Астықтың зақымдануы

        Амбарлы кеңтұмсықты бізтұмсық. Арпаны, бұршақты, жүгеріні, бидайды уландырады. Мадейра аралында, ГДР, ФРГ, Финляндия елдерінде кең таралған.

         Жүгерінің құрғақ шіруі. Еуропада, ГДР, ФРГ, Италия д акездеседі.

        Жүгерінің бактериалды солуы. Жүгерінің сабағын. Жапырағынн, тамырын, дәмін уландырады. Италияда, Оңтүстік,И Слотүстік Америкада кездеседі.     

       Амбарлы қоңыз. Дәнді өндірістік дақылдарды зақымдайды. Үндістанда, Жапонияда, Иранда, АҚШ- та, Агнлияда ,Францияда, ГДР, ФРГ,Финляндияда кездеседі.

         Қарсоралы жапырақ. Суслоны зақымдайды. Австрияда,Балканда, Венгрияда Румынияда, СССР- да кең таралған.

         Белокаемчатты қоңыз. Қозаны, жүгеріні, бұршақты және басқа да дақылдарды зақымдайды. Мексика мен АҚШ-т акездеседі.

        Сарғыш бактериоз арнайы бір   дақылдың ауруы.  Бидайды ғана зақымдайды. Үндістанда, Қытайда, Кипр аралдарында Аустралияда  кездеседі.

                           1.6. Егісті жинау  кезінде  дәннің зақымдалуы.

          Астырылған астық түсімі  кезіндегі  зақымдалуы. Бұзылған   ұнтақтағышты  немесе  дұрыс ұнтақталмау кезінде дәннің  механикалық бұзылуына әкеп соқтырады. Дән массасында  бүлінген ,ұнтақталған,  сынған,  қабығы  мен ұрығы болады.  Дән сапасының төмендеуі ішіндегі қоспа мөлшерімен  көрінеді.  Бұзылған  қабық және  сынған бидайдың көп болуымен  микрофлораның көбеюіне  қолайлы жағдай жасайды.Ол дәннің  бұзылуына соқтыру мүмкін.

          Дәндердің арамшөпті  өсімдіктердің шырындарымен  ластануы. Кейбір  арамшөпті өсімдіктердеадам және  жануарға қаіпті  улы қасиетері болады.  Бұл өсімдіктерді  вегетативті бөліктерін жинау кезінде қысым әсерінен улы шырындарын шығарады. Дән және  нан өсімдіктерінде  қалыпқояды. Арамшөпті өсімдіктере жатындар, ақ триходема, тышқандар, молочай-солнцегрерж.т.б жатады.

        Ащы жусанды  дән . Арамшөпті   өсімдікті себеттерді  дәнге түскенде оған  жусанның иісін,қоза  дащы дәм береді.  Жусанның иісі  эфирлік майларға байланысты болады. Құрамына  терпинді спирт бутан және  кетон кіреді. Жусанның ащы дәмі  эфирлік майларларға бойланысты болмағанды және  құрамындағы ащы зат Абситиннің мөлшеріне байланысты болады. Дәнде жусанның  ащы дәмі дәннің  беіне жусан қалдықтары  сіңіп қалған кезде пайда болады. Дән ылғалдылығы жоғарлаған сайын,  еріген  абсинтиндідәнге енуі мен жусан қалдығының толуна  қолайлы жағдай жасалынады.  Құрағақ жусан   шанды бөліктердің көбеюіне  әсер етеді. Жусанның ылғалдылығы кезінде дәндегі ащы дәмнің төмендеуі байқалады.  Эндосперманың ащы дәмді қабықпен ащы дәмнің  бірнеше есес көп болады. Ащы жусанды дәнібелсенді механикалық өндеу ащы дәмді төмендетеді,бірақ еш  толықтай  жағалмайды. Жақсы нәтижені ащы жусанды дәнді жылы сумен жуғанда алуға болады.

