиелері табылады.

Зерттеудің негізгі мақсаты  – шағын және орта кәсіпкерлікті  несиелендіру процесін талдау, несиелендіру механизмін жетілдіру мен оның тиімділігін  арттыруда ұсыныстар енгізу.

Дипломдық жұмыста теориялық  және методологиялық негіз, ҚР-ң заңдары  мен нормативтік актілері, шағын  бизнес іс-әрекетін басқару, ҚР-ң Үкіметінің экономикалық бағдарламалары көмек  берді.

Жұмыстың барысында экономиканы  дамытудағы шағын бизнесті белсендірудің  маңыздылығы және негізгі құралдары, сонымен қатар Ақтөбе облысындағы  шағын және орта бизнесті несиелік қолдаудағы сұраныс пен ұсыныс дәрежесінен  талдау жүргізіліп, кейін сол төңіректгі алғы шаралар және сәйкес банктік  несиелендіруді жетілдіру жолдары  іздестіріледі.

Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, үш бөлімнен және қорытындыдан тұрады.

Кіріспеде дипломдық жұмыстың мақсаты және міндеті орыналады.

Бірінші бөлімде шағын  және орта кәсіпкерліктің экономикалық теориясы, оның ролі, экономикадағы  мәні қаралған. Сонымен қатар шағын  және орта кәсіпкерліктің дамуының экономикалық жағдайы мен заңдылық негізін  және оған берілетін несие түрлері  көрсетіледі.

Екінші бөлімде шағын  бизнестің Ақтөбе облысы бойынша  дамытудағы көрсеткіштері,қала банктерінің  несиелеудегі ерекшеліктері ұстанылған, яғни Қазақстан Республикасы, Ақтөбе облысы боынша шағын және орта кәсіпкерлікті  несиелендірудің ағымдық жағдайы  мен несиелендіру механизмі және «Банк ЦентрКредит» АҚ – ның қаржылық жағдайы талданып, осы банктің  несие берудегі қарым – қатынасы мен экономикалық тиімділігі сипатталады.

Үшінші бөлімде Қазақстан  Республикасы бойынша жалпы шағын  және орта бизнесті несиелендіру мәселелері мен қалыптасқан жетілдіру жолдары  қарастырылады. шағын бизнесті дамыту қорының бағдарламалары, несиелеудегі мәселелер және оны шешу жолдары  қарастырылды.

Тақырыпты ашу барысында  Ақтөбе облысы бойынша салалық нсиелендірудің мәліметтері , екінші деңгейлі банктердің ұсынған несиелер көлемі тағы да басқа  мәліметтерді кесте, сызба, диаграммалар түрінде қосымшалардан көруге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І-тарау. Қазақстан  Республикасындағы шағын және орта бизнесті қаржыландырудағы несиенің ролі.

1.1.  Шағын және  орта бизнестің дамытудың кредит  ролі.

 

Кәсіпорын үшін бірінші кезектегі  проблемалардың бірі – ақша каражаттарының жетіспеушілігі болып табылады. Бір  жағынан шағын кәсіпорынның бастапқы капиталы нарыққа шығар кездегі  шығындарды жабуға жетпейді, ал екінші жағынан жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның дамуы компанияның пайдалылығының төмен деңгейіне байланысты мүмкіндігі болмайды. Осылай кәсіпорынның дамуы  үшін қажетті қаражат көзі болып  екінші деңгейлі банктердің беретін  коммерциялық несиесі табылады.

Қазақстанның несие ресурсы  нарығының қазіргі жағдайы шағын  кәсіпорындардың несие ресурстарына қол жетпеушілігімен сипатталады. Бұл жоғары пайыз ставкасы, жылына орташа 20-25 % құрайды, қысқа мерзімділігі, сонымен қатар шағын кәсіпорын  субъектілерінің, банк тұрғысынан жоғары өтімді және несиені камтамасыз ететін кепілдің болмауы. Несие ресурстарын  алар кезде ең көп қиыншылықтарды жаңадан бастап жатқан кәсіпкерлер  көреді. Бұл банктердің тұрақты табыс  әкелмейтін және банкрот болу тәуелділігі  бар кәсіпорындарға ақша салғысы  келмейтінін көрсетеді.

Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің  несие ресурстарын ала алмау  проблемасы Қазақстандағы шағын  бизнес секторының басты проблемаларының  бірі болып отыр. Бұл проблема әртүрлі  жағынан көрінеді. Енді осы кедергілерге толығырақ тоқталып көрейік (1 - диаграмма).

Зерттеулер көрсеткендей, несие берудегі негізгі кедергілердің  бірі – кепілдікпен қамтамасыз ету (23%) болып табылады.

