Ұйымдағы қаржылық тәуекелділіктер және оның басқару есебі

Табыстылықтың абсолютті  көрсеткіштерін талдау.

Нарықтық экономка жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі мақсаты табыс алу болғандықтан, барлық назарды осы көрсеткішті талдауға аудару керек.

Табыстылықтың бірінші  абсолютті көрсеткіші өнімді өткізуден  алынатын табыс боып табылады. Ол  қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есепке қосымша құн салығы акциздер және т.с.с міндетті төлемдер, сондай-ақ қайтарылған тауарлардың құны сату шегерімдері және баға шегерімдері алынып тасталып көрсетіледі.

Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша негізгі қызметтен түсетін табыс көрсетіледі.

Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен  тауарларды өткізуден түсетін табыс  алады, оның мөлшері өнім өндір деңгейі  мен оның сапасы мен және төменде  қарастырылатын басқа да факторлармен анықталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. «АБУ-СЕР» ЖШС-нің  ҚАРЖЫЛЫҚ ТӘУЕКЕЛІН ТАЛДАУ

3.1.Кәсіпорын қызметін қаржылық талдау

Жалпы төлемқабілетсіздік жағдайы және барлық кәсіпорындардың  банкроттық іс әрекеттері және нақты  қаржылық жағдайды бағалау қазіргі  кезде маңызды орын алады. Мұндай бағалаудың басты критериі кәсіпорынның төлемқабілеттілік көрсеткіштері және өтімділік деңгейі болып табылады.

     Кәсіпорын  өтімділігін талдауға көшуден  бұрын, актив, баланс, кәсіпорын  өтімділігі не екенін анықтау  қажет. Өтімділіктің екі концепциясы белгілі. Бірінші концепцияға сәйкес, өтімділік – бұл кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін төлей алуы(кесте).

 

Кесте 4

«АБУ-СЕР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі өтімділігін  талдау

 

Активтер	2009ж.	2010ж	Міндеттемелер	2009ж.	2010ж.	Төлемдік артықшылық(+). Жеткіліксіздік(-)
						2009ж.	2010ж.
1	2	3	4	5	6	7	8
Ең өтімді активтер, А1	9841	1861	Жедел міндеттемелер, П1	918120	904030	-908279	-902169
Тез өтімді активтер, A2	151381	142034	Қысқа мерзімді міндеттемелер, П2	0	0	+151381	+142034
Баяу өтімді активтер, A3	119729	82793	Ұзақ мерзімді міндеттемелер, П3	0	0	+119729	+82793
Қиын өтімді активтер, A4	2099281	2277002	Тұрақты міндеттемелер, П4	1462112	1599660	+637169	+677342
БАЛАНС	2380232	2503690	БАЛАНС	2380232	2503690	-	-

 

 

 

Келесі концепцияға  сәйкес өтімділік – ағымдағы активтердің  ақша қаражаттарына айналу дайындығы  мен жылдамдығы. Кәсіпорынның өтімділік  мәні өзімен бірге баланс өтімділігін  ұсынады. Баланс өтімділігін талдау өтімділік деңгейі бойынша топтастырылған актив қаражаттары және өтеу мерзімі бойынша топтастырылған пассив міндеттемелерін салыстыруға негізделеді. Өтімділік қаражаттары мен міндеттерді сәйкестендіру мынадай көрсеткіштерді есептеуге мүмкіндік береді: ағымдағы өтімділік пен перспективадағы өтімділік.

Осыған байланысты баланс өтімділігін жеткілікті деп атауға болады. Кезеңнің басы мен соңындағы  ағымдағы өтімділік көрсеткіштері  төлемділік жеткіліксіздігін көрсетті, яғни қарастырылып отырған кезеңге  жақын уақытта кәсіпорын өз міндеттемелерін  төлеуде қиындыққа шалдығады, бірақ перспективалық өтімділік көрсеткішінің өсімі болжамды төлемқабілеттілігінің артуын куәландырады, яғни болашақ ақшалай түсімдерге қарағанда кәсіпорын тқаржылық қиындықтарға ұшырамайды. Нәтижесінде есеп беру кезеңнің соңында кәсіпорын жеделдігі жоғарылау міндеттемелерінің 0,2 % төлей алады, бұл қаржылық жағдайдың шектелгендігін көрсетеді.

