Физикалық аспаптар

     Механикалық аккумулятор - энергияны механикалық тұрмен (мысалы, көтерілген жүк, қысылған серіппе, aйнaлымдағы серпер) сіңіріп сақтайтын қондырғы.

     Гидравликалық аккумулятор гидравликалық қондырғылардағы  сұйық заттың шығыны мен қысымын  реттеп отыруға арналады. Құрылымы цилиндр мен плунжерден тұрады. Ол сорғылардан (компрессорлардан) келетін артық сұйық затты (газды) өз қысымымен жинап, шығын көбейгенде оны жұмыс машиналарына беріп отырады. Мұндай аккумулятор гидравликалық және пневматикалық қондырғылардағы сұйық заттың қысымы мен шығынын реттеп отыруға пайдаланылады.

     Пневматикалық аккумулятор пневматикалық қондырғылардағы  ауа шығыны мен қысымын реттеу мақсатында сығылған ауа энергиясын жинауға арналады. Ол ауа құбырына жалғанған резервуардан тұрады. Артық  ауа резервуарда жиналады да, шығын көбейгенде ауа таратқыш жүйеге беріліп отырылады. Пневматикалық аккумулятор ірі пневматикалық желілерде, жел электр станцияларында т.б. қолданылады. 

ТЕРМОМЕТР 

     Термометр - дененің температурасын өлшеуге  арналған құрал дененің, заттың, ауаның температурасын өлшеуге арналған аспап. 

      ТЕМПЕРАТУРА 

     Температура (лат. temperatura – араластырылуға тиісті, өлшемдес болу, қалыпты күй) – макроскопикалық жүйенің термодинамикалық тепе-теңдік күйін сипаттайтын физикалық шама. Егер оқшауланған немесе тұйықталған жүйе термодинамикалық тепе-теңдік күйде болса, онда оқшауланған немесе тұйықталған жүйенің кез келген бөлігінде температура бірдей болады. Ал егер жүйе тепе-теңдік күйде болмаса, онда жылу (энергия) оның температурасы жоғары бөлігінен температурасы төмен бөлігіне қарай ауысып, белгілі бір уақыт өткеннен кейін жүйенің барлық бөліктеріндегі температура өзара теңеседі. Молекула кинетикалық теория тұрғысынан тепе-теңдіктегі жүйенің температурасы сол жүйені құрайтын атомдардың, молекулалардың, т.б. бөлшектердің жылулық қозғалысының қарқындылығын сипаттайды. Мысалы, классикалық статистикалық физиканың заңдарымен сипатталатын жүйе үшін бөлшектердің жылулық қозғалысының орташа кинетикалық энергиясы жүйенің абсолют температурасына тура пропорционал болады. Бұл жағдайда температура дененің жылыну (қызу) дәрежесін сипаттайды. Жалпы жағдайда температура жүйе энергиясының энтропия бойынша алынған туындысымен анықталады және ол әрқашан оң болады. Осылай анықталған температура абсолют температура немесе термодинамикалық шкала температурасы деп аталады. Бірліктердің халықаралық жүйесінде абсолют температураның бірлігіне кельвин (К) қабылданған. Көп жағдайда температураны Цельсий шкаласы (t) бойынша өлшейді. Ал t және Т бір-бірімен: t=T-273,15К теңдігі арқылы байланысқан (мұнда Цельсий градусы кельвинге тең). Дене температурасы термометр арқылы өлшенеді.

      ГИГРОМЕТР 

     Гигрометр - ауаның ылғалдылығын өлшеу үшін қолданылатын метеорологиялық аспап.  

     Ауа ылғалдылығы – ауа райы мен  климаттық ерекшеліктерді сипаттайтын негізгі метеорол. өлшемдердің бірі; ауадағы су буының мөлшері. Атмосфераға су буы топырақтан, өсімдіктерден және су бетінен булану арқылы таралады. Су буы негізінен тропосфера қабатына жиналады. Мұхит үстінде А. ы. құрлықтағыдан жоғары, шөлді аймақтарда төмен болады. Әр жердің А. ы. атмосфера айналымына тәуелді. Метеорологияда А. ы-ның абс. ылғалдылық (г/м3), салыстырмалы ылғалдық (%), меншікті ылғалдық (г/кг), су буының нақты қысымы (гПа), қанығу қысымы (гПа), ылғалдық тапшылығы (гПа) және шық нүктесі (с) сияқты жеті сипаттамасы бар. Олар негізінде психрометрлік әдіспен, яғни құрғақ термометрлердің темп-расын салыстыру арқылы анықталады. Ал ауа темп-расы –10°С төмен болған жағдайда гигрометрлік әдістер қолданылады. Жыл бойында қоңыржай белдеуде А. ы. қаңтарда жоғары, шілдеде төмен болады.  
АРЕОМЕТР 

     Ареометр - сұйықтың тығыздығы мен сыбағалы салмағын өлшейтін шыны аспап, онымен жұмыс жасау Архимед заңына негізделген.

