Шпаргалка по "Истории РБ"

Існуюць некалькі первыядызацыі Гісторыі Беларусі, сярод  якіх вылучаюць 3 асноўныя:

I Археалагічная падзяляе гісторыю Беларусі на:

1 Каменны век: 

- палеаліт (100 тыс.  год до н.э. – 10 тыс. год  до н.э.)

- мезаліт (10 –  6 тыс. год до н.э.)

- меаліт (5 -3 тыс.  год до н.э.)

2 Бронзавы век  ( 2 тыс. год до н.э. - по 8 ст. до н.э.).

3 Жалезны век (8 ст. до н.э. – 8 ст. н.э.)

II Перыядызацыя паводле фармацыйнага падыходу:

1 Першабытнаабшчынны  лад (100 тысюгод до н.э. – 8 ст. н.э.)

2 Эпоха феадалізму  (9 ст. н.э. по 1861г.)

3 Эпоха капіталізму ( 1861 – 1917 г.)

4 Эпоха сацыялізму  (1917 – 1991 г.)

III Перыядызацыя паводле цывілізацыйнага падыходу:

1 Старажытнасць (100 тыс. год до н.э. – 5 ст. н.э.)

2 Сярэднія вякі  (6- 15 ст.)

3 Новы час (16ст. – 1918 г.)

4 Навейшы час  (1918 г. па цяперашні час)

Гісторыя Беларусі вывучаецца на аснове разнастайных крыніц, якія можна падзяліць на 6 груп:

1. Археалагічныя (матэрыялы археалагічных раскопак)

2. Этнаграфічныя (адзенне, жыллё, духоўная культура)

3. Ленгвістычныя (назвы геаграфічных аб’ектаў, рэк, азёр і г.д.)

4. Вусныя (вусная народная творчасць: казкі, легенды, паданні)

5. Пісьмовыя (заканадаўчыя акты, матэрыялы справаводства, эканамічныя і гаспадарчыя апісанні, летапісы і хронікі матэрыялы перэадычнага друку, літаратурныя творы.)

6. Кінафота дакументы.

Вывучэнне Г.Б. актыўна  пачалося ў 19 ст.- гэта было звязана  з заражденіем Беларускай нацыянальнай ідэі і Беларускім нацыянальным руху.)

Першымі прафесійнымі гісторыкамі 19 ст. былі: Даніловіч, браты  Ташкевічы, Ярашэвіч, Шпілеўскі. У першай палове 20 ст. выйшла шэраг значных  даследанняў Беларускіх гісторыкаў, якія аказалі ўплыў на развіццё ўсёй гістарычнай навукі: 1. “Гісторыя Беларусі” аўтар Ластоўскі. 2. “Кароская гісторыя Быларусі” аўтар Доўнар-Запольскі. 3. “Беларусы” у трох тамах аўтар Карскі.

У пасля ваенны перыяд вывучэнне Г.Б. працягвалася найбольш значныя работы – гэта калектыўныя даследанні Беларускіх гісторыкаў “Гісторыя БССР” у 5 томах, “Нарысы Гісторыі Беларусі” у 2 частках, “Энцыклапедыя Гісторыі Беларусі” у 6 тамах.

На тэр. Беларусі першыя людзі з’явіліся прыкладна 100 тыс. год до н.э.. Найбольш старажытнымі стаянкамі на Беларусі з’яўляюцца стаянкі каля вёсак Бердыжы, Юравічы, Калінкавічскага і Чачэрскага раёна Гомельскай вобласці (прыкладна 26- 28 тыс. год до н.э.). Першапачаткова асноўным матэрыяламі для вырабу прылад працы быў камень. Для палеаліту характэрны найбольш прымітыўныя спосабы яго апрацоўкі. У мезаліце людзі навучыліся вырабляць каменныя сякеры , нажы, наканечнікі для стрэл. У перыяд меаліта прылады працы вырабляліся з дапамогай шліфавання і свярлення. Асноўнымі заняткамі людзей у каменным веку былі паляванне, рыбалоўства і збіральніцтва (прысвоючавая гаспадарка). У канцы меаліта на тэр. Беларусі пачаўся пераход да земляробства і жывёлагадоўлі (вытворчая гаспадарка). Аднак новыя веды дейнасці распаўсюджваліся павольна і канчаткрвы пераход да іх адбыўся толькі ў бронзавы век. У 2 тыс. год до н.э. насельніцтва Беларусі пазнаёмілася з першымі металічнымі вырабамі, спачатку меднымі, а потым бронзавыя, аднак паколькі ўсе гэтыя вырабы завозіліся з далёкіх краін, металічных вырабаў было мала, то цаніліся вельмі высока. У бронзавыі веку акрамя земляробства і жывёлагадоўлі атрымалі большае развіццё прадзенне і ткацтва.

