БАРКАМОЛ АВЛОД ТУШУНЧАСИ

Автор: Пользователь скрыл имя, 08 Ноября 2010 в 14:22, реферат

Описание работы

Биринчи масаланинг баёни: Бугунги кунда маънавият масаласи ижтимоий µаётимизнинг асосий масалаларидан бирига айланиб ³олди. Муста³илликнинг дастлабки кунларидано³ бу масалага катта ва узлуксиз эътибор бериб келинмо³да. ¤збекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг µар бир нут³и ва маърузалари, ма³ола ва асарларида юксак маънавият келажак пойдевори эканлиги ³айта-³айта таъкидланмо³да. «Зеро, - деб у³тиради Ислом Каримов, - биз жамиятимиз тара³³иётини фа³атгина и³тисодий, ижтимоий фаровонлик билангина эмас, хал³имизнинг маънавий баркамоллиги, демократик ва инсонпарварлик тамойилларининг кишилар онгида нечо²лик чу³ур илдиз отиши билан баµолаймиз».

Содержание

1. Ислом Каримов маънавий баркамол инсонни тарбиялаш замона талаби эканлиги т´²рисида.
2. Маънавий баркамол инсон тушунчаси, унинг моµияти.
3. Комил инсон ва унинг Шар³она фазилатлари.

Работа содержит 1 файл

МАЪНАВИЙ БАРКАМОЛ ИНСОН ТУШУНЧАСИ.doc

— 104.00 Кб (Скачать)

  .  
 

 

                     БАРКАМОЛ АВЛОД ТУШУНЧАСИ  
 
 
 
 
 
 
 

Режа:

  1. Ислом Каримов маънавий баркамол инсонни тарбиялаш замона талаби эканлиги т´²рисида.

  2. Маънавий баркамол инсон тушунчаси, унинг моµияти.

  3. Комил инсон ва унинг Шар³она фазилатлари. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  Биринчи масаланинг баёни: Бугунги кунда маънавият масаласи ижтимоий µаётимизнинг асосий масалаларидан бирига айланиб ³олди. Муста³илликнинг дастлабки кунларидано³ бу масалага катта ва узлуксиз эътибор бериб келинмо³да. ¤збекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг µар бир нут³и ва маърузалари, ма³ола ва асарларида юксак маънавият келажак пойдевори эканлиги ³айта-³айта таъкидланмо³да. «Зеро, - деб у³тиради Ислом Каримов, - биз жамиятимиз тара³³иётини фа³атгина и³тисодий, ижтимоий фаровонлик билангина эмас, хал³имизнинг маънавий баркамоллиги, демократик ва инсонпарварлик тамойилларининг кишилар онгида нечо²лик чу³ур илдиз отиши билан баµолаймиз»1.

  Эрксевар  хал³имиз муста³иллик туфайли ´з ери, ´з тили, ´з динига эга б´лди; миллий ²урури, иззат обр´си тикланиб, эндиликда ³адриятларимиз, маънавий меросимиздан баµраманд б´лмо³дамиз. Муста³иллик ва маънавият бир-бирига ²оят бо²ли³ тушунчалардир. Маънавияти буюк хал³ни ³ул ³илиш, абадий истибдод зулми остида са³лаш мумкин эмас. Бундай маънавиятнинг камол топиши, ³албларга сингиши учун Муста³илликни мустаµкамлаш µам лозим б´лади. £удратли келажаги буюк давлат, буюк ижтимоий-и³тисодий ислоµотлар ³удратли маънавият замирида вужудга келади. ¥ар бир алоµида шахснинг ва бутун миллатнинг маънавий камолоти ор³али демократик µу³у³ий давлат барпо этилади. Давлатимиз раµбари шу боис µам маънавият ва маърифатга доимо катта эътибор бериб келмо³да. Шу о³илона сиёсат туфайли хал³имиз ´злигини таниб, ´з шажарасини идрок этмо³да, тарих олдидаги вазифасини англаб олмо³да.

  Инсон маънавиятини юксалтирмасдан туриб, хал³имиз µаёти  ва турмуши юксалишида, µамда мамлакатимиз тара³³иётида муваффа³иятларга эришиш ³ийин. Ислоµатларнинг биринчи бос³ичида  миллий маънавиятни юксалтириш й´лида к´зланган ма³сад т´ла амалга оширилди ва иккинчи бос³ичда амалга оширилиши лозим б´лган вазифаларга замин µозирланди. Маънавий, мафкуравий парокандалик даврига барµам берилди. Ижтимоий µодисалар билан бирга миллий маънавиятимиз юксала борди. Юртбошимиз Ислом Каримов «¤збекистон и³тисодий ислоµатларни чу³урлаштириш й´лида» асарида таъкидлаганидек: «Хал³нинг маънавияти ва маданияти, унинг ха³и³ий тарихи ва ´зига хослиги ³айта тикланаётганлиги жамиятимизни янгиланиш ва тара³³ий эттириш й´лидан муваффа³иятли ол²а силжишида µал ³илувчи, таъбир жоиз б´лса, белгиловчи аµамиятга эгадир...»2. ¥а³и³атан фа³ат маънавий эркин ва озод хал³ теран ва комил тафаккур туфайли µар соµада катта юту³ларга эришиши мумкин. Бош³ача айтганда, фа³ат маънавий со²лом, кучли жамиятгина ислоµатларга тайёр б´лиши мумкин3.

  Маънавий  тарбия соµасида к´зб´ямачиликка й´л  ³´йиш ниµоятда хатарли. Маънавият жамият µаётининг шундай бир нозик, аµамиятли соµасики, бу борада х´жак´рсинга иш ³илиш и³тисодий ва сиёсий соµаларда кутилмаган турли ин³ирозларни келтириб чи³ариши мумкин. Айни³са, бу соµада ´зи б´ларчилик ва л´ттибозликка й´л ³´йиб б´лмайди. Кишиларда, хусусан ёшларда янги маънавиятнинг шаклланиши анча мураккаб ва маша³³атли жараён µисобланади. Буни амалга ошириш учун кенг к´ламли маданий, тарихий, маърифий, тарбиявий ишларни амалга ошириш керак б´лади. Эски тузум шароитида таркиб топган маънавий ин³ирозга барµам бериш, янгича тафаккурга эга б´лган инсонни шакллантириш мураккаб, муайян даврни талаб ³илувчи, аста-секин амалга ошадиган жараён б´лганлиги сабабли тарихнинг бурилиш даврларида жамият µаётида маънавий б´шли³ µолатлари µам юзага келиши табиийдир. Бу б´шли³ жамият учун и³тисодий, сиёсий ин³ирозга нисбатан анча хатарлиро³ кечади. Бунга кейинги ва³тларда юз берган мудµиш во³еалар я³³ол мисол б´ла олади. Шу сабабли тарихий бурилиш даврларида объектив тарзда юзага келадиган бундай µолатларни чу³ур англаб, уларга т´²ри муносабатда б´лиш лозим. Мамлакатимиз раµбарияти буни т´²ри англаб, бундай µолатларнинг ³ал³иб юзага чи³ишининг олдини фа³ат одамларимиз, авваламбор ёшларимизнинг иймон-эъти³одини мустаµкамлаш, иродасини ба³увват ³илиш, уларни ´з миста³ил фикрига эга б´лган баркамол инсонлар этиб тарбиялаш ор³алигина олиш мумкинлигини, муста³иллик тафаккури, маънавиятини шакллантириш, ма³сад, вазифа, воситалари й´лларини излаб топиш, µаётга жорий этиш ор³али µал этиш мумкинлигини таъкидлаб келмо³да4. Зотан, ёш муста³ил мамлакатимизнинг келажаги учун маънавияти юксак, баркамол инсонлар зарур. Шунинг учун µам юртбошимиз «Юксак маънавият - келажак пойдевори» деган µикматли шиорни янада баландро³ к´тардики, юксак маънавият муста³илликни мустаµкамлаш, ривожлантириш ва такомиллаштириш учун муµим ва зарурий тамойиллардан бири б´либ ³олди.

  Маънавиятли ва эъти³одли кишилар ´з маслаги, ватани учун жонини фидо ³илишга µам  тайёрдирлар.