     Тығыздық. Зат массасының осы зат көлеміне қатынасымен өлшене отырып, сол затты  сипаттайтын өте маңызды физикалық қасиеттердің бірі.

     Заттың  тығыздығын анықтау үшін міндетті түрде  көлемдері 1 м3 немесе 1 см3 болатын денелерді  жасаудың қажеттігі жоқ. Ол үшін алдымен  тығыздығы анықталатын дененің  массасы мен көлемін өлшеп  алып, сонан соң массаны көлемге бөлсек болғаны. Сонда біз көлем бірлігіне сәйкес келетін массаны, яғни тығыздықты табамыз. Сонымен заттың тығыздығын табу үшін дененің массасын оның келеміне бөлу керек. Заттың тығыздығын - р, дененің массасын - m, оның көлемін - V әріптерімен белгіеді. Зат тығыздығының бірлігі үшін бірліктердің Халықаралық жүйесінде (SI) килограмның метр кубқа қатынасы (кг/м3) алынған. Бұл - көлемі 1 м3 болатын, массасы 1 килограмға тең біртекті заттың тығыздығы. Есептеулер жүргізу кезінде тығыздықтың г/см3, т/м3сияқты баска да бірліктері қолданылады.

       Бұл, әсіресе, пішіні күрделі  болып келетін денелердің көлемін  есептеуге өте қолайлы.

       Көп жағдайда бір дене тегі  әр түрлі заттардан жасалады. Бұндай жағдайда р=m/V формуласы  бойынша есептеулер жүргізе отырып, денені құрайтын материалдың орташа тығыздығы (ротр) табылады. Мысалы, кеменін негізгі бөлігі болаттан жасалғанымен, оның әр түрлі заттардан жасалған (ағаш, шыны, пластмасса, түсті металл, т. б.) бөліктері де бар.

       Әсіресе, кеменің көп аумағын  ауа толтырып тұрады. Міне, сондықтан кеменің орташа тығыздығы (р = 500 кг/м^3) судың тығыздығынан аз болады да, кеме суға батпайды . Ал бұл кеменің суда жүзуін камтамасыз етеді.

      ВАТТМЕТР 

     Ваттметр(ватт және грек. metrй› – өлшеймін) – тұрақты  және айнымалы ток тізбегідегі актив қуатты өлшеуге арналған электрлік құрал. В. жұмысы 2 ораманың (ток және кернеу орамаларының) өзара әсерлесуіне негізделген.

      РЕОСТАТ 

     Реостат–  электр желісіндегі кернеуді немесе токты тежейтін және реттейтін электр құрылғысы. Қолданылуына қарай іске қосу, реттеу, жүктеме және қоздыру Р-ы болып; өткізгіш элементтің материалына сәйкес металдық, сұйықтық және көмірлі Р. болып бөлінеді. 
 
 
 
 

ЭЛЕКТРОМЕТР 
 

Тұрақты және айнымалы токтың өте аз мөлшердегі кернеуін, күшін, сыйымдылығын және қуатын өлшеуге арналған аса сезгіш аспап.

ЭЛЕКТРОСКОП

Электроскоп – (электро... және грек. skopeo – көремін) дененің электрлену дәрежесін анықтауға  арналған прибор. Ол жеңіл металл (алюминий) жапырақшалар ілінген металл шариктен (не сырықтан) тұрады. Шарикке (не сырыққа) электрленген денені тиістіргенде жапырақшалар бір-біріне тебіледі. Жапырақшалардың бір-біріне қашықтау дәрежесі (арасындағы бұрышы) шамамен шарикке (сырыққа) берілген электр зарядының мөлшеріне пропорционал. Егер Э. металл қораптың ішіне орналастырылып (металл қорап сырыққа тиістірілмейді), сым арқылы жермен қосылса, онда жапырақшалардың арасындағы бұрыш Э. шаригіне (сырыққа) тиістірілген дененің жермен салыстырғандағы потенциалының өлшеуіші болады. Э-тын бұдан басқа да түрлері бар.