У 8 ст. до н.э. на Беларусі была асвояна тэхналогія выплаўкі жалеза з жалезнай руды. Гэтая руда была даволі шырока распаўсюджана, а яе апрацоўка не ў’яўляла вялікай цяшкасці, таму жалезныя вырабы хутка выцяснілі каменныя. У жалезным веку тэрыторыю Беларусі засялілі плямёны некалькіх археалагічных культур, якія адрозніваліся паміж сабой прыладамі працы, формай, пасуду ўпрыгожвалі і асаблівасцямі пахавальнага абраду:

1. Мілаградская культура існавала з 8 – 3 ст. до н.э. на Паўднёым Усходзе Беларусі і прылеглай да яе тэр. Украіны. Прадстаўнікі гэтай культуры першымі асмоілі выплаўку жалеза. 

2. Зарубінецкая культура прыйшла на змену мілаграцкай, займа туюж тэр. з 3 ст. до н.э. па сярэдзіну 1 тыс. год н.э.

3. Днепра-дзвінская  займала тэр. басейнаў рэк Дзвіна і заход Дзвіны на працягу жалезнага веку.

4. Штрыхаванай кірамікі культура займала тэр. Паўночнай і Цэнтральнай Беларусі ўвесь жалезны век.

З часу засялення  тэр. Беларусі чалавекам да 3 тыс. год  до н.э. тут пражывала найбольш старажытнае  даіндаеўрапейскае насельніцтва. У 2 тыс.год до н.э. з’явіліся індаеўрапейцы  Балтцкай  галіны. Папярэдняе насельніцтва было часткова знішчана, а часткова згубіла сваю мову і культуру. Да 6 – 7 ст. н.э. славяне жылі толькі на Поўдні Беларусі ў басейне ракі Прыпяць. У 8 – 9 ст. славяне значна ўзмацніліся і пачалі каланізаваць суседнія землі, у выніку гэтага да 10 ст. утварыліся новыя этнічныя супольнасці, змешанага славянска-балтцкага паходжання Крывічы, Дрыгавічы, Радзімічы. Крывічы засялілі заходнюю і паўночную частку Беларусі. Радзімічы – цэнтральную, а Дрыгавічы – паўночную.   

Галоўным заняткам крывічоў, дрыгавічоў___; асноўнымі с/г  культурамі былі – жыта, проса, пшаніца, лён, ячмень. Важную роль у земляробчай  гаспадаркі займала жывёлагадоўля. Разводзілі дуйную і дробную рагатую жывёлу, а так сама свіней і коней. У якасці дапаможных заняткаўзахоўваліся – паляванне, рыбалоўства, збіральніцтва. Да канца 10 ст., калі было афіцыйна прынята хрысцянства ў крывічоў, дрыгавічоў, радзімічоў захоўвалася язычніцтва з сістэмай многабожжа. У 9– 10 ст. назіраецца значнае

паскарэнне сацыяльна-эканамічнага развіцця крывічоў, дрыгавічоў, радзімічоў:

• у земляробстве пачалісь выкарыстовывацца больш дасканалыя прылады працы.
• апрацоўка жалеза і гліны (кавальства і ганчарства) паступова становіцца прафісійным відам дейнасці і асобнымі заняткамі, а гэта азначае, што рамяство адзяляецца ад с/г.
• гэта стварае спрыяльныя ўмовы для ўзнікнення пастаяннага гандлю і грашовага абарачэння
• у выніку гэтага ўзнікаюць першыя гарады, як цэнтры гандляроў і рамеснікаў (8 ст. у крывічоў – Полацк, 10 ст. Віцебск, а ў дрыгавічоў у 10ст. -  Тураў)

Такім чынам памылкова называць крывічы, дрыгавічы, радзімічы – плямёнамі, ці саюзамі плямён. Яны дасягнулі значна больш высокага ўзроўня развіцця і стварылі развітую культуру, сімвалам якой з’яўляецца Сафійскі Сабор, пабудаваны ў сярэдзіне 11 ст. у Полацку.

