Автор: k***********@gmail.com, 25 Ноября 2011 в 15:44, реферат
Экологияның ең негізгі объектісі экологиялық жүйе, немесе эко жүйе - тірі организмдер жиынтығының қоректену , өсу және ұрпақ беру мақсатында белгілі бір тіршілік ету кеңестігін бірлесе пайдалануын тарихи қалыптасқан жүйесі. Функциялық тұрақтылығы аз уақытқа созылса-да қарым -қатынаста болатын құраыштары бар кез келген бірлікті экожүйе деп атауға болады.
Экологияның ең негізгі
Экожүйе концепциясы.
Жердегі алғаш организмдер
Энергиясы бар экожүйенің ішінде органикалық заттар автотрофты ағзалармен түзіліп, гетеретрофтар үшін қорек көзі болып табылады. Қарапайым мысал: жануар өсімдікті жейді. Бұл жануарды кезегінде басқа жануар жеуі мүмкін, осындай жолмен бірқатар ағзалар арқылы энергия тасымалдау жүреді-әрбір келесісі оған шикізат пен энергия беретін алдыңғысымен қоректенеді. Мұндай бірізділік қоректік тізбек деп, ал оның әрбір түйіні – нәрлену деңгейі деп аталады. Бірінші нәрлену деңгейін автотрофтар немесе бірінші реттік продуценттер деп аталына алады. Екінші нәрлену деңгейіндегі ағзалар – бірінші реттік консументтер, үшіншідегілер – екінші ретті консументтер т.б деп аталады. Әдетте төрт немесе бес нәрлену деңгейлері болады, алтыдан асатындары сирек.
Продуценттерге (бірінші ретті өнімді
өндірушілер) өздерінің денелерін бейорганикалық
қосылыстар есебінен құратын автоторлық
организм жатады. Олар өздеріне қажетті
органикалық заттектерді Күн энергиясын
пайдаланып, бейорганикалық заттектерден
өздігінен өндіре алатын тірі оргнизм
. Автотрофты организмдерге жасыл
өсімдіктер, балдырлар мен фототрофты
бактериялар жатады. Су экожүйелерінде
басты продуценттер мұхиттар мен көлдердің
үстіңгі қабатының фитопланктонын құрайтындар
көбінесе ұсақ болып келетін бір жасушалы
ағзалар – балдырлар болып табылады. Құрлықта
өнімнің басым бөлігін жалаңаш тұқымдастар
мен жабық тұқымдыларға жататын дене құрылысы
жоғарырақ түрлер құрайды. Олар ормандар
мен далаларда ұшырасады.
Консументтер (латын тілінен аударғанда consumo-пайдалану) - бұлар гетеретрофты организмдер, продуценттер немесе басқа консументтер өндірген заттектерді азық ретінде пайдаланады немесе жаңа түрге трансформалайтын организмдер. Бұларға жануарлар, саңырауқұлақтар мен микроорганизмдердің көбі, паразиттік және коректі өсімдіктер жатады. Консументтер 1) және 2 реттік болып бөлінеді:
Консументтің тағы бір маңызды тобына детритофагтар немесе сапрофактар -өлі органикалық заттектерден өсімдіктер жануарлардың тіршілігінен пайда болған қалдықтармен қоректенетін жануар ( құрттар, бунақ аяқтылар) жатады.Олар экожүйені тазалау функциясын атқарады және топырақтың, жертезектің қоймаларының түбіндегі шөгінділерді түзуге қатысады.
Жалпы консументтер
Редуценттер ( латын тілінен аударғанда reduceus, reducentis-қалпына келтіруші,деструкторлар) - өлі органикалық заттармен қоректенеді, оларды ыдыратып қайтадан биорганикалық қосылыстарға айналдырады. Редуценттер арқылы экожүйе ортасына азот, минаралды элементтер және көмірқышқыл газы қайтарылып отырады.
Редуценттерге негізінде өліктер мен экскременттерде мекендеп оларды ыдырататын микроорганизмдер ( бактериялар , ашытқы микроорганизмдер , саңырауқұлақтар –сапрофиттер) жатады. Саңырауқұлақтар негізінде өсімдіктердің клеткалардың , ал бактериялар жануалар өлімдіктерінің ыдыратуға қатысады.