  ¤збекистон  бозор муносабатларига т´ла ´таётган даврда маънавий-ахло³ий ³адриятларнинг аµамияти тобора ´сиб бораётганлиги маънавий баркамол авлодни тарбиялашни энг долзарб масала сифатида кун тартибига ³´ймо³да. Шу маънода юртбошимиз Ислом Каримовнинг иккинчи ча³ири³ ¤збекистон Республикаси Олий Мажлисининг биринчи сессиясида «Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон µаёт – пировард ма³садимиз» номли маърузаларидаги ³уйидаги фикрларига эътиборни ³аратмо³ лозим: «Бу соµадаги ишларимизнинг пировард ма³сади – иймон-эъти³оди бутун, иродаси ба³увват эркин фу³аро маънавиятини шакллантиришдир. Яъни, муста³ил дунё³арашга эга, аждодларимизнинг бебаµо мероси ва замонавий тафаккурга таяниб яшайдиган баркамол шахс – комил инсонни тарбиялашдан иборат»5. Бозор муносабатларида µам юксак маънавиятли ва ахло³-одобли, и³тидорли, билим савияси ю³ори ва чу³ур, зукко, ишбилармон, ишчан кишилар зарур. £ашшо³ маънавият, маънавий-ахло³ий суст, билим савияси юзаки ва паст, ишнинг к´зини билмайдиган кишилар бозор муносабатларида к´зланган ма³садга эриша олмайдилар. Бундан хулоса шуки, µеч кечиктирмай, иккиланмай маънавий-маърифий тарбия масаласи µа³ида ´йлаш, уни т´²ри й´лга солиш вазифаси келиб чи³ади. Бунда биз маърифатпарвар Абдулла Авлонийнинг: «Тарбия бизлар учун ё µаёт - ё мамот, ё нажот - ё µалокат, ё саодат - ё фалокат масаласидир», деган ´гитига амал ³илишимиз зарур.

  Эндиликда, маънавий ва маърифий тарбия муста³ил давлатимиз сиёсати даражасига к´тарилди. Чунки Президентимиз таъкидлаганидек, тара³³иёт та³дирини маънавий жиµатдан етук одамлар µал ³илади. Юртдошларимизнинг техникавий билими, мураккаб технологияни эгаллаш ³обилияти маънавий баркамоллик, муста³ил тафаккур билан бирга бориши керак. А³лий заковат ва руµий-маънавий салоµият маърифатли инсоннинг икки ³аноти б´лади. Бутун маънавий ва маърифий тарбия ишимизни шу ³оидага асосланиб ³урмо²имиз, замон, муста³ил тара³³иётимиз, бозор муносабатлари даври талабидир.

  Иккинчи масаланинг баёни. Аввало шуни айтиш керакки, маънавий баркамол инсон тушунчасининг ´зи кенг ³амровли, сер³ирра тушунча. Маънавий баркамол инсон - комил инсон тушунчаси билан µамоµангдир. Айни ва³тда маънавий баркамол инсон тушунчаси со²лом авлод тушунчаси билан µам бо²ланиб кетади. Илмий адабиётларда бу тушунчалар алоµида-алоµида ишлатилса-да, моµиятан уларнинг µаммаси инсон ахло³и ва одобини, уларда шаклланган барча ижобий хислатларни, уларнинг инсонларга, жамиятга ва Ватанга б´лган муносабатларидан тортиб, токи оилага, ота-онага ва бош³аларга муносабатларининг барча ³ирраларини ³амраб олади.

  Муста³илликка эришиб, маънавият ва маърифат масалаларига биринчи даражали аµамият беришимиз, муста³илликни мустаµкамлаш вазифалари, тарбия соµасида со²лом авлод, маънавий баркамол инсон, комил инсон каби тушунчаларга изоµ беришни, уларнинг моµиятини очиб беришни та³озо этмо³да. Ю³орида айтганимиздек улар моµияти бирдай тушунчалар. Инсонни т´²риликка, µалолликка, покликка, ватанпарварлик ва инсонпарварликка, эзгуликка ва ³´йингки, юксак ахло³лиликка й´ллаш бу тушунчаларнинг моµияти ва мазмунини ташкил этади. ¥озирги кунда бу масалаларга биринчи даражали аµамият беришимизнинг боиси - иймони, эъти³оди ва ахло³ий фазилатлари - ³´йингчи, маънавияти кучли, миллий масъулият т´й²уси ³албида чу³ур илдиз отган, маънавий баркамол фу³ароларга эга мамлакатгина муста³ил ва бар³арор ривожлана олади. Буюк келажак маънавий баркамол инсонларга таянгандагина яратилади, ³ад к´таради. Бош³ача айтганда маънавий баркамол инсонларгина буюк келажакни ярата оладилар. Шунинг учун маънавий баркамол инсонни, со²лом авлодни тарбиялаш муµим ва долзарб масала. Бу масалада юртбошимизнинг ³´йидаги сабо²и ибратлидир: «Биз со²лом авлодни тарбиялаш, вояга етказишимиз керак. Со²лом киши деганда фа³ат жисмоний со²ломликни эмас, балки Шар³она ахло³-одоб ва умумбашарий ²оялар руµида камол топган инсонни тушунамиз» Бу фикрлардан к´риниб турибдики, Шар³она одоб-ахло³ ва умумбашарий ²ояларни онгига сингдириб олган киши юксак маънавиятли, яъни маънавий баркамол, комил инсон µисобланади. Маънавий баркамоллик инсоннинг дунё³араши, эъти³оди, руµияти, хул³-атвор нормалари, ахло³-одоби билан бевосита ало³адорлиги билан ажралиб туради. Маънавий баркамол кишилар хал³ та³дири ва фаровонлиги, ватан та³дири ва унинг равна³ини ´йлайдилар. Улар мутеликда, ³арамликда яшашни истамайдилар.

