Терроризм-казакстанда

Жоқ, бірінші  кезекте – бірақ Британия, себебі онда жауынгерлердің жілікті майлы  бөлігі орналасқан. Біз бірнеше қызметте отырған Британияның жұмысшыларының рухани көсемі Тони Бэннің айтқанын, және де соның қатарында Лейбористік  партияның: «Егер Америка өзінің Америкасындағы еврейлерден қорыққандықтан израильдіктерді қолдайтын болса, онда біз де Британияда террористер жағына шығамыз, себебі Британиядағы жеті миллион мұсылмандардан қорқамыз, олардың көп бөлігі британ азаматтары». Тони Бэнн айтпағанды бізге британ баулау қызметінің басшысы жеткізді. Себебі араб мемлекеттері өздері жайлы айтты: неге біз британдықтардың өздерінен АҚШ-қа үлкен одақтас болмаймыз ба? Бастапқыда Америка Британиямен не істейтінін көреміз… 

Егер  біз екі стандартты саясатты қолданатын болсақ, онда таразы салмағы бір жаққа ауады; терроризмге қарсы халықаралық келісімнің берекесі қашады, және біз оларға қарсы шайқаста жеңілеміз. 

Өзін-өзі  қорғаудағы АҚШ құқығы мен біздің жалпы терроризмге күрес құқымызбен араластыру, бен Ладен мен талибтерді, исламмен терроризмді теңдестіру интернациональдық әрекеттің құлдырауына әкеліп соғады. Терроризмге қарсы күресте өзін-өзі қорғауда АҚШ-ң құқығы төңірегінде жасалған қадамдардағы асығыстық бұл күрестің мәнін қашырады, және терроризмнің пайда болу салдарын анықтауда жалпы бағдарламаны іске асыруға және АҚШ жауы ретінде ғана емес, жалпы жау ретінде оған күресте кедергі болады. Мен американ үкіметіне интернциональдық жауапкершілікпен өзінің халқының алдында өзінің ұлттық жауапкершілігін араластыру тиімсіз деп ойлаймын. Және мұндағы қателік осы ахуалға сай келмейтін, және басқа жағдайдағы шығанақтағы («Шөлдегі дауыл») соғысты клондау әрекетін іске асыруға талпыныстан болып отыр. 

Егер  шығанақтағы екінші соғыс деп  аталатын уақытты қайталағанда, онда бұл қателік болып табылар еді. Сол кезде бір мемлекет екінші мемлекетті оккупациялады. Кувейт Ирактан қорғану үшін әлемнен және АҚШ-тан көмек сұрады. Бұл жердегі сұрақ тек АҚШ-қа қатысты емес, әлемге қатысты болғандықтан, әлемді саналы, саяси түрде, және БҰҰ – ресми, халықаралық-құқықтың жағынан тартуға болар еді. 

Ендігі  іс басқа – 2001 жылдың 11 қыркүйегінде АҚШ-қа қарсы шабуыл берілді, және олардың  бұл іске жауап беруге күші жетеді. Бірақ терроризмге қарсы күрес  – бұл барша әлемге ортақ іс. Сұрақ туады: біз арабтар, біз мұсылмандар, сонда исламға қарсымыз ба? Кім бен Ладенге қарсы болса, исламға қарсы болғаны ма? Жоқ, бәрі емес, кім бен Ладенге немесе «Аль-Каида» ұйымына қарсы болғандар, исламға қарсы шығады. Бәрі емес, кім талибтерге қарсы болса, исламға қарсы тұрады. Біз бен Ладенге қарсы емеспіз, және ауған қозғалысының бір отряды «студенттер қозғалысына»  да («Талибан») қарсы емеспіз. Біз осы аймақта пайда болған еретиктер қозғалысына қарсы тұрамыз, еретиктер өз кезінде шыншыл Халифалық әділетті болған Төрт Халифаның үшеуін: Омар, Осман және Әлиді өлтірген. Біз елімізден құпия түрде кеткен Ауғанстанда Кеңес Одағына қарсы жалдамашы болып соғысқан топтың құрбаны болдық. Айтпақшы, сол кезде Кеңес әскері Мәскеуге адал ауған үкіметінің өтінішімен кірген болатын. Дәл осылай аймаққа қазіргі кезде шетел әскерлері осы мемлекет үкіметінің өтінішімен кірген болатын. 

Кейін жалдамалылар бұзақылықпен жауыздықты тудыра, өз жолындағылардың барлығын өлтіріп, сонымен қатар балалар  мен әйелдердің мәйітінің үстінен мазақ ете келді. Олар өз әрекеттерін исламды бұзатын шақырулармен қоса әкелді. Олар күпірлік құйынын, құдайсыздықты, бұзықтықты, жаман қылықтарды, басқаларды имансыздыққа жала жабуды таратқысы келді. Және осының бәрі анықталмаған мақсатқа, теориясыз, белгісіздікке келтіретін екпінді, ашынған қозғалыс үшін болатын. Оларда тек бір ғана ниет – өлтіру және өлтіру, мәйіттер үстінен санасыз келемеждеу. Өздері ештенені түсінбей, мәнсіз сөздермен былапыттады. 

