Файлдар

                begin

            {массивэлементтерiнбосорынарқылыжолғажазу}

                     for j=1 to BaganSany do

                     write(FileOut,San[i,j],``);

                 {j-циклiнаяақтағансоң, курсордыжаңажолғакөшiру}

            writeln(Fileout);

              end;

           {файлдыжабу}

           close(FileOut);

                end;

              Негiзгi программа мәтiнiнiң өзгерiсiз қалатындығын айтпаса да болады. Осы  программаны Misal_F5 атымен сақтаңыз. Программаны iске қосудың алдымен, келесi әрекеттердi:

Курсорды Exi процедурасын сипаттайтын жолдың басына қойыңыз;

Негiзгi менюдi Debug iшкi менюiнашыңыз;

Add brekpoint… әрекетiн тандаңыз;

Enter пернесiн басыңыз.

Экранға Add brekpoint… (тоқтату нүктесiн қосу) сұхбат терезесi шығады  (2.8-сурет).”Line number” (жол нөмері)өрісінде, курсор тұрған жолдың нөмірін көрсетіп тұрады, ол Exi  процедурасын сипаттайтын жолдың басын көрсетеді.

“Ok” батырмасын (сұхбат терезесіндегі) немесе “Enter”  пернесін басыңыз.

Редактор терезесіндегі бұл жол басқа түспен бөлінеді.Енді Ctrl+F9 пернелерін басу арқылы программаны іске қосыңыз. Пернетақтадан бастапқы мәндерді енгізіңіз.Мәліметтерді енгізген соң программа жұмысын тоқтатады және компьютердің экранында қайтадан редактор  терезесі шығады. Яғни, біз өзіміздің әрекеттеріміз арқылы программа жұмысын көрсетілген жолда тоқтатуға нұсқау бердік.Жұмысты қайтадан жалғастыру үшін  “Ctrl+F9” пернелерін басуымыз керек немесе F7 пернесін пайдаланған тиімді және Exi процедурасының қалай жұмыс істейтінін бақылап көре аламыз.

Бұл әрекеттер, программаның жеке бөліктерімен жұмыс жасағанда (жүріп өткенде) тиімді, себебі үлкен өлшемді программаларды толығымен жүріп өту жалықтырады және керек емес.Олай болса, программалаудың құрылымдылық тәсілін қолдай отырып бізде бары:

Жеке модульдермен “жұмыс істеу” (программалау) мүмкіндігі.

Бір деңгейдегі “ойша” машиналардың тәуелсіздігі, программаның жекеленген  бөліктерін, программашның басқа бөліктеріне әсер етпей тәуелсіз жетілдіруге мүмкіндік береді.Э.Дейкстр атап өткендей: “... программаны жетілдіру, бір түрдегі (ойша) машиналардың басқа қолайлы машиналарға ауысуынан туындайды”.

        Құрылымдылық программаның жеке бөліктерімен жұмыс жасау.

Процедура мәтінімен жүріп өткенде құрама операторлардың жұмысына көңіл бөліңіз

                                   begin

                                   {массив элементтерiн бос орын аркылы жолга жазу}

                                   forj:=1 to BaganSany do

                                   write (FileOut, San[i,j],``);

                                   {j-цикл аякталган сон, курсорды жана жолга кошiру}

                               writeln(FileOut);

                                  end;

Тоқтату нүктесін алып тастау үшін, келесі әрекеттерді орындаймыз:

Негізгі менюді белгілеңіз;

Негізгі менюден Debug   ішкі менюін ашыңыз;

  Breakpoints пернесін басыңыз.

Enter пернесін басыңыз.

Экранда программаға қойылған барлық тоқтату нүктелерінің тізімі көһрсетілген,  Breakpoints… (тоқтату нүктелері) сұхбат терезесі (2.9-сурет)шығады.

          Қажетті элементті белгілеңіз;

“Delete” (сұхбат терезесінен) батырмасын немесе  “D” (пернетақтадан) пернесін басыңыз.

Белгіленген тоқтату нүктесі тізімнен алынып тасталады. Егер сіз барлық тоқтату нүктесін алып тастағыңыз келсе--   “Clear all” батырмасын басу керек.

                            Мәтiндiк файлдан мәлiметтердi оқу

Өткен тақырыптарда сіздер,мәліметтерді мәтіндік файлға жазуды үйреніңіздер.Енді оларды қайтадан файлдан қалай оқуға болатынын қарастырамыз.

Ол үшін `mayFile1/in` файлын пайдаланамыз.Мәліметтерді файлға жазу кезіндегідей, біздің файлмызды байланыстыратын айнымалыға атау беруіміз керек.Айталық, ол атауFileln болсын,содан кейін біз оны мәтіндік файл ретінде сипаттауымыз керек.Бұл айнымалыны біз енгізу процедурасында пайдаланатын болғандықтан,ол процедураның жергілікті айнымалысы ретінде сипаттаймыз.

                                                            var

       Filelnt:text;

Одан кейін біз программада, “мәтіндік типті ”Fileln айнымалысы, біздің

`mayFile1.in` атауымен берілген нақтылы файлмызды белгілейтіндігін көрсетуіміз керек.Ол үшін assing(NameVar,NameFile)-процедурасын қолданады.