  Со²лом  деганда, биз фа³атгина жисман ба³увват фарзандларимизни эмас, балки маънавий бой авлодни, а³лий ривожланган, ахло³ий пок, маърифатли фарзандларни, авлодни тушунмо²имиз керак. Бундай кишилар ´зларида хал³имизнинг энг ардо³ли фазилатлари - иймон ва инсоф, меµр-о³ибат, шаф³ат ва раµмдиллик, уят ва андиша, ор-номус, ´заро µурмат, юксак Ватанпарварлик, элига ва хал³ига садо³ат каби ³адриятларни ва ²ояларни мужассамлаштирган б´лишлари лозим.

  Президентимиз эркин фу³аро, озод шахс, баркамол инсон  µа³ида гапириб, ³уйидаги т´рт жиµатга  эътиборни ³аратди, яъни µар бир фу³аро:

  - ´з µа³-µу³у³уни танийдиган б´лсин, бунинг учун курашсин;

  - ´з кучи ва имкониятларига таянадиган б´лсин, имкониятларини ишга солиб, самарасини к´рсин;

  - атрофида содир б´лаётган во³еа-µодисаларга муста³ил муносабат билдира олсин;

  - шахсий манфаатини мамлакат ва хал³ манфаати билан уй²ун µолда к´риб, фаолият юритсин6.

  Булар баркамол инсон фазилатлари µа³идаги ани³ ва т´ли³ таърифдир.

  Маънавий  баркамол инсон шон-шуµрат, мансаб, моддий бойлик кетидан кувмайди, моддий ³ийинчиликларга дуч келганда ³адди букилмайди, баъзан уюштирилган туµмату-фитналар унинг руµини тушира олмайди. Демак, µар ³андай шум та³дир ва ³исмат покиза, мард, маънавий баркамол инсон маънавиятини буза олмайди, балки мустаµкамлайди, чини³тиради. Юксак даражадаги маънавиятга эга инсон - фидойилик, жасорат, мардлик, ´з хал³ини севиш, Ватанни ³адрлаш, аждодларидан фахрланиш каби олижаноб фазилатлари билан ажралиб туради. Инсоннинг инсонлиги, биринчи навбатда унинг маънавий-аµло³ий жиµатдан баркамоллиги, поклиги билан белгиланади. Маънавий-ахло³ий баркамолликнинг асосий ³ирраларига ю³орида айтилганлардан келиб чи³иб, ³уйидагиларни киритиш мумкин: ота-онаси, фарзандлари, ³ариндошлари, хуллас бутун оила аъзолари, ³´ни-³´шнилари, маµалла-к´йи, ³ишло³дошлари ва бутун мамлакат хал³ фаровонлиги µа³ида ³ай²уриш; теварак-атрофдаги инсонлар унга керак б´лганлиги сингари, ´зи µам уларга керакли б´лишга интилиши; одоб-ахло³и, феъл-атворини ё³имли ³илишни инсоний бурч деб µисоблаш; ота-боболардан, аждодлардан ёдгор б´либ ³олган маданий меросни ³адрлаш; миллий ³адриятларни эъзозлаш ва уларга соди³ б´либ ³олиш; ватанпарварлик, хал³парварлик, инсонпарварлик туй²уларининг бар³арор б´лиши; ´заро муомала-муносабатда ´рнак б´лишга мойиллик, бировнинг о²ирини енгил ³илишни одат ³илиш; умумхал³ маъ³уллаган ва µукумат томонидан ³онуний ³абул ³илинган Конституцияни µурмат ³илиш ва унга садо³ат намуналарини амалда к´рсатиш; Ватанни µимоя ³илиш, бош³ача айтганда, µарбий-ватанпарварлик туй²улари билан яшаш; диёнат ва адолат, меµр-шаф³ат ва эзгуликни µимоя ³илиш; ваъдага вафоли б´лиш ва бош³алар киради. Маънавий баркамол инсон фазилатларининг асосий ³ирралари изоµи келгуси маърузаларимизда баён ³илинишини назарда тутиб, ушбу маъруза доирасида улар µа³ида т´хташни лозим топмадик.