 

     Ағымдағы  өтімділік кәсіпорынның қарастырылатын  уақыт ішінде төлемқабілеттілігі  және төлемқабілетсіздігі туралы  куәландырады және келесі формуламен есептелінеді:

ТЛ = (  А₁ + А₂ ) – ( П₁ + П₂ ),     (1.1)

мұндағы ТЛ – ағымдағы өтімділік, А₁ және П₁ – актив және пассив бойынша сәйкес топтардың қорытындылары.

     Перспективалық  өтімділік – бұл болашақтағы  түсімдер мен төлемдер негізінде болжау. Ол келесі формуламен есептелінеді:

ПЛ = А₃ – П₃,     (1.2)

мұндағы ПЛ – перспективалық өтімділік, А₃ және П₃ – актив және пассив бойынша сәйкес топтардың қорытындылары/10,134б./.

     Баланс  өтімділігін талдау №1 аналитикалық кестеде көрсетілген. Абсолютті өтімділік көрсеткіштері (1.1) және (1.2) формулалары арқылы есептелінеді.

ТЛ²⁰⁰⁹  = ( 9841 + 151381 ) – ( 9181120 + 0 ) = - 756898 мың теңге

ТЛ²⁰¹⁰ = ( 1861 + 142034 ) – ( 904030 + 0 ) = - 760135 мың теңге

ПЛ²⁰⁰⁹ = 119729 – 0 = 119729 мың теңге

ПЛ²⁰¹⁰ = 82793 – 0 = 82793 мың теңге.

     Есептеу  нәтижелері кәсіпорынның есеп  беру кезеңінің соңына активтер  мен міндеттемлер бойынша топтар  нәтижелерін сәйкестендіру келесі  нәтижелерді көрсетті: А₁ < П₁, А₂ > П₂, А₃ > П₃, А₄ < П₄. Осыған байланысты баланс өтімділігін жеткілікті деп атауға болады. Кезеңнің басы мен соңындағы ағымдағы өтімділік көрсеткіштері төлемділік жеткіліксіздігін көрсетті, яғни қарастырылып отырған кезеңге жақын уақытта кәсіпорын өз міндеттемелерін  төлеуде қиындыққа шалдығады, бірақ перспективалық өтімділік көрсеткішінің өсімі болжамды төлемқабілеттілігінің артуын куәландырады, яғни болашақ ақшалай түсімдерге қарағанда кәсіпорын тқаржылық қиындықтарға ұшырамайды. Нәтижесінде есеп беру кезеңнің соңында кәсіпорын жеделдігі жоғарылау міндеттемелерінің 0,2 % төлей алады, бұл қаржылық жағдайдың шектелгендігін көрсетеді.

     Қаржылық  жағдайды талдаудың басты міндеті  кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын  сипаттайтын көрсеткіштерді зерттеу  болып табылады.

 

Кесте 5

«АБУ-СЕР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2009-2010 жылдардағы қаржылық тұрақтылығын бағалау, мың теңгемен

 

 