      Дұрыс  кептірмеген кезде  дәннің зақымдалуы. Дәнді  белгілі бір  тәртіппен кептіру  керек. Арпаны,  жүгеріні,  бидайды, және  сұлыны  сақтаған кезде  қызу  температурасы 50 ⁰С аспуы  керек. Дәнді  мақсатты  бұл дақылдарды  35-40С аспай қыздыру керек Осы тәртіпті  сақтамай кептірген кезде және   құрылыстық қызметтердің   жетіспеуіннен жоғары температура  әсерінен  дәннің бөлігі зақымдалады. Кептіру кезінде  дәннің  келесі  зақымдалу формасы болуы мүмкін; күйіп кеткен дәндер және  үрлеген қабығы бар дәндер  пайда  болады. Дәнді жат иістер және дақтар пайда болады.  Сынықтардың болуы  дұрыс  кептірмеген бидай  арамшөптің  қоспа  мөлшері  көбейеді және  дәнді қоспалар фракциялары көбейеді.  Жоғары температура  кезінде  бидай дәннің  ұзақ  қыздыру  Клейковина  ақуыздары ісіну қабілетін  толық  жоғалтып алады.  Бұнда  дәннің  клейковинасы жуылмағанда,  дәнді  клейковинасыз деп атайды.  Дұрыс  кептірмеген  дәннің  технологиялық  қасиеті  бірінші нан  пісіру қасиетін төмендетеді.  Дұрыс  кептілірмеген  дәнді  тек  бір жолмен түзеуге болады-бүлінген дән массасын  бұылмаған  дән массасына  тепе –тең  араластыру керек. Жгеріні  бұршақ   дақылдары  және  күрішті  дұрыс кептірмеген кезде  сынықшалар пайда болады.  Сынық пайда  болуы  дәндерде   дағымсыз  биохимиялық  және микробиологиялық  пройестерді тездетеді.Сынықтар  дәндердің  технологиялық  қасиетін   төменднтнді. Дайын өнімнің сапасыннашарлатады және   шығымын төмендетеді.  

        Үйіндідегі   дәннің  сапасының  нашарлауы. Комбайннан ,  ұнтақтағыштан  жаңа  жиналған дәндер. Үйінділерде   бірден кептірмеген жағдайда  тез бұзылады. Жинау  кезінде   жоғары  ылғалдылығы бар  дәндер   үйіндіге  дәндердің сапасын  нашар болудың  белгілері тек  екінші, үшінші  күнде білінеді.  Үйіндіде  қалған дәндер арамшөп дәндерімен  қосылған  кезде  ылғалдану  өзінің  ыдғалдылығын жоғарлатады,  аббситиннді  сіңіреді  дәне  эфир  майын сіңіреді.Үйінділерде өзіндік қызыну процесі  тез басталады. Өзіндік температурасы жоғарланады.   Өзіндік қызыну   нәтижесінде дән қабығы  күңгіртенеді, өсу  жерлері мен өнгіштігі темендейді. Клейковина  саны  төмендейді.  Сапасы нашарлайды,  қышқылдылығы  жоғарлайды,  автолитикалық  прцестер  күшейеді,  көктеген саңырауқұлақтарытез  көбейе бастайды.   Егер  шара  қолданбаса,  өзіндік  қызыну  прцесі  күшейеді,Дәнде  ащы дәм жәнежағымсыз иіс пайда болады,түсі  күңгіртенеді, өзгереді, бидай  клеиковинасы   жуылмайды- дән толықтай  бұзылады.  Үйінділрдегі сақтау  және  жинау  кезінде  кеш  өнделу  тез  бүлінуге әкеп соқтырады.  Әсіресе бұл  жүгері және  бұршақ  тұқыдастарғғ және  жемісімен жабылған  тұқымдастарға  қатысты. Собықты қалыптасуының шарты , жән ылғылдылығы.  Собықта  жүгері дәнді  көктейтін   саңырауқұлақтар, оның  ыкөбклкгіндегі  суда  еритін  заттардың көп болуын  сипаттайды.  Бұның  бәрі үйіндіде дәннің өзіндік қызындыру  процессі бірнеше сағаттан кейін  басталады, өнгіштігін төмендетеді,  және  дінді бұзады.  Жаңа  жиналған  бршақ тұқымдастрдың  сапасын   сақтау үшін  тез арада  тазалау  жіне кептіру керек. Бұршақ  тұқмдас  дәндерінің     ылғалдылығы жоғарлағанда,  дән қасиеттеріне байланысты  болады.  Дұрыс жетілмеу, ылғалдандырғыштар тербелісі, ылғалдылықты көп мөлшерде сіңіру.  Жаңа  жиналған  бұршақ дақылдарын  40% ке жетеді. Әсіресе   жапырақтарда  жәнесабақтарада ылғалдылығы  жоғары, осының  бәрі үйіндідегі  жаа жиналған  бұршақ тұқымдастарлың   дәндері биохимиялық процестердің  күшейтілеуі, микроорганиздердің  өзгеуі,күрт күшейеді. Сонында дәннің  бұқылады.Бұршақ тұқымдастардыі  дәндердің тез арада кептіру басқада қасиеттері  болады. Сондай дәндері эластикалық болады,олар  оңай  ылғалдылық және  аз сынғыш  болады. 

