Қылмыстық құқық

    Жариялы жүзеге асырылатын қылмыстық  ізге түсу жеке және  жеке-жариялы қылмыстық ізге түсу көзделгенінен басқа барлық қылмыстар үшін көзделген( ҚІЖК 32-баптың 4-бөлігі).

    Қылмыстық ізге түсудің барлық нысандары үшін біріңғай жалпы талаптары белгіленген(ҚІЖК 36-бабы), олар мыналар:

    1)қылмыстық  ізге түсу органы қылмыстық  белгілерін тапқан әрбір жағдайда  өз құзіреті шегінде:

    а)қылмыс оқиғасын белгілеу шараларын қолдануға;

    ә)қылмыс дәлелденген жағдайда кінәлі адамды айыпталушы ретінде тартуға;

    б)әділ жаза қамтамасыз ету үшін заңда белгіленген  шараларды қолдануға;

    в)қылмыстық  ізге түсуді анықтау негіздемелері  бойынша тоқтатуға негіздер бар  болса, кінәсіз адамды ақтау шараларын  қолдануға міндетті;

    2)қылмыстық  ізге түсу органы жәбірленушіге  сот әділдігіне қол жеткізуін  қамтамасыз етуге және қылмыспен  келтірген зиянды өтеу шараларын  қолдануға, олар үшін:

    а)жәбірленушінің құқық субъектілігінің танылуы  жөніндегі оның құқығының жүзеге асырылуына кедергі жасамауға;

    ә)адамның  жәбірленуші деп танылуы үшін құқық негіздемелерінің бар(немесе жоқ) екенін анықтау, оның тергелетін іс шеңберіндегі статусын іс жүргізу барысында  орнықтыру;

    б)жәбірленушіге  оның құқықтары мен міндеттерін  түсіндіру, жәбірленушінің өз құқықтары  мен міндеттерін жүзеге асыруы үшін заңда көзделген шараларды қолдану;

    в)жәбірленушінің қылмыспен келтірген зиянды өтеу жөніндегі талаптардың орындалуы  үшін қылмыстық негіздемелердің  бар( немесе жоғын) белгілеу;

    г)қылмыспен  келтірілген зиянды өтеудің заңда  белгіленген шараларын қолдану;

    д)қылмыстық  ізге түсу органдарының өз өкілеттіктерін қандай да болсын органдар мен лауазымды  адамдарға тәуелсіз, қылмыстық іс жүргізу заңына қатаң сәйкес жүзеге асырылуы;

    3)қылмыстық  іс бойынша объективті зерттеу  жүргізу кедегі келтіру мақсатында  қылмыстық ізге түсу органдарына  қандай түрде болса да ықпал  жасаған жағдайда қылмыстық ізге  түсуді жүзеге асыру;

    4)қылмыстық  ізге түсу органдарының заңды  талаптарын барлық мемлекеттік  органдардың, ұйымбардың, лауазымды  адамдардың және азаматтардың  орындауға міндеттілігі.

    Заңда қылмыстық ізге түсуді болдырмайтын жағдайлар көзделген. Ол жағдайларға  түпкілікті сипат берілген және оларға кеңейтілген түсініктеме беруге болмайды, әйтпесе заңдылықтың бұзылуы  мүмкін. Қылмыстық ізге түсуді болдырмайтын жағдайлар екі топқа бөлінген:

    1)қылмыстық  ізге түсуді болдырмайтын жағдайлар  (ҚІЖК 37-бабы);

    2)қылмыстық  ізе түсуді жүзеге асырмауға  мүмкіндік беретін мән-жайлар(ҚІЖК 38-бабы). Осы жағдайлардлың бөлінуі  бірнеше топтағы императивке  және екінші топтағы факультативке  негізделген.

    Жағдайлардың  аталған топтарының еекшеліктері мен  айырмашылықтары мынадай:

      Қылмыстық ізге  түсуді болдырмайтын  жағдайлар(37-бап)

    1.қылмыстық  іс қозғауға болдырмайтын,  алқозғалған  іс тоқтатылуға тиіс жағдайлар:

    1)қылмыс  оқиғасы болмауы;

    2)әрекетте  қылмыс құрамының болмауы;

    3)егер  ол жасаған әрекеті үшін жаза  қолдануды жойса, рақымшылық ету  актісінің  салдары;

    4)мерзімнің  ескіруіне байланысты;

    5)осы  Кодекстің 33-бабының екінші  бөлігінде  және 34-бабының екінші бөлігінде  көзделген жеғдайларды қоспағанда, осы Кодекстің 33-бабының бірінші  бөлігінде жіне 34-бабының бірінші  бөлігінде көзделген қылмыстар  туралы істер бойынша жәбірленуші  шағымының болмауы, Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 67-бабының бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, жәбірленушінің  күдіктімен немесе айыпталушымен татуласуы;

    6) жеке айыптаушының- Осы кодекстің 33-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларды қоспағанда, осы баптың бірінші бөлігінде көзделген қылмыстар туралы істер бойынша айыптаудан бас тартуы;

    7)өзі  туралы белгілі бір айыптауы  бойынша соттың заңды күшіне  енген үкіміне қылмыстық ізге  түсудің мүмкін еместігін белгілейтін  соттың күшін жоймаған қаулысы  бар адамға қатысты;

    8)белгілі  бір айыптау бойынша қылмыстық  ізге түсуден бас тарту туралы  күшін жоймаған қаулысы бар  адамға қатысты;

    9)қылмыстық  қорғау оған медициналық сипаттау  мәжбүрлеу шараларын қолдану  үшін қажет жағдайларды қоспағанда, қылмыстық заңмен тыйым салынған  әрекетті есі кіресілі-шығасылы  жағдайда жасаған адамға қатысты;

    10)әрекет  жасаған кезде заңға сәйкес  қылмыстық жауаптылық жүктеу  мүмкін болатын жасқа толмаған  адамға қатысты;

    11)іс  бойынша іс жүргізуқайтыс болған  адамды ақтау немесе істі басқа  адамдарға қатысты тергеу үшін  қажет жағдайларды қоспағанда, қайтыс  болған адамға қатысты;

    12)Қазақстан  республикасы Қылмыстық кодексінің  ережелеріне байланысты қылмыстық  жауаптылықтан босатылуға жататын  адамдарға қатысты.