Полацкае княства  стала першай дзяржавай, якая сфарміравалас  на беларускіх землях з cяр. 8 ст.. Вакол Полацка стала складацца аб’яднанне крывічоў, якое ў дальнейшым ператварылася ў самастойную дзяржаву, гэтаму спрыяла размяшчэнне Полацкага княства на гандлёвым шляху “Звараг у грэкі” з Балтыйскага ў Чорнае мора. Полацкае княства мела ўсе важнейшыя прыкметы дзяржавы:

1. Зканадаўчая ўлада ў выглядзе веча (сход свабодных гараджан.

2. Выканаўчая  ўлада ў асобе князя.

3. Уласную княжаскую  дынастыю.

4. Магутнае войска, якое дазваляла яму праводзіць  самастойную знешнюю і ўнутраную  палітыку.

Горад Полацк, як сталіца дзяржавы ўпамінаецца ў 862 годзе, у другой палове 10 ст.. Летапісы назвалі імя першага Полаукага князя Рагвалода. Каля 980 г. Рагвалод быў забіты Кіеўскім князем Уладзімірам, а Полацкае княства на некаторы час згубіла самастойнасць. Незалежнасць Полацка аднавілася пры князю Брачыславе (1003 – 1044) у гэты час пашыраюцца межы княства на ўсю тэрыторыю Віцебскай вобласці сучаснай. Акрамя гэтага Полацк кантралюя гандлёвы шлях па Заходня Дзвіне да самага яго ўпадзення Балтыйсгага мора. Найбольшы расцвет Полацкага княства прышоўся на часы кіравання яго сына Усяслава Чарадзея (1044 – 1101). З 1064-1078 г. Усяслаў Чарадзей ваюе з Кіеўскімі князямі за кантроль за Псковам, Смаленскам, Ноўгарадам. Такім чынам Полацкае княства ў канцы 10 – 11 ст. было адным з буйнейшых і магутнейшых ва ўсходней Еўропе і змагалася з Ноўгарадам і Кіевам за ўсходне славянскіе землі.

Тураўскае княства  ўтварылася ў межах рассялення дрыгавічоў у паўднёвай Беларусі, у Басейне  ракі Прыпяць. Сталіца княства –  горад Тураў упамінаецца ў 980г. Тураўскія землі знаходзіліся ў выгадных геаграфічным становішчы, на гандлёвым шляху з Польшчай і Кіевам. У канцы 80 г. 10 ст. мясцовыя тураўскія князі былі забіты па час ваенных паходаў кіеўскага князя Уладзімера. У 988 г. Уладзімер перадаў тураўскую землю свайму трэцяму сыну Святаполку, які ў хуткім часе пачаў імкнуцца да нежалежнасці ад Кіева. Для гэтага ён у 1012 г. ажаніўся на дачке Польскага караля і запрасіў да сябе польскага епісхапа. 1015 г. пасля смерці свайго бацькі Уладзіміра, Святаполк стаў кіеўскім князем, але пакінуў за сабой і тураўскія землі, што сведчыла аб іх значнасці. 1019 г. Святаполк быў забіты са сваім братам Мудрым у час вайны, пасля гэтага тураўская зямля на доўгі час зноў трапілі да Кіева, яе самастойнасць аднавілася ў сяр. 12 ст. пры князе Юрыю Ераславічу.

У 12 ст. – сяр. 13 ст. дзяржаўныя ўтварэнні на Беларусі ўступілі ў перыяд феадальнай раздробленнасці, аналагічныя працэсы адбываліся паўсюдна ў Еўропе. Прычыны раздробленнасці:

1. Пашырэнне  феадальнага землеуладання і  ў сувязі з гэтым пашырэнне  эканамічных і палітычных незалежнасцей  князёў.

2. Рост гарадоў  і развіцце, якія таксама імкнуліся  да незалежнасці.

3. Узмацненне  ролі веча, якое абараняла інтарэсы жыхароў толькі свайго горада.

У пачатку 12 ст. Полацкае княства было падзелена  паміж сынамі усеслава Гарадзея: узніклі  асобныя княствы з цэнтрамі у  Менску, Друцку, Віцебску, Лагойску, Заслаўе  і інш. Тураўскае княсіва падзялялася  – Пінскае, Слуцкае, Клецкае. Найбольшае значэнне ў перыяд раздробленнасці імелі Полацкае і Тураўскае, Пінскае і Менскае княствы, а таксама княствы Гарадзенскае і Навагрудскае. Такім чынам перыя феадальнай раздробленнасці быў заканамерным этапам пераходу ад пачатковай дзяржаўнасці Полацкай і Тураўскай княстваў да больш высокай ступені а’бяднання беларускіх зямель у складзе ВКЛ.

31 траўня 1223 г.манголы  ўпершыню сустрэліся са славянскімі  паўднева-рускімі дружынамі.Бітва  на р.Калка ў гэтай бітве загінуў князь Юрый Несвіжскі.

Першая хваля  мангольскай навалы закранула паўдневую  Беларусь. Яны напали на Гомель і запалілі гарадскі пасад, разрабавалі Мазыр і Тураў. Князь Міндоўг разграміў калч горада Крутагор’я войскі хана Койдана. Набегі татараў былі эпізадычныя. 1258 г. хан Бурундай напаў на Нальшаны (паўночны захад Бел.). Напады паўтараліся і ў 1259 г., 1275 г.,1287г. У гэтых паходах манголы-татары, як заўсёды, рабавалі маёмасць, зводзілі людзей у палон, але накласці пастаянную даніну, усталяваць пастаянную ўладу і кіраванне праз выдачу мясцовым князям “ярлыкоў” у іх не ўдалося на Беларусі. 1201 г. заснаванне горада Рыгі немцамі тут жа ў 1202 г. быў утвораны ордан мечаносцаў. Ордэн ствараўся з мэтай хрысціянізацыі і заваяваннем Ніжнядвінскіх Полацкіх зямель. Першая адкрытая сутычка Полацка з Крыжакамі адбылася ў 1203 г. калі Уладзімір Полацкі асадзіў замак Ікскюль, але паход быў няўдалым, таму палачані былі вымушаны адступаць. У 1207г. крыжакі спалілі княства Кукейнос, пасля чаго былі накіраваны на Герсіке – у 1209 г. яны нападаюць на гэты горад і спаліваюць яго. 1216 г. эсты звяртаюцца да полацкага князя Уладзіміра з прапановай сабраць вялікае войска і аб’яднацца сіламі супраць крыжакоў . Князь Уладзімір памёр. У 20 г. 13 ст. крыжацкая навала навісла непасрэдна над землямі эстаў, за якімі стаялі на чарзе Пскоў і Ноўгарад. 1223 г. разгром мангола-татарамі аб’яднага войска рускіх і палавецкіх князёў на раке Кальцы. На наступны год нападаюць на горад Юр’еў . Горад быў узяты, князь горада Вячка загінуў. 15 іюля 1240 г. адбылася бітва на р. Неве разам з ноўгарадцамі прымалі ўдзел і палачане. 5 апреля 1242 г. полацкая дружына разам з ноўгарадцамі зноў разбіваюць крыжакоў на возеры Чудскім. 1258 г. спусташальны паход хана Барундая на Бнларускія і Літоўскія землі. 1274 г. бітва тураўскіх і пінскіх дружын супраць татар пад Слуцкам.