Олар  бізге қарсы соғысқандықтан, біздер де осындай адамдарға қарсымыз және олармен соғысамыз. Бірақ біздің дәлеліміз күштірек, себебі біз өркениетті қоғамды қорғаймыз, дінімізді олардың күпірлігінен, бұзықтықтан, арандатушылықтан қорғаймыз. Бұл керекті, заңды өзін-өзі қорғану. Бізге жаңа Халифатты қабылдау тиімсіз және оларға барша күшті жұмылдыра күресеміз. Біз енді жаңа Халифтың алдында басымызды имейміз, ол Аллахтың атымен билеймін дейді, бірақ іске келгенде Аллах оған мұны бұйырмаған еді. Біз енді Халифтің Аллахтың атынан билейді дегенде сенетін аңқау емеспіз. 

Бұндай  қармаққа аңқау адамдар  ғана іліккен, сонымен қатар мейірімділер де. Олар моджаедттер болып жалдамалылар ретінде шайқасты. Сиқыршылық Сиқыршыға  қарсы оралды. Енді қармаққа жеңіл  қолданылатын адасқан қызмет етушілер түседі. Кейін бұдан көңілдері қалған кезде олар өз елдеріне және дәл сол Америкаға қайтадан террормен, ессіздікпен алғашқы топтар секілді болып қайта оралады. Және сол уақытты біз бір кездері өзіміз еккен тікенекті басамыз. 
 
 
 
 

Жас тәуелсіз Қазақстан Республикасы егемендігінің алғашқы күндерінен бастап әртүрлі аймақтық және әмбебап сипаттағы халықаралық ұйымдарға мүше-ел ретінде ене отырып, биполярлы әлемдік тәртіп жойылу салдарынан түбірлі өзгерістерге ұшыраған халықаралық қауіпсіздік пен әлемдік тәртіпті нығайтуға бағытталған нақты ұсыныстар мен бастамалар көтерді. Атап айтқанда, Қазақстан Рес­публикасының 1968 жылғы «Ядролық қаруды жаппай сынауға тыйым салатын шартқа» ядролық қарусыз мемлекет ретінде енуі және Азиядағы өзара ықпалдастық пен сенім шаралары Кеңесін (АӨСШК) құру туралы бастамалары халықаралық қауымдастық тарапынан жоғары бағаланды. 

Жас қазақ  дипломатиясы егемендіктің бастапқы жалдарында әлемдік саясаттың ауанын байыптап, алыс-жақын елдермен қарым-қатынастар орната отырып, халықаралық деңгейде еліміздің экономикалық және мемлекеттік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін әс­кери-саяси ұйымдар мен институттарға белсенді түрде тартыла түсті. 

Мемлекеттің қауіпсіздігіне әсер ететін ішкі және сыртқы факторлардың біріншісі көбінесе ел ішінде жүзеге асырылған экономикалық реформаларға тікелей қатысты болса, екінші фактор негізінен халықаралық қатынастар жүйесіндегі ахуалға және әлемдік деңгейдегі алпауыт мемлекеттердің біздің еліміз бен Орталық Азия аймағындағы мүдделерінің мақсат, міндеттеріне байланысты екендігі белгілі. 

Осындай таңдауы күрделі кезеңде Қазақстан Республикасының алдында өзінің мем­лекеттік егемендігі мен тәуелсіздігіне төнетін қатерлерге қарсы тұруда тиімді әрі оңды нәтиже беретін шешімдер қабылдау қажеттілігі тұрды. Осы орайда, Қазақстан мен оның аймақ бойынша көршілес елдері үшін үлкен қатер болып саналатын – халықаралық тер­роризммен күресу мәселесі өткірлене түсті. Бұған басты себеп, құрамына Қазақстан да кіретін ТМД мен Орталық Азия аймағында кейінгі кездері терроршылдық әрекеттердің ашықтан-ашық, кейбір жағдайларда жасырын белгілерінің көрініс беруі болып отыр. Оның үстіне терроризм барған сайын есірткі саудасы мен заңсыз қару-жарақ сатумен біте қайнасып келеді. Халықаралық терроризм белсенді әрекет жасайтын Батыс Еуропа, Таяу Шығыс аймағын айтпағанның өзінде ШЫҰ-на кіретін елдердің аумағында қазіргі кез­де барлық сипаттары бойынша террористік деп танылған бірқатар ұйымдар бар. Олардың қатарында Өзбекстанның ислам қозғалысын (ӨИҚ) атауға болады. Бұл қозғалыстың мақсаты Орталық Азия аймағында құрамына осы өңірдегі халқының басым бөлігін мұсылмандар құрайтын мемлекеттер кіретін ислам халифатын құру. Аталған ұйым­ның кезінде «Біріккен Тәжік оппозициясынан» (БТО) қолдау табуы және Ауғанстан талиб­терімен одақтасуы, Орталық Азия елдерінің қауіпсіздігіне үлкен қатер төндірді. ӨИҚ өзінің агрессивтілігімен ерекшеленеді. Оның әскери басқыншылығына тап болатын мемлекеттердің қатарына Қырғыстан мен Өзбекстан, жанама түрде – Ресей, Тәжікстан, Ауғанстан кірді. Өзінің географиялық орналасуына байланысты Қырғызстан шабуылға ұшырайтын алғашқы нысан ретінде белгіленді. Лаңкестер кезінде осындай жолмен Өзбекстан аумағына кіруге тырысты. 