    2.Қылмыстық  іс қылмысты оқиғаның жоқтығы  немесе қылмыс құрамының жоқтығы  дәлелденген кезде де, егер қосымша  дәлелдер жинау үшін барлық  мүмкіндіктер сарқылса, олардың  бар екендігі дәлелденбеген кезде  де осы баптың бірінші бөлігінің  1 және 2-тармақтарында көзделген  негіздемелер бойынша қысқартылады.

    3.Қылмыстық  іс айыпталушыының(сезіктінің)зиян  келтіруі заңды болып табылатын  не әрекетті айыпталушы(сезікті)  Қазақстан Республикасының Қылмыстық  кодексіне сәйкес оның қылмыстылығы  мен қылмыстың жауаптылығын жоққа шығаратын жағдаятта жасаған жағдайларда осы баптың бірінші бөлігінің 2-тармағында көзделген негіздер бойынша қысқартылуға тиіс.

    4.Осы  баптың бірінші бөлігінің 3 және 4-тармақтарында көрсетілген негіздер  бойынша іс қысқартуға,, егер айыпталушы  қарсылық білдірсе, жол берілмейді. Бұл жағдайда іс бойынша іс  жүргізу жалғастырылады және  оған негіз болғпн кезде сотталған  адамды жазадан босату арқылы  айыптау үкімінің қаулысымен  аяқталады.

    5.Қылмыстық  ізге түсу органы қылмыстық  ізге түсді жоққа шығаратын  жағдайды байқағаннан кейін сотқа  дейінгі іс жүргізудің кез  келген сатысында қылмыстық іс  қозғаудан бас тарту туралы  немесе қылмыстық істі қысқарту  туралы қаулы шығарады.

    Прокурор  істі соттың басты талқылауында қарау  басталғанға дейін оны соттан кері қайтарып алуға және осы бапта  көзделген негіздер бойынша қысқартуға да құқылы.

    6.Сотта  қылмыстық ізге түсуді жоққа  шығаратын мән-жайды байқаған  мемлекеттік айыптаушы айыптаудан  бас тарту туралы мәлімдеуге  міндетті. Мемлекеттік айыптаушының  айыптаудан бас тарту мәлімдемесі,  егер жеке айыптаушы айыптауды  қолдауын жалғастырса, қылмыстық  істің жалғастырылуына кедергі  келтірмейді. 

    7.Қылмыстық  ізге түсуді жоққа шығаратын  сән-жайларды байқаған сот қылмыстық  істі қысқарту туралы мәселені  шешуге міндетті.

    Қылмыстық ізге түсуді жүзеге асырмауға мүмкіндік  беретін мән-жайлар(38-бап)

    1.Сот,  прокурор, сондай-ақ прокурордың  келісімімен  тергеуші немесе  анықтау органы тиісті жағдаятты  болған кезде жәбірленушінің  сезіктімен немесе айыпталушымен  ымыраласуына байланысты Қазақстан  Республикасы Қылмыстық кодексінің 67-бабында көзделген жағдайларда,  сондай-ақ Қазақстан Республикасы  Қылмыстық Кодексінде көзделген  ақтамайтын жағдаяттар бойынша  адамды қылмыстық жауаптылықтан  босата отырып, қылмыстық істі  қысқартуға құқылы.мұндай жағдайларда  сот қылмыстық жауаптылықтан  босата отырып, айыптау үкімін  шығаруға да құқылы.

    2.Сотта  қылмыстық ізге түсуді жүзеге  асырмауға мүмкіндік беретін  жағдайларда байқаған мемлекеттік  айыптаушы айыпталушының қылмыстық  ізіне түсуден бас тартуды  мәлімдеуге құқылы. Мемлекеттік  айыптаушы қылмыстық ізге түсуден  бас тарту жеке айыптаушыға  қылмыстық істің материалдарын  пайдалана отырып, айпталушының  қылмыстық ізіне түсуді жалғастыруына  кедергі келтірмейді. 

    3.Қылмыстық  іс қысқартылғанға дейін айыптаушыға(сезіктіге)  істі қысқартудың негізі мен  осы негіз бойынша оны қысқартуға  қарсылық білдіру құқығы түсіндірілуге  тиіс.

    4.Қылмысық  істің қысқартылғандығы туралы  жәбірленушіге хабарланады, ол  қылмыстық процесті жүргізуші  органның қаулысына жоғары тұрған  сотқа немесе жоғары тұрған  прокурорға шағымдануға құқылы.

    5.Осы  баптың бірінші бөлігінде көрсетілген  негіздер бойынша қылмыстық істі  қысқартуға, егер сезікті, айыпталушы  немесе жәбірленуші оған қарсылық  білдірсе, оған жол берілмейді. Мұндай  жағдайда іс бойынша іс жүргізу  әдеттегі тәртіппен жалғастырылады.