  Маънавий-маърифий баркамолликнинг ³ирралари ва мезонлари ³аторига муста³иллик тафаккури ва миллий ифтихор µам киради. Муста³иллик тафаккурини µар бир кишида, айни³са Сиз каби талабаларда шакллантириш ниµоятда зарур. Токи, муста³иллик тафаккури ва миллий ифтихор, ²урур б´лмас экан, фидокорлик, ватанпарварлик, миллатпарварлик каби хислатлар ж´ш урмайди.

  Муста³иллик тафаккури кенг ³амровли б´либ, у  ³уйидагиларни ´з ичига олади:

  - Ватан  исти³боли ва исти³лоли µа³ида ³ай²уриш;

  - хал³и,  юрти ³адр-³иммати, ор-номусини  англаш ва буни µимоя ³илиш;

  - бутун  меµнати, истеъдоди, имкониятини,  зарур б´лса жонини µам юрт  исти³боли, хал³ бахти учун  бахшида этиш ва бош³алар.

  Муста³иллик, бу - бизга аждодларимиз ³олдирган  бой ва му³аддас маънавиятдир. Шу маънавиятни µар биримиз авайлаб-асрашимиз давлат аµамиятига эга б´лган муµим вазифа ва бурчдир. Шу вазифани амалга ошириш ва µал ³илишда ёшлар ва бутун хал³ онгига муста³иллик руµини сингдириш катта аµамият касб этади.

  Маънавий-маърифий баркамолликнинг ³ирраларидан бири миллий ифтихордир. Миллий ²урур бу миллий ифтихордир. Миллий ²урур ´з хал³ининг бир неча минг йиллар давомида яратиб келган барча моддий ва маънавий бойликлари, тарихий мероси, урф-одатлари, анъаналари, одоб-ахло³и, турмуш тарзи, юксак маънавияти, барча тарихий юту³лари ва сабо³ларига чексиз µурмат ва эъзоз билан муносабатда б´лиш, авайлаб-асрашдир.

  ¤з хал³ининг  тарихини, миллий ³адриятларини, тилини, исти³бол манфаатларини билмаган, ³адрламаган, миллий мансублигини унутган, ´з миллатининг исти³боли учун ³ай²урмайдиган, курашмайдиган кишиларда миллий ²урур µам, миллат билан фахрланиш µам, миллатпарварлик µам б´лмайди. Бундай кишиларни маънавий баркамол инсон дея олмаймиз.

  Шундай  ³илиб, ю³орида маънавий баркамол инсон, унинг моµияти ва асосий ³ирраларининг  баъзи жиµатлари устидагина фикр юритдик. Унинг ³олган баъзи ³ирралари навбатдаги савол ва маърузалар баёнида ёритиб борилади.

  Учинчи  масаланинг баёни. Ю³орида айтганимиздек, комил инсон тушунчаси маънавий баркамол инсон тушунчаси билан µамоµангдир. Маънавий баркамолликка эришмай комил инсон даражасига етиш мумкин эмас. Демак, маънавий баркамолликка интилиш - бу комил инсон даражасига эришиш учун интилишдир. Комилликка инсон бутун умри давомида эришиб боради. Учала тушунча: со²лом авлод, маънавий баркамол, комил инсон - даражама-даража чу³ур маъно касб этади. Шундан келиб чи³адиган б´лсак, комил инсон б´лишнинг ани³ чеки ва чегараси й´³. Бизнинг к´µна тарихимизда юзага келган, хал³, мамлакат тарихида катта маънавий-ахло³ий тарбия ролини ´йнаган тасаввуф комил инсон назарияси µа³идаги, уни тарбиялаш, вояга етказиш µа³идаги таълимот ва амалиёт саналади. Мазкур саволни тасаввуф таълимотидан келиб чи³³ан µолда баён этишни ма³садга мувофи³ деб топдик.

Информация о работе БАРКАМОЛ АВЛОД ТУШУНЧАСИ