Көрсеткіш атауы	Көрсеткіш мәні		Өзгеріс
	2009 ж.	2010ж.	Абсолюттік	%-бен
1. Өзіндік қаражаттар  көздері	1462112	1599660	+137548	+9,41
2. Ұзақ мерзімді активтер	2103175	2279897	+176722	+8,4
3.Меншікті айналым  қаражаттары	-641063	-680237	-39174	+6,11
4.Ұзақ мерзімді міндеттемелер	0	0	-	-
5. Запастар мен шығыстарды  құру үшін меншікті айналым  қаражаттары және ұзақ мерзімді  міндеттемелер болуы	-641063	-680237	-39174	+6,11
6. Қысқа мерзімді міндеттемелер	918120	904030	-14090	-1,53
7. Запастар мен шығыстардың  құрылуының негізгі көздерінің  жалпы көлемі	277057	223793	-53264	-19,22
8.Запастар мен шығыстар  көлемі	115835	79898	-35937	-31,02
9. Запастар мен шығыстардың құрылуы үшін меншікті айналым қаражаттарының артықшылығы (жеткіліксіздігі)	-756898	-760135	-3237	+0,43
10. Запастар мен шығыстардың  құрылуы үшін негізгі құралдардың  артықшылығы (жеткіліксіздігі)	+161222	+143895	-17327	-10,75

 

     «АБУ-СЕР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі қаржылық тұрақтылығын жалпы бағалау №2 кестеде көрсетілген. Есептеу мәліметтері кезең басында кәсіпорынның қаржылық жағдайы тұрақты емес екенін көрсетеді. 2009 жылдың соңында қаржылық жағдайы нашарлаған және қаржылық тұрақсыздық жағдайды тұр. Бұл қорытынды келесілер негізінде жасалады:

- запастар мен шығыстар өзіндік айналым қаражаттарымен өтелмейді;

- кәсіпрын қаржылық жағдайынынң тұрақсыздығын ұстап тұрған басты себеп – запастар мен шығыстар өсімінен құрылу көздері өсімінің төмендеуі, пайда болу көздерінің жалпы көлемі 19,22%-ға төмендесе, запастар мен шығыстар құны 31,02% төмендеді.

 

Кесте 6

 «АБУ-СЕР» Жауапкершілігі  шектеулі серіктестігі 2009-2010 жылдардағы дебиторлық қарызын талдау

 

Бап атауы	01.01.05		01.01.04		Ауытқу(+,-)
	Сома, Мың тг	Үлес салмақ	Сома, мың тг	Үлес салмақ
Алынуға тиісті шоттар	138051	91,19	1332342	93,18	-5709
Басқа дебиторлық қарыз	13330	8,81	9692	6,82	-3638
Барлығы	151381	100	142034	100	-9347

 

     Дебиторлық  қарыз кәсіпорын активтерінің негізігі бөлігі болып табылады. Дебиторлық қарыз жағдайын талдау №3 кестеде көрсетілген.

     Кесте мәліметтері  бойынша сатып алушылар мен  тапсырыс берушілермен есеп айырусулар  негізгі бөлікті құрайды. Сатып  алушылар мен тапсырыс берушілердің қарыздары қарыздардың жалпы сомасынан  01.01.2009 жылға 91,19% және 01.01.2010 жылға 93,18% құрайды. Дебиторлық қарыздың  9347 теңгеге немесе 6,2% төмендеу қаржылық тұрақтылық өсуін көрсетеді.

     Кез келген  кәсіпорынның қызмет ету тиімділігі  қажетті табыс әкелу мүмкіндігіне тәуелді екені белгілі. Бұл мүмкіндікті бағалау рентабельділікті талдау арқылы жүргізіледі, ол келесі сұрақтарға жауап беруге көмек береді: алынған табыстар мен шығарылған шығыстар қаншалықты тұрақты; жүргізілген шығыстардың қаншалықты өндірістік; кәсіпорынға капитал салымының тиімділігі; кәсіпорынды басқару қаншалықты тиімді және т.б.

 

Кесте 7

 «АБУ-СЕР» Жауапкершілігі  шектеулі серіктестігі 2009-2010 жылдардағы қаржылық нәтижелерінің динамикасы мен деңгейін талдау, мың теңгемен

 

Көрсеткіш	2009ж.	2010ж.	Абсолютті өзгеріс	Өсім қарқыны,%
1	2	3	4	5
1. Өткізуден түскен  табыс	1937586	2120816	183230	9,46
2. Өткізілген өнімнің  өзіндік құны	910665	998420	87755	9,64

Кесте жалғасы

 

3. Жалпы табыс	1026921	1122396	95475	9,3
4. Кезең шығыстары	172804	212703	39899	23,09
4.1. Жалпы және ұйымдаст. Шығындары	159343	207803	48460	30,41
4.2. %-рді төлеу шығындары	13461	4900	-8561	-63,6
5. Негізгі қызметтен  табыс(шығыс)	854117	909693	55576	-6,51
6. Салық салудан бұрын  қарапайым қызметтен табыс(шығыс)	863314	917776	54462	6,31
7.Табыс салығы	112663	-	-112663	-100
8. Салық салудан кейін  қарапайым қызметтен табыс(шығыс)	750651	917776	167125	22,26
9. төтенше жағдайлардан  табыс(шығыс)	-	-	-	-
10.таза табыс(шығыс)	750651	917776	167125	22,26
11.таза табысты дұрыстау	29718	37928	8210	27,63
12. дұрыстау есебімен  таза табыс	780369	955704	175335	22,47

 

     Ең алдымен,  «АБУ-СЕР» Жауапкершілігі шектеулі  серіктестігі қаржылық нәтижелердің  деңгейі мен динамикасын талдау  жүргізіледі. (№4 кесте)

     Талданған  кезеңде өткізуден түскен табыс 9,46% өсті, яғни кәсіпорын қызметінің масштабы өсті. Өзіндік құны 9,46% өсті. Өнімнің өзіндік құн өсуінің қарқыны өткізуден түскен табыстардың қарқынынан жоғары. Бұл кәсіпорында өндіріске шығыстарды өсіру бағытсыз жүргенін көрсетеді.

     Өткізуден  түскен табыс өсімі нәтижесінде  жалпы табыс 95475 теңгеге немесе 9,3% өсті. Сонымен қатар талданған кезде шығындар 23,09% өсті, сның ішінде жалпы және ұйымдастырушылық шығындары өсуі есебінен.

     Негізгі  қызметтен табыс 854117 теңгеден 909693 теңгеге немесе 6,5%-

ға өсті. Талданған  кезеңде кәсіпорында негізгі  емес қызметтен табыс 12,11%-

ға төмендеді. Осының нәтижесінде қарапайым қызмет табысынан  салық салуға дейін 917776 теңге құрады, яғни 6,31%-ға өсті. Қарапайым қызметтен табыс салығын төлемеу себебінен салық салудан кейін 22,26%-ға өсті және 2009 жылы 750651 мың теңге және 2010 жылы 917776 мың теңге құрады.

     Есеп беру  кезеңінде төтенше жағдайлар  бойынша шығыстар болмаған жағдайларынан  таза табыс өзгеріссіз қалды,  бірақ негізгі құралдарды қайта бағалау бөліміндегі таза табысты дұрыстау жүргізілді, оның нәтижесінде таза табыс кезең соңында 955704 мың теңге құрады және 22,47%-ға өсті.

 

 

 

Кесте 8

«АБУ-СЕР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2009-2010 жылдардағы рентабельділік көрсеткіштері

 

Көрсеткіш атауы	Есептеу	Көрсеткіш мәні		Өзгеріс мәні
		2009ж	2010ж
1. Өнім рентабельділігі	(Таза табыс/өткізуден табыс)*100	40,28	45,06	+4,78
2.Жалпы рентабельділік	(салық салудан бұрын  қарапайым қызметтен табыс/өткізуден  түскен табыс)*100	44,56	43,27	-1,29
3.меншік капитал рентабельділігі	(таза табыс/меншікті капитал)*100	53,37	59,74	+6,37
4.Экономикалық рентабельділік	(таза табыс/баланс)*100	32,79	38,17	+5,38
5.Қор рентабельділігі	(таза табыс/ұзақ мерзімді  активтер)*100	37,1	41,92	+20,87
6.Негізгі қызмет рентабельділігі	(негізгі қызметтен  табы/өткізілген өнімнің өзіндік  құны)*100	93,79	91,11	-2,68