Экожүйенің қасиеттері оның құрамына кіретін өсімдіктер мен жануарлардың әрекетіне байланысты .
Биомасса мен экожүйенің
Экожүйе бір-бірінен қарым-
Экотопқа биотикалық
Биоциноз өсімдік, жануарлар
мен микроорганиздер
Экотоппен биоценоз арасындағы тығыз байланыстар:
А) Экотоп шаптары саналы болған сайын биоценоздағы түрлерде соншалықты көп болады;
ә) экотоп жағдайының қалыптан ауытқуы жоғары болған сайын биоценоз соғұрлым түрге жұтан және ерекше болады, ал керісінше оның кейбір түрлерінің құрамындағы дарақтардың саны жоғары болады.
Б) экотоптағы ортаның жағдайы неғұрлым бір қалыпты өзгеретін бюолса және ол ұзағырақ өзгеріссіз тұрса , биоценоз соғұрлым түрге бай болады және қалыпты әрі тұрақты сақталады.
В) Бір- біріне жақын екі топтың , өзі бір- екі топта экологиялық қуыста жата алмайтын болғандықтан, түрге бай тектер, әдетте биоценозда өзінің жалғыз өкілі қатысады.
Биоценозды биосфеаның
Экожүйенің дамуымен
Табиғи экожүйелерде организм
популяцияның жағдайлары
Экожүйенің экологиялық
Экожүйенің сыртқы әсерден
Бір биогеоциноздың басқа
Сукцессия өту, тұрақтану
Биомдар. Бір нақты
Биом былайша айтқанда
Экожүйенің трофтық құрылымы.
Энергия
тасымалдау кезінде қоректік тізбектегі
қатынастар нәтижесінде деңгейлердегі
уақыт бірлігіндегі аудан бірлігіне
шыққан энергия шамасымен анықтауға болады.
Оларды экологиялық пирамида түрінде
кескіндеуге болады. Бұл құбылысты зерттеген
Ч.Элтон (1927) экологиялық пирамиданың үш
негізгі типін бөліп көрсетеді.
10 | ||
200 | ||
3000 |
Сандар пирамидасы (аудан бірлігіндегі даралар саны)
30 | ||
2000 | ||
40000 |
Биомасса пирамидасы ( биомассаның құрғақ массасы г/м)
10 | ||
100 | ||
1000 |
Энергия
пирамидасы ( Дж/м жыл)
1.Сандар пирамидасы (м/даралар саны) әр түрлі трофтық деңгейдегі ағзалардың санын көрсетеді.Орманың жайылымдылық қоректік тізбегінде, продуцент – ағаш, ал бірінші ретті консумент – бунақденелілер болғанда, бірінші реттік консументтердің деңгейі саны жағынан өндірушілер деңгейімен салыстырғанға байланысты. Бұл кезде сандар пирамидасы кері болады.
2. Биомассалар пирамидасы әр түрлі трофтық деңгейдегі тірі заттың жалпы құрғақ массасын сипаттайды (органикалық заттардың құрғақ массасы г/м). Өндірушілері өте ұсақ және консументтері ірі болған экожүйелерде соңғысының жалпы массасы барлық кезде продуценттердің жалпы массасынан жоғары болады, яғни биомасса пирамидасы да кері болады.
3. Энергия
пирамидасы ( Дж/м жыл) гетеретрофтық
деңгейлердегі энергия
Қоректік
тізбектер бір-бірімен
Көптеген түрлер әр түрлі қоректік тізбектерге кіруі және әр түрлі орында болуы мүмкін.Мысалы, аюлар өсімдіктермен де, жануарларменде , өлекселермен де қоректенеді. Олар трофтық қатынастармен, көптеген жануарлар мен өсімдіктердің түрлерімен байланысқан. Қоректік тізбектер табиғатта күрделі шиелісінен кеткен
Нақты
қоректік тізбектерде өсімдік текті
тамақтағы энергияның берілетін
мөлшерін есептеуге және тасымалдауын
бақылауға болады.