Кепілдік ретінде банктер  кәсіпорын иелігіндегі, сондай-ақ кәсіпкердің  өз иелігіндегі жылжымалы және жылжымайтын  мүліктерді алады.

Несиені кепілмен камтамасыз ету проблемасына бірнеше факторлар  жатады, олар кәсіпкерлер үшін көптеген қиындықтар туғызады. Оларға мыналар  жатады (2 - диаграмма):

• банк эксперттерінің кепілдік мүліктің бағалау құнын төмендетуі;
• банк тұрғысынан кәсіпкерлерде жоғары өтімділігі бар кепілдік мүліктің болмауы;
• несие сомасын кепіл көлемінің камтамасыз ете алмауы.

Несие алу кезінде кәсіпкерлер  үшін басты проблеманың бірі салынатын  мүліктің бағалау құнының төмендетілуі (41,5 %).

Кепілді бағалауды банктің  эксперттік комиссиясы жүргізеді, осы  кезде кепілдікке салынатын мүліктің бағалау құны оның нарықтық құнының 50-80 пайызын құрайды. Мүліктің кепілдік құнын анықтау кепілдің өтімділігіне әсер ететін әртүрлі факторлардан тәуелді. Мысалы, жылжымайтын мүлікті бағалау  кезінде оның орналасуы, ішкі өңделуі, комуналды қызмет көрсетумен камтамасыз етілуі тағы басқалар ескеріледі.

Кәсіпорын кепілдігінің өтімділігін  де банк комиссиясының эксперттері  анықтайды. Ол кепілдің бағалануы кәсіпорынның каржылық жағдайына негізделеді. Жоғары өтімді кепіл формасы болып жылжымайтын  мүліктер табылады. Бірақ көптеген кәсіпорындар кепілдік ретінде жылжымайтын  мүлікті бере алмайды, әсіресе бұл  шағын инновациялық кәсіпорындарға қатысты.

Шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін келесі кезектегі ең басты кедергілердің  бірі – жоғары ссудалық пайыз (20 %) және қысқа мерзімді несие кайтарымы (13 %).

Бүгінгі таңда шағын кәсіпорындарға берілетін несие пайызының ставкасы коммерциялық банктерде АҚШ долларымен 20-25 %; теңгемен – 27-30 %; ал несие беру мерзімі – 6 айдан 24 айға дейін.

Мұндай несиені тек  сауда кәсіпорындар мен қысқа  өндіріс бар кәсіпорындар ала  алады. Ал кәптеген отандық тауар  өндірушілер ұзақ мерзімді несиелеуді қажет етеді, өйткені ғылымды  қажет ететін салалар мен жоғары технологиялы өндірістер 2-3 жылдан кейін  ғана пайда әкеледі.

Отандық тауар өндірушілер  арзан несие ресурстарын қажет  етеді. Бұл жағдайдан шығу үшін бірішіден  Қазақстанда шағын бизнес секторын дамыту үшін арзан қарыз капиталын  іздеу жіне тарту керек, екіншіден  банктерге шағын кәсіпкерлік  субъектілерінің есебінен үстеме пайда  табуға жоя бермейтін қатар тіркелген  банк маржасының ставкасын белгілеу керек. Донор ұйымға Казақстандағы  калыптасқан әлеуметтік-экономикалық жағдайы ескере отырып, мақсатты түрде  шағын бизнес кәсіпорындарына несие  беру шарттарын қайта қарау керек.

Кәсіпкерлер үшін несие алудағы  кедергі жасаушы фактор – бұл  несиені алу үшін көптеген құжаттарды дайындау болып табылады. Кәсіпкерлердің ойынша, банктер көптеген құжаттарды дайындау мен толтыруды талап  етеді, олардың катарына мыналар  жатады:

• қаржыландыруды дайындауға өтініш;
• көптеген арнайы анкета түрлері;
• кепілге меншік құқығын растайтын құжаттар;
• басқарушы мен бас бухгалтердің жеке куәліктері;
• соңғы 3-5 жылғы аралығындағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын көрсететін құжаттар;
• несие ресурстарын пайдалануы туралы толық бизнес-план;
• болашақтағы серіктестіктері туралы мәлімет беру;
• салық инспекциясынан бюджет алдында қарызының жоқ екендігін растайтын көрсету.

Қазіргі кезде банктер  шағын кәсіпкерлік субъектілеріне несие беру схемасын жеңілдетті және енді несиені дайындау кезінде құжаттар жинауда азайды. Қазіргі кезде  мынадай құжаттар талап етіледі:

• кепіл мен кәсіпорындарды иелену құқығын растайтын құжаттар;
• басқарушы мен бас директордың жеке куәліктері;
• несие алу кезіңдегі кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы мәлімет;
• проектің экономикалық-техникалық негізделуі.