Қазақстанның оңтүстік облыстарында біздің еліміздің ұлттық қауіпсіздігіне қатер төндір­ген «Хизб-ут-Тахрир» діни-экстремистік қозғалысы соңғы жылдарға дейін астыртын әрекет жасап келді. Бұған осы қозғалыс мүшелерінің Қазақстанның бірнеше ау­дандарында жасаған әрекеті дәлел бола алады. Мысалы, Түркістанның 1500 жылдығын тойлау кезінде «Хизб-ут-Тахрир» мүшелері осы жерде экстремистік-террорлық сипаттағы бірқатар әрекеттерді іске асыруға тырысты. Ал Кентау қаласында Қазақстан Ұлттық  қауіпсіздік комитеті  ішкі істер органдарымен бірлесе отырып, діни фанатизмді тұтандыр­мақ болған діни-экстремистік қозғалыстың төрт мүшесін қамауға алды. Бұлардың барлығы біздің республикамыздың азматтары болатын. 

КСРО-ның  ыдырау кезеңінде пайда болған шешен  лаңкестері 1991-1994 жылдары Солтүстік Кавказда қарулы бандаларға бірігіп, жүздеген адамды аманатқа алды және жолаушылар автобустары мен ұшақтарына шабуыл жасады. Ал бірінші орыс-шешен соғысы басталған тұста, яғни, 1994-1996 жылдары олар саудаға салу мақсатында адамдарды жаппай ұрлауды кәсіпке айналдырып, аталған аумақта кең көлемде тер­роршылардың ұйымдасқан ошағын құрды. Бұдан өзге әскери қимылдар барысында ше­шен әскери жасақтары 1995 жылдың жазында Буденовскі мен 1995 жылдың желтоқсанында Кизлярда аурухананы, ал, 2004 жылдың 1-қыркүйегінде Бесланда мек­тепті басып алып, көптеген бейкүнә адамдарды қазаға ұшыратты. Сонымен қатар шешен терроршылары әрекеттерінің кеңінен тараған түрі, Ресей және шетел журналистерін, сонымен қатар гуманитарлық сапармен жүрген шетел мемлекеттерінің өкілдерін ұрлау болды. 

Күн шығысымыздағы  Қытайда осы кезге дейін Шыңжаң-Ұйғыр  автономиялы ауданында да бірнеше  рет лаңкестік әрекеттер орын алды. Терроризмге қарсы күрес  арнайы немесе белгілі бір ұйымның  ауқымындағы арнайы құрылған құрылымдар арқылы жүргізілген жағдайда пәрменді болмақ. Терроршылар қай елдің территориясында болмасын, олар әрқашан қудалауда болатындығын және жауапқа тартылатындығын сезінгенде ғана аяғын тартатын болады. Атамыз қазақ: «жау жоқ деме, жар астында, бөрі жоқ деме, бөрік астында»,-деп бекер айтпаған. Қазір біздің қоғамымыз мүшелерінің басым бөлігі үшін «терроризм, терроршылар, террорлық акт» деген терминдер бүгінгі күні әлемнің шалғай бір түкпірінде болып жатқан сияқты көрінгенімен, бұндай қауіптің ашық белгілері біздің елімізде де көрініс бере бастады. 
 

Осындай ықтималды қауіптің алдын алу  және оның материалдық, идеологиялық негізін  болдырмау мақсатында Қазақстан  Республикасы бірқатар нақты шаралар  мен әрекеттерді жүзеге асыруға  бел шешіп кірісті. Осындай қадамдардың  бірі еліміздің Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы шеңберінде қауіпсіздік, сепаратизм, территориялық тұ­тастықты қамтамасыз ету, ұлтаралық қылмыс пен терроризмге қарсы күрес шаралары­ның белсенді қатысушысы ғана емес осы аталған мәселелерді мықтап дамытуда іргелі бастамаларды көтеруші ел ретінде белгілі.  

