Бағалы
қағаздар және олардың
түрлері
Акционерлік қоғамдардың
акциялары
Акция акционерлік
қоғамның капиталына қаражат қосқандығын
куәландыратын жазбаша куәлікті, меншік
нысанын білдіретін бағалы қағаз.
Акция өз
кезегінде, оның иесіне тиісті
акция сомасына сәйкес салынған
капиталына белгілі бір дивидент
алуға құқық береді. Акцияны иеленуші
акционерлер деп аталады. оның тұрақты
табыс әкелетін бағалы қағаз иесінен айырмашылығы,
ол акцияны сатып алу барысында қоғам
капиталына қатынасады, ал өнеркәсіп облигацияны
сатып алушысы болса, онда белгілі бір
тұрақты пайыз төлеуге келісім- шарт жасайтын
кредитор болып табылады. Акционер АҚ-ның
несие берушісі болып саналмайды және
сондықтан да ол қоғамнан өз акциясына
тұрақты дивидент төлеуді және акция бағамы
түскен жағдаида оны сатып алуды талап
етуге құқысы болмайды.Акционерлердің
жылдық табысының (дивиденттері) шамасы
баланста көрсетілетін пайдаға тәуелді.
Акционерлердің жалпы жиналысында бұл
пайданы пайдалану, сондай-ақ дивидент
нысанында пайданың үлесін анықтау және
төлеу сұрақтары шешіледі.
Егер акционерлік
қоғам тиімді тиімді жұмыс
істеп отырса, онда акционерлік
капиталды ұлғайту ұмтылмайды, себебі
әр акционердің жаңадан шығарылатын
акцияларды сатып алуға құқықтары
бар. Кез келген акционер өзінде
бар «ескі» акциялар шамасына
тең мөлшерде жаңа акциялар
сатып ала алады.
Бағалы қағаздар
нарығынды, бірінші кезекте қор
биржасында бір кәсіпорынның
акциялары бір уақыт ішінде
қоғам партияның нақты қорларында
ешқандай да өзгеріссіз қалуына
қарамай-ақ әр түрлі бағаға (бағамға)
ие болуы мүмкін. АҚ пайдасы
келесідей түрде бөлінеді:оның
бір бөлігі акционерлер арасында
бөлінеді, екіншісі- акционрлік компанияның
резервтері бағытталып және оның
капиталын ұлғайтуүшін немесе
өндіріс құлдырауға не дағдарысқа
ұшыраған кезде дивидент төлеуге
қызмет етеді.
Әдетте АҚ,
резервтер немесе «заемдық резервтер»деп
аталатын қорды құру саясатын
жүргізеді. Сөйтіп, жинақталға қор
таусылғанда ғана акционерлік
компания дивиденттерді қысқартады.
Бұл акционерлік қоғамның жақын
арадағы құлдырауы туралы белгісін
білдіреді. Акцияны иенушілері
болса, аз дивидент әкелетін
акциялардан құтылуға тырысуы,
акция бағамының төмендеуіне
жол береді. Егер акционерлік
қоғам қызметін толық тоқтаса,
акция иелері акционерлік қоғамға
қосқан қаражаттарын толығымен
жоғалтып, акция ешкімге қажетсіз
жай қағазға айналады.