Енді файлдан мәліметтерді оқу үшін, берілген файлды ашуымыз керек. Ол үшін,reset(NameVar)—процедурасында қолданады, мұндағы  NameVar-сіздің файлды белгілеуге берген айнымалыңыздың атауы, біздің жағдайымызда,ол NameVar-Fileln.Reset(NameVar)-процедурасы, мәліметтерді оқуға файлды ашады және курсорды файлдың басына орналастырады.Егер ондай жоқ болса, қателік туралы хабарлама  береді.Енді мәліметтерді файлдан оқуға барлығы дайын болды.Ол үшін өзімізге бұрынан таныс  Read() және  Readln() процедураларын пайдаланамыз.Мәліметтерді оқу пернетақтадан емес,файлдан жүзеге асу үшін, мәліметтерді оқудың жолын көсетеміз.Яғни,жақшалардың ішіне,assing()- процедурасының көмегімен біздің файлмызды байланыстырып тұрған, айнымалының атауын көрсетеміз.

MayFile.in`файлындағы бірінші сан, файлдағы барлық сандардардың мөлшерін көрсетеді.Сондықтан, алдымен файлдан Sanau айнымалысының мәнін оқытамыз,содан кейін параметрлі циклді қолданып, файлдағы сандардың мәндерін оқимыз. Мәліметтер толық оқылып болған соң, өзімізге таныс Close() процедурасын пайдаланып, файлды жабу керек.

Енді, мәліметтерді файлдан оқу процедурасы қандай болатындығын көрелік:

procedure lnit;

                                                     var

                                                      i:byte;

                                                     Fileln:text;

                                                     begin

                                                         assing(fileln,`mayFile1.in`);

      reset(Fileln);

                   readln(Fileln,Sanau);

                        for i:=1 to Sanau do

                            read(Fileln,San[i]);

      close(Fileln);

                                                      end;

Дәл осындай, егер өлшемдері белгілі болса, мәліметтерді екі өлшемді массивтен оқу да онша қиыншылық туғызбайды.`MayFile.in5` файлынан мәліметтерді оқитын программадан үзінді мысалға келтірейік:

procedure lnit;

                                                      var

                                                      i,j:byte

                                                     {айнымалы атауын мәтiндiк файл түрiнде сипаттау}

                                                     Fileln  :text;

                                                     begin

                                                    {айнымалыны нақтылы файл атымен байланыстыру}

                                                    assing(Fileln,`mayFile5.in`);

                                                   {файлдыоқуғаашу}

                                                  reset(File);

                                                   {массив өлшемдерiн оқу, курсорды жаңа жолға көшiру}

                                                  readln(Fileln,JolSany,BaganSany);

                                                  {массив элементтерiн жол және баған бойынша оқу}

                                                  for:=1 to JolSany do

                                              read(Fileln,San[i,j]);

                                             {файлдыжабу}

                                             close(Fileln);

                                             end;

Мынаған көңіл аударыңыз, массив элементтерін оқу кезінде,Readln() процедурасын қолданбай, тек қана Read() процедурасы қолданылды.Бұл мүмкін еді, себебі массив элементтерін оқу үшін оның өлшемдері алдын ала белгілі болды. Егер мәтіндік файлдағы элементтер жазбалар саны алдын ала белгісіз болса, онда қайталану саны белгісіз цикл операторларын қолдануға тура келеді.

Егер мәтіндік файлдардағы жазбалар саны белгілі болса, онда мәліметтерді оқу онша қиын емес. Ал, егер мәтіндік файлдағы жазбалар саны белгісіз болса ше, онда не істейміз? Егер сізге орындалатын әрекеттердің саны белгісіз болса, онда қайталану саны белгісіз цикл операторларын қолдануға болатындығын білесіз.Егер файл бос болса, яғни онда ешқандай жазба жоқ, онда одан мәліметтерді оқуға болмайды.Осы айтылғандарды тұжырымдай келе, алғы шарт циклін қолдану керек екеніне көзіміз жетті. Файл соңы белгісін анықтау үшін,EOF(NameVar)-процедурасын қолданады ағылшын тілінде EndOfFile-файл соңы деген сөзден қысқартылып алынған. Жақшаның ішіне  assing() процедурасында көрсетілген файлдың нақтылы атымен байланыстыратын айнымалы атауы жазылады.EOF(NameVar)-процедурасының мәні,  False(жалған)-болады егер файл соңына жетпеген болса  Ture(ақиқат)-болады, егер файлдың соңы анықталған болса. Олай болса, алғы шарт циклін қолданғанда  NotEOF(Fileln)-шарты әзірше ақиқат болса, онда цикл орындала береді, яғни файл соңы анықталғанша.Бұл жағдайда мәліметтерді енгізу процедурасы келесідей болады:

Procdure lnit;

                                                       var

                                                      {айнымалы атауын мәтiдiк файл түрiнде сипаттау}

                                                      Fileln:text;

                                                      Begin

                                                     {айнымалыны нақтылы файл атымен байланыстыру}

                                                     assing(fileln,`mayFile1.in`);

                                                     {файлдыоғуғаәзiрлеу}

                                                      reset(Fileln);

                                                     {санауыштынбастапқымәнi}

                                                     Sanau:=0;

                                                     While  Not EOF(Fileln) do

                                                        Begin

                                                     {санауыштың мәнiн бiрге арттыру}

                                                      inc(Sanau);

                                                      {массивтен элементтердi оқу}

                                                      read(Fileln,San[i]);

                                                   end;

                                                      {файлды жабу}

                                                           close(Fileln);

                                                    end.

Sanau-айнымалысы файлдағы жазбалардың санын анықтауға қызмет атқарады. Бұл айнымалыны ауқымды айнымалылар бөлімінде сипаттаған тиімді. Сол сияқты San[] массиві де ауқымды айнымалылар бөлімінде сипатталады:

                                         Var