Қалай дегенмен де, терроризммен күрес жөніндегі  халықаралық ұмтылыстар өңірлік  деңгейдегі күш қосулар мен антитеррорлық  шаралар Қазақстан Республикасының  Тә­уелсіз Мемлекеттер Достастығының, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының (ШЫҰ) және Ұжымдық қауіпсіздік шарты Ұйымының (ҰҚШҰ) қызметтеріндегі белсенді атсалысуынсыз тиімді болуы екіталай екендігін атап өтуіміз қажет. Қазақстан Республикасы тікелей қатысатын бұл ұйымдардың әрқайсысы қазіргі кезде толық дәрежеде халықаралық институттарға айналу үдерісін басынан кешіре отырып, күн санап аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ұйымдар ретінде нығайып, бұндай құрылымдар осы күні өздерінің қызметінде антитеррорлық құрамды күшейту жолында шешуші әрі нақты шараларды жүзеге асырып отыр. 

ШЫҰ ауқымында терроризмге қарсы қызметке жаңа серпін берген жайт ол –1999 жылы Қазақстан Республикасында «Терроршылдыққа қарсы күрес туралы» Заңның қабылдануы мен «Лаңкестік пен экстремизм көріністерінің алдын алу және оларды болдырмау жөніндегі шаралар туралы» президент Н.Ә. Назарбаев жарлығының жариялануы болды. Осы кездері Қазақстан Республикасы лаңкестікке қарсы бірлесіп әрекет ету мақсатында 12 мемлекетпен келісім жасады. Қазақстанның бұндай әрекеті ШЫҰ-ның өзге де мүше-мемлекеттері үшін үлгі бола отырып, олардың аталмыш ұйым шеңберінде терроризмге қарсы бірлесіп күресуге күш біріктіруіне ұйытқы болды десек, артық айтпағандық болар еді. 

Осының  артынша, Жұма Наманғанидың қарулы содырларының шабуылына ұшыраған Қырғызстан Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ) аясында  «Аймақтық террорға қарсы құ­рылым (АТҚҚ)» құру жөнінде бастама көтерді. Бұл бастама 2000 жылғы 5 шілдеде қабылданған Душанбе декларациясында қуатталып, ресми түрде бекітілді. 2001 жылдың маусымында ШЫҰ тарапынан «Терроризмге, сепаратизмге және экстремизмге қарсы күрес жөніндегі Шанхай Конвенциясына» қол қойылды. Бұл конвенция терроризм мен экстремизм көріністеріне қарсы күрестің бірлескен іс-шараларын жүзеге асыруға қажет халықаралық-құқықтық базаның негізін қалауға тиісті болды. Осыдан-ақ, ШЫҰ шеңберінде халықаралық қауіпсіздік жүйесін құруда тізе қосып, күш біріктіруге ба­ғытталған әрекеттерді анық байқауға болады.   

Аталған шаралардың логикалық жалғасы ретінде  әрі 2001 жылдың 11-қыркүйек оқиғасына  жауап ретінде 2001 жылдың 14-қыркүйегінде Алматыда Шанхай ынтымақтастық ұйымы мүше-мемлекеттері үкімет басшыларының бірінші кездесуі бол­ды. Қазақстан Республикасы «Мұқалмайтын ерік-жігер» атты АҚШ-тың Ауғанстанда «әл-Кайда» мен «Талибан» қозғалысына қарсы бағытталған антитеррорлық операциясына ШЫҰ елдерінің алғашқыларының бірі болып қолдау көрсетті. 

Халықаралық терроризмнің күллі адамзат атаулы үшін елеулі қатерге айналуы, Шанхай ынтымақтастық ұйымына қатысушы мемлекеттерді де бұл бағытта  белсенді жұмыс жүргізуге мәжбүр етті. Бұл шараның аталған ұйым ауқымында өз жалғасын табуы, «тер­роризмге, экстремизм мен сепаратизмге қарсы іс-әрекет – ШЫҰ-ның аса маңызды міндет­терінің біріне айналуына сеп болды. Оның аясында терроризмге, сепаратизмге мен экстремизмге қарсы күрес туралы Шанхай конвенциясы қабылданды. Аймақтық анти­террорлық құрылым жасақтауды жеделдету жөнінде қадамдар жасалынды. Шанхай кон­вециясында: «Біз терроризмнен туындайтын ғаламдық қатерді жою үшін ымырасыз кү­рес жүргізу мақсатында барлық мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен тығыз үйлесімді тиімді шаралар қабылдауға әзірміз» деген ұстанымды іске асыруды Қазақстан Республикасы мүлтіксіз атқарып келеді.