           Бидай  дәнінің  түссізденуі. Өзіне тән  емес  түстердің  пайда  болуымен сипатталады. Мүмкін әр түлі  себептермен  шалдықтыруы мүмкін;  әр түрлі  суықпен зақымдау,  кептіру,кезінде қызып кеті, валкалы ұнтату  кезінде  ұзақтығы  сақталу, үйіндідегі өзіндік  қызыну кезінде,  тоқтардағы  кезіндң  сақтау, көп қайтара кептіру мен  ылғалдындыру себептеріне  байланысты. Түстердің өзгкруі дән бірдей емес физикалық және  биохимиялық процестері жүреді. Олар дәннің технологиялық қасиеттерін әр түрлі әсерін  тигізеді.  Бидайдың  түссізденуі  көп қайтарлы  ылғалдандыру  және  кептіру  нәтижесінде     тотықсыздану-гидролитикалық   процестер  жүреді.  Түссізденген  дәнде  жалпы  шығымы  және  көлемдік  массасын  төмендетеді дем  алу күшейеді.  Клейковинаның саны  білінбей өзгеріссіз  қалады., бірақ  сапасы  шамалы  нашарлады. Дәндәі қасиеттері  өзгермейді. Қатты бдайдың  кезәнде  диірмендерде жартүзіну  нашарлайды

 

      

         

     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                         Қорытынды     

 

 

          Табиғаттағы  белгілі биологиялық  құбылыстар  өсімдіктің  өсуін  тежейді, әр түрлі ауруларға  шалдықтырады, және  өмір сүру  белсенділігін төмендетеді. Бұның  бәрі  егістің  сапасын төмендетеді.  Егісті дұрыс емес жинау және  өңдеу нәтижесінде үлкен кері  әсер береді.

         Өсімдіктегі  ауру өзгерістері  өнімнің санын төмендетеді,және  оның сапасын нашарлатады. Өсімдік  аурулары  дәнді өндіріске үлкен  шығым келтіреді. Аурудың қоздырғышы  болып  өсімдікті  паразиттер   табылады-фипотогенді паразиттер;саңырауқұлақтар,  бактерия және сүзетін вирустар,сонымен  қатар  гүлді паразиттер.

         Саңырауқұлақпен  қатты зақымдалған  бидаймен жануарларды қоректендіру  кезінде басталады, ас қорыту  жүйесін бұзып және жүйке жүйесін  бұзады. Жылқыларда уақытша құтыру  байқалады. Жылқы, шошқа, ит  аз мөлшерде бидаймен зақымданғанда  ауырады, ал үй құсы мұндай  ауруға шалдықпайды бидайды жей  береді.

        Өсімдіктерге  ең көп кеміргіштер зиян келтіреді  (суыр, тышқандар, атжалман) және  жәндіктер ( қоңыздардың әртүрлері,  көбелек, шыбындардың түрлері).

          Дәнді- дақылдарда, тарыда және  тасымалдау заттарда зиянды аурулар  мен зиянкестердң табу кезінде  оларды химиялық және т.б. әдістермен  уын қайтару керек. Оларды қолдану,  экспорттау  елдеріне оралу   немесе жоюы белгілі ретпен  орындалады, ол карантинді және  арамшөп өсімдіктер туралы тарауда  айтылған әдістер бойынша жүргізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Казаков Е.Д. Кретович В.Л. Биохимия дефектного зерна и пути его использования. М.: Наука, 1979.
2. Казаков Е.Д., Кретович В.Л. Биохимия зерна и продуктов его переработки М.: Колос,1980.
3. Справочник товароведа продовольственных товаров, М., Экономика, 1988.
4. Гришко Е.С., Парфентьева Т.Р. "Товароведение продовольственных товаров", М., Экономика 1978.
5. Семин О.А. “Стандартизация и управление качеством продовольственных товаров”, М., Экономика, 1979.
6.      Методические указания по выполнению курсовой работы по растениеводству / Р.А. Иванова, С.А. Кораблев / Мар.гос.ун-т. – Йошкар-Ола, 1998.