Мемлекеттік қаржының экономикадағы маңызы

Мемлекеттік қаржының экономикадағы маңызы 

Жоспар 

1. Мемлекеттік қаржылар түсінігі және мәні
2. Мемлекеттік қаржылардың рөлі мен құрамы
3. Мемлекеттік қаржылардың функциялары

 

     1-сұрақ. 

     Мемлекеттік қаржы – мемлекеттік қаржы ресурстарын қалыптастыру үшін және алынған қаражаттармен мемлекеттің қызметін атқару үшін қоғамдық өнімнен ұлттық байлықтың құндылығын бөлу және қайта бөлуге қатысты ақша қарым-қатынасы.

     Ақша  қарым-қатынасының  субъектілері: азаматтар, мемлекет және өндірістік қоғамда.

     Мемлекеттік қаржылар үшін мемлекеттік шығыстардың өсуінің жалпы мемлекеттік өнімнің өсуінен жоғары болуы сипатты болып келеді және де бұл Вагнер заңы деп аталады.

     Вагнер заңы 3 факторлармен байланысты:

1. экономиканың өсуіне байланысты экономикалық өмірдің қиындауы және еңбек бөлінуінің тереңдеуі тиімді экономиканы қолдауды қажет етеді;
2. техника және технологиялық дамулар үлкен мөлшерде капитал қажеттіліктерін қажет етеді. Оларды акционерлік қоғам мен мемлекеттік корпорациялар қамтамасыз етеді. Мемлекет техникалық шаралар арқылы монополиялық өнірістер пайда болатын жерде олардың қызметін реттеуші ретінде қатысуы керек;
3. мемлекет білім беру және денсаулық саласында белсенділік танытады. Өйткені бұл салалардан түсетін пайда экономикалық бағалауда төзімді болып келеді.

 

2- сұрақ.   

     Мемлекеттік қаржы ұғымында жеке дара звенолардың әрқайсысы спецификалық орын алады.

     Мемлекеттік қаржылар құрамына кіретіндер:

1. мемлекеттік бюджет;
2. бюджеттік емес қорлар;
3. мемлекеттік несие;
4. мемлекеттік қоғамның қаржылары.

     Мемлекеттік басқару деңгейі бойынша экономикалық және әлеуметтік салада мемлекеттік қаржылар республикалық және жергілікті болып бөлінеді.

     Бюджеттік қарым-қатынас мемлекеттік қаржы құрамында маңызды рөл атқарады. Бюджеттік өзара байланыс арқылы ақша қаражаттары қайта бөлінеді, яғни шаруашылық мекемелерден мемлекеттік пайдасына және керісінше.

     Республикалық бюджеттің рөлі

     Оның қорлары жалпы мемлекеттік іс-шараларды жүзеге асыруға арналған. Республикалық бюджеттің көмегі арқылы экономиканың тұрақтылығы, бюджет теңгерімділігі мәселелері шешіледі.

     Жергілікті бюджет

     Бұл экономикалық процесті реттеу үшін өндірістік күштерді орнатуы, территориялық инфрақұрылымның дамуы үшін қолданылады. Әлеуметтік шығындарды қаржыландыру барысында үлкен рөлді жергілікті бюджет атқарады.

     Бюджеттік емес қорлар

     Бұл жеке мақсатты іс-шараларды аударымдармен және басқа да дерек көздермен қаржыландыру.

     Мемлекеттік несие

     Мұнда қарым-қатынастар мекеменің уақытша бос ақша-қаражаттарын мобилизациялаумен байланысты, оларды мемлекеттік мекемеден берілуі мемлекеттің қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін керек.

     Мемлекеттік қаржылар меншіктің жіктелу тұрғысынан қарағанда мемлекеттік заңды тұлғаның меншігі және мемлекеттік қазына болып табылады.

     Мемлекеттік заңды тұлғаның бөлігі заңды түрде жеке дара болып табылады және мемлекеттік қаржылардың негізін құрайды.

     Мемлекеттік қазына 2-ге бөлінеді:

1. республикалық;
2. жергілікті.

Республикалық қазына жүйесі:

1. республикалық бюджет қаражаттары;
2. алтын валюта қорлары;
3. тек қана мемлекеттік меншігіндегі мүліктер (жер, флора мен фауна, табиғи ресурстар);
4. республикалық меншікке жататын жеке дара емес мүлік.

Жергілікті қазына жүйесі:

1. жергілікті бюджет қаражаттары;
2. коммуналдық меншікке жататын жеке дара емес мүлік.

     Осыдан  барып мемлекеттік қаржылардың  рөлі бөлінеді, яғни мемлекеттік қаржылар – әр анықталған тіршілік ету кезеңінде үкіметтің экономикалық функциялардың орындалуын және қоғамның дамуының мақсаты мен міндеттерін жүзеге асырудың негізі болып табылады. 

     3-сұрақ. 

     Негізгі 2 функциясы:

1) үйлестірім;

2) бақылау.

     Қайта өндіру концепцияларын жақтаушылар қаржылардың 3 функциясын атап өтеді:

1. ақша қорлары мен кірістердің пайда болуы;
2. ақша қорлары мен кірістердің пайдалануы;
3. бақылау функциясы.

 
 
 
 

                         Қоғамдық тауарлар және игіліктер 

1. Қоғамдық  тауарларды өндуруден  және оларды қамтамасыз етудегі қаржының рөлі.
2. Экономиканы мем.к  қарж.қ  реттеу

 

1сұрақ    Тауарларды, игіліктерді, қызметтер көрсетуді өндіретін, қамтамасыз ететін салаларды қаржыландыруға мемлекеттің тікелей қатысуының басқа да нұсқаулары болуы мүмкін. Олар әлеуметтік және қоғамдық деп аталады.

    Қоғамдық тауарлар рыноктік тауарлардан  айырмашылығы: олар бөлінбейді және шығарып тастау қағидатының іс- әрекетіне ұшырамайды. 

   Бөлінгіштік жеке сатып алушының тауарға қол жетушілігін, оның өзіне қежетті сатып алу мүмкіндігін қажет етеді. Оның өзі сатып алушының егемендігін анықтайды. 

   Шығарып тастау  қағидаты тұтынушыны егер ол тