Жусип Баласагуни

Тақырыбы: ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ

                               ҚЫСҚАШЫ ДАМУ ТАРИХЫ

 

 

 

 

 

 

 

Байтуров Абай

Құр19

 

 

Қабылдаған:

Доцент Жамангара А.К

 

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия  ұлттық университеті

Экология - организмдердің тіршілік ету жағдайларын және   организмдер мен олардың тіршілік ету ортасы арасындағы өзара байланыстарды зерттейтін ғылым. 
 

"Экология" терминін  1869 жылы неміс биологы Эрнест  Геккель енгізді. 
Экология грекше oicos-мекен,үй және –ғылым деген мағынаны білдіреді. 

Даму кезеңдері:

 

 

экологияны әртүрлі организмдердің  бір-бірімен және қоршаған ортамен  байланыстыратын биологиялық зерттеу  деп түсінген кезең;

 

20 жылдардың ортасына қарай  “экология” термині организмдер  бірлестігін(қоректік байланыс,экологиялық  пирамида) зерттеуге қолдана бастаған  кезең;

 

  

 

50 жылдардағы ғылымға ғылыми  зерттеулердің  негізгі бірлігі  ретінде қарастырылған «биоценоз»  және «экожуйе» түсініктері енгізілген  кезең;

 

70 жылдардағы әртүрлі экожүйелері түйісінде болатын облыстар аймақ болып саналатын,ал маңызды экожүйе биосфераның және зерттелген кезеңі;

 

биосфераның құрылуындағы адамның ерекше ролі және оның жауапкершілігі көрінетін соңғы кезең

 Негізгі бағыттары:

 

1)Классикалық экология- жүйелердің қоршаған

                    ортамен байланыстарын зерттейді

 

2)Глобальді экология- биосфераның бірлігі мен

                                          тұтастығын зерттейді

 

3)Қоғамдық экология- қоғам мен қоршаған орта жүйесіндегі

                                       байланыс пен тәуелділікті қарастырады

 

4)Геоэкология- әр түрлі деңгейдегі геожүйелерді және

 оларға антропогендік өзгерістердің әсерін зерттейді

 

5)Адам экологиясы- адамның табиғи мәнін,оның тіршілік ортасының

экологиялық факторларының денсаулыққа  әсерін зерттейді

 

6)Қолданбалы экология- агрожүйе байланыстарын,қала экожүйесін

техносфераның қоршаған ортамен  байланысын зерттейді

 

7)Экологиялық мониторинг-бұл қоршаған орта жағдайын

болжау,бағалау,талдау мен бақылау  жүйесі

 Аутэкология

      Биологиялық жүйе ретінде ауктэкология

     жекеленген тірі ағзаны-жануар,өсімдік немесе микроорганизм,оның қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасын зерттейді

Экологиялық 

Факторлардың 

жіктелуі

 

антропогенді

 

абиотикалық

 

биогенді

 

биотикалық

Абиотикалық факторлар-тірі ағзаға әсер ететін қоршаған орта жағдайларының комплексі (температура, қысым,радиациялық фон, ылғалдылық, атмосфераның,теңіз және тұщы судың,топырақтың құрамы және т.б)

 

Биотикалық факторлар-ағзалардың тіршілік әрекетінің басқаларына тигізетін әсері (бәсекелестік, жыртқыштық, паразитизм және т.б)

 

Антропогенді факторлар-адам қызметінің қоршаған ортаға тигізетін әсерінің жиынтығы(зиянды заттардың атмосфераға шығарылуы, топырақ қабатының бұзылуы,табиғи ландшафттардың бұзылуы және т.б)

Экологиялық факторлардың  жіктелуі:

 

Либихтың минимум заңы: экологиялық факторлар

жиынтығында төзімділік  шегіне ең жақын фактор

күшті әсер етеді.

 

Шелфордтың толеранттық заңы:

экологиялық фактордың  минимумы да шектеуші фактор  бола алады,ал олардың арасындағы  ауытқу диапозоны толеранттылық  шамасын яғни ағзаның белгілі  бір факторға төзімділігін анықтайды.

 Демэкология популяциялар экологиясы

Популяция-бір-бірімен өзара қарым-қатынаста болатын және

үлкен территорияда бірігіп  тіршілік ететін жататын даралар 

тобы.

Популяцияның негізгі  қасиеттері:

1)даралардың кеңістікте  таралуы

 

 

 

       

 

 

 

 

 

  Популяциядағы особьтар тобының немесе жұптарының таралуы

                                   а- біркелкі, б-кездейсоқ, в-топтық.

 

 

 

2)Популяция саны берілген территория немесе көлем

бірлігіндегі даралардың  жалпы саны;

 

3)Популяция тығыздығы популяция алып жатқан аудан

немесе көлем бірлігіне  шаққандағы даралар  санымен 

анықталады;

 

4)Өлім белгілі бір кезеңде өлген даралар саны;

 

5)Популяцияның өсімі  туылу мен өлімінің арасындағы

айырма;

 

6)Өсу жылдамдығы уақыт бірлігінде орташа өсім;

 

7)Жыныстық және жастық құрамы

 

 

 

 

 

түраралық(гетеротиптік)

 

түрішілік(гомотиптік)

 

Биотикалық факторлар:

даралар мен популяциялар арасындағы  өзара әсерлердің  түрлері

 

 

Гомотиптік реакциялар бір түрдің даралардың арасында

байқалады.

 

Топ эффектісі-топ құрып тіршілік ету мен ондағы даралардың санының олардың мінез-құлқына, физиологиясына,дамуы мен көбеюіне әсері.

 

 Түраралық бәсекелестік-Гетеротиптік реакциялар-

әр түрге жататын жеке  организмдер арасындағы өзара

әрекеттесулер.

  

Мутуализм - екі жаққа бірдей пайда әкелетін қарым-қатынас

Симбиоз - организмдердің белгілі дәрежеде бірге тіршілік етуі.

 

 

Шаян  мен актинияның симбиозы

 

Коменсализм  жағдайында қауымдастық құраушы түрдің бірінің популяциясы брлесіп тіршілік етуден пайда табады, ал екінші түрдің популяциясы ешқандай пайда таппайды

 

 

 

 

 

Аменсализм бірге тіршілік ететін түрлердің біріне басқа

түрдің әсері теріс,ал  тап осы уақытта қысым көрсетуші  зиян да шекпейді,пайда да көрмейтін  қатынас түрі.

Жыртқыштық деп бір популяция екіншісіне жағымсыз ықпал ете отырып, сол әрекетінен пайда болатын популяция аралық қатынастарды атайды. Әдетте, жемтік өлтірілгеннен кейін оны жыртқыш бүтіндей немесе жартылай жейді

 

Паразиттілік - бір түрдің (паразиттің) организмдерінің басқа түрдің (қожайынның) организмінің ұлпалары немесе қоректік заттардың есебінен тіршілік етеді.

Бәсекелестік арқылы жою  принципі.  Экологиялық қуыс 

 

 

 

 

 

Кейде азықтық мұқтаждықтары  әртүрлі болатын екі түр ортақ  территорияда бір-бірімен бәсекелеспей  тіршілік етеді. Мысалы, Англияда  үлкен суқұзғын мен айдарлы  суқұзғын жартастарға ұясын аралас  салады және қорек аулайтын  сулары да ортақ, бірақ олардың  ұстайтын азықтары әртүрлі.

      Үлкен суқұзғын тереңге сүңгіп, көбіне бентостық жануарлармен қоректенсе, айдарлы суқұзғын судың беткі қабатынан майшабақ тұқымдас балықтарды аулайды. Осы сияқты көптеген фактілер бізді 1927 жылы Элтон ұсынған экологиялық қуыс ұғымына әкеледі

 

            

                                      Бірлестіктер экологиясы-синэкология

 

 

 

(грек тілінен аударғанда  syn - бірге)

организмдердің тіршілік  жағдайын,өзара және қоршаған

ортамен қарым-қатынасын зерттейді.

 

Белгілі бір ареалда бірлесіп бірге тіршілік ететін және бір-бірімен байланысты алуантүрлі  түрлердің бүкіл жиынтығы биоценоз ("биос"-өмір, "ценос"-бірлестік) деп аталады. Бұл атауды 1877 жылы неміс ғалымы К. Мебиус Солтүстік теңіз устрицаларын зерттегенде қолданып, ғылымға енгізді.

 

Түрлері 

 

предуценттер

 

редуценттер

 

консументтер

 

            Экожүйе – ағзалар мен абиотикалық ортадан, олардың әрқайсысы бір-біріне әсер ететін тірі табиғаттың негізгі функционалдық бірлігі.

Продуценттер - күн энергиясын пайдаланатын жасыл өсімдіктер немесе органикалық заттарды биогенді элементтерден құрайтын жасыл өсімдіктер 
Консументтер- өсімдіктер синтездеген органикалық заттарды жаңа формаға айналдыратын тұтынушылар, яғни олар (латынша-«consumo»-тұтынамын) продуцентттер жасаған органикалық заттарды пайдалантын гетеротрофты организмдер.  
Редуценттер- органикалық қосылыстарды минералды қосылыстарға дейін ыдырататын организмдер, яғни олар (латынша «reduceus, reducentis» - қалпына келтірушілер, деструктор) органикалық заттарды ыдырататын және оларды басқа организмдер игеретін бейорганикалық заттарға айналдыратын ағзаар.