У гэты час была с/г. Асноўныя прылады апрацоўкі  глебы – шмат і двухзубыя сохі. Найбольш распаўсюджанымі збожжавымі культурамі былі проса, жыта і пшаніца, авёс, ячмень. Сельскае і гарадское насельніцтва старажытнай Беларусі займалася агародніцтвам, добра ведала садоўніцтва (яблані, грушы, вішань, сліў). Важнай галіной с/г з’яўлялася жывёлагадоўля. З развіццём земляробства паляванне, рыбалоўства, бортніцтва страчвалі ранейшае значэнне і ўсё больш набіралі характар падсобных заняткаў. Развіццё прадукцыйных сіл у земляробстве суправаджаўся развіццём хатніх промыслаў і выдзяленнем рамяства. У гэты час узнікаюць гарады такія як Заслаў’е (988 г.), Браслаў (1065 г.), Друцк (1078 г.), Гародня (1127 г. ) і інш.. З пачаткам феадальнай раздробленнасці з’яўляюцца гарады-крэпасці асобных княстваў. Мінскі замак -  пабудованы ў другой палове 11 ст. Замак быў складаным архітэктурным комплексам, з рвзнастайнымі пабудовамі, пераважна драўлянымі, саборным храмам, некалькімі вуліцамі. За сценамі замка сфарміраваўся рамесніцкі пасад з гандлёвай плошчай. Доўгі час замак быў палітычным, ваенным і культурным цэнтрам, рэзідэнцыяй князёў. Гарады з’яўляліся не толькі центрам раместнай вытворчасці, але і гандлю, як унутраннага, так і знешняга. У 12- 13 ст. склаўся абмен на ўнутраным рынку ў сувязі з аддзяленнем горада ад вёскі, ўто выклікала абмен паміж імі. Развіваўся і знешні гандль, значным гандлёвым цэнтрам быў і старажытны Менск. Шлях па р. Свіслач, Бярэзіна і Днепр звязваў яго з Кіевам. Купцы з беларускіх зямель падтрымлівалі гандлёвыя сувязі не толькі з суседнімі, але і з больш далёкімі. Праз Русь водны шлях “звараг у грэкі”. З узнікненнем прыватнай уласнасці ўмацоўвалася і пашыралася феадальнае землеўладанне. Сяляне-абшчыннікі пазбаўляліся зямлі і станавіліся залежнымі ад феадала людзей. З часам феадальнае землеўладанне стала пануючай формай зямельнай уласнасці. Уласнік зямель – князь. Сёламі валодалі, як князі, так і баяры і княжацкія дружыннікі. На працягу 11 – 13 ст. на Беларусі развівалася не толькі свецкая, але і царкоўнае землеўладанне. Сяляне пдацілі даніну. Абшчынскія сялянскія землі пераходзілі да феадалаў, а землі, якія не былі імі захоплены, станавіліся ўласнасцю дзяржавы. Жыхары гарадоў таксама траплялі ў феадальную залежнасць. Дальнейшае развіцце феадальных адносін павялічвала сацыяльную працілегласць паміж нізамі і пануючым класам.

Ішло развіццё кеультуры ў Беларусі ў 9 – 13 ст.  – у гэты перыяд было прыняцце і  распаўсюджанне хрысціянства. Першыя славянскія супольнасці на Беларусі – крычічы, дрыгавічы, радзімічы  – рэлігія язычніцтва (паклон сонцу, месяцу, вадзе і т.д.). На мяжы Старага і Новага часу паўсюдна манатэістычнае вераванне змяняюць язычніцкія , сярод іх наібольш магутнае хрысціянства. На Беларусі хрысціянства пачало пранікаць у 9 ст. Паміж звестак пра крышчэнне Беларусі няма, гэтаму спрыяла тое, што беларускія князі праводзілі самастойную палітыку не толькі ў дзяржаўнай, але і ў духоўнай сфере. У канцы 9 ст. у Полацку была пабудована першая церква ў імя Багародзіцы. У сяр. 11 ст. быў пабудованы вялікі саборны-храм Сафія. Ад першых храмаў у Полацку пачала развівацца сталая дойлідская традыцыя ў 12 ст. у Полацку было 8 храмаў, акрамя Сафіі і Багаролзіцы, тры царквы ў Гародні , па адной у Віцебску, Менску, Навагрудку, Валкавыску і др. Разам з храмавым дойлідствам з’явілася хрысціянскаевыяўленчае мастацтва. Жывапісцы распісвалі сцены сабораў, пісалі абразы. Назвычай рана на Беларусі з’явілася пісьменнасць. Першая бытавая надпіс з’явілася на крывіцкіх землях. У 12 ст. хрысціянская культура і пісьменнасць ахапіла амаль усе слаі тагачаснага грамадства. Пісьмом карысталіся не толькі князі і царкоўнікі,  але і росты люд. Кніжная культура дасягнула сваіх вышынь у творчасці Ефрасіні Полацкай, Кірыла Турвўскага, Аўрама Смаленскага, Кліма Смаляціча. Не меньш багатай была і побытавая культура. Старажытныя баларусы  выдатна валодалі шматлікімі рамествамі якіх у 12 – 13 ст. налічвалася каля 60. Майстры не толькі выраблялі прылады працы, але і ўпрыгожвалі іх. Такім чынам культура Беларусі вызначалася вельмі багатай гаммай фарбаў, формай, гукаў (выраблялі музычныя інструменты і пісалася музыка). Усё гэта магчыма было дзякуючы дзяржаўным працэссам, на якія былі скіраваны ўсе палітычныя і духоўныя памкненні грамадства.