Федоров үстелінің көмегімен кристаллдарды зерттеу

ФЕДОРОВ ҮСТЕЛІНІҢ КӨМЕГІМЕН КРИСТАЛЛДАРДЫ ЗЕРТТЕУ

 

        Федоров үстелі, немесе оны басқаша әмбебап айналмалы үстел деп те атайды, поляризациялық микроскоптың көмекші құралы болып саналады. Ол микроскоп арқылы арқылы кристаллдарды зерттеу мүмкіндігін кеңейтеді, себебі ол арқылы зерттеп отырған кристаллдық препаратты кез-келген бағытта бақылауға болады және оны жұмыс барысында одан өтетін кез-келген өс бойымен айналдыруға болады. Осы артықшылықтар ол арқылы микроскопиялық зерттеу әдістемелерінің ерекше бөлімін құрайтын арнайы анықтамаларды жүргізуге болады.

Е. С. Федоровпен жасалған әдістеме кристаллдық индикатрисының бағытын оның  қырларына, жазықтықтарына, қосылуына, екі жақты жазықтықтарына қатысты анықтауға, кристаллдардың екі еселену заңдарын табуға, сондай ақ оптикалық осьтердің бұрыштарын өлшеуге, кристаллдардың белгілерін анықтауға  мүмкіндік береді. Федоров үстелі тау жыныстарының минералдарын зерттеу  үшін пайдалынылады. Оның құрылымы тегіс (шлиф) жіңішке түрдегі препараттармен жұмыс істеуге арналған. Бірақ  ол пластинкалар түріндегі басқа  да препараттар үшін қолданылуы мүмкін және де синтетикалық кристаллдардың поликристаллдық агрегаттарын зерттеу  үшін өте пайдалы бола алады.

Федоров үстелінің құрылысы.

 

Федоровтың бесөсті үстелі

Кристалдың сыну көрсеткішіне

 түзетулер

 

Егер зерттелініп отырған кристаллдың  сынуы сегменттің сыну көрсеткішіне жақын болса, онда кристалл арқылы өтетін сәулелер үстелдің кез-келген көлбеу орналасуында сегмент ішінде де, одан шығуында да өз бағытын өзгертпейді. Егер кристаллдық  сыну көрсеткіштері мен сегменттің сыну көрсеткіштерінің айырмашылықтары  бар болса, кристаллдан сегментке  шыққан сәулелер бастапқы бағытынан  ауытқиды және де препарат неғұрлым көлбеу орналасқан болса, соғұрлым ауытқу шамасы үлкен болады.

Өлшенген  бұрышқа деген жөндеулерді азайту үшін және сол арқылы оларды анықтау  дәлдігін жоғарылату үшін, әдетте Федоров  үстелі сыну көрсеткіші 1,516, 1,554 және 1,654 болатын сегменттің үш жұбымен қамтамасыз етіледі. Үстелмен жұмыс істеу барсында сыну көрсеткіші зерттеліп отырған  кристаллдың сыну көрсеткішіне жақын  болатын бірнеше сегмент таңдалынады. Бұл көп жағдайда, кристалл мен  сегмент сынуы көрсеткіштерінің айырмашылығы Федоров көмегімен  өлшеу нақтылығының шегінде жататын  болса, кристаллдың сыну көрсеткішіне түзету енгізбеуге көмектеседі. Осындай  өлшеулердің шектік нақтылығы шамамен 1 болса, кристалл мен сегмент сыну көрсеткіштерінің айырмашылығы 0,02-0,03-тен аспаса, үстелдің көлбеулігімен жіберлетін бұрыштарға түзету енгізуге болады.

Федоров үстелін орнатылуы.

 

Жұмыс жасау үшін Федоров үстелі келесідегідей  орнатылуы тиіс. І осі никольдағы тербелі жазықтықтарының бірімен  сәйкес келіп солдан оңға жүру керек, ал І осінің соңындағы сабының  оң жағында болу керек. Үстелдің орнатылуының дұрыстығын тексеру үшін микроскопты  шыны сегменттің жоғары бетіне бетіне фокустайды да, сегменттің бетінде  бетінде жатқан шаңның қозғалысын үстелді  І осі бойымен жылжытып отырып бақылайды. Егер шаң окуляр крестің  вертикал жібінің бұрышымен жылжитын болса, онда шаң вертикал жіпке параллель  қозғалғанға дейін микроскоп  үстелін бұрайтын болады. Микроскоптың үстелін осы күйде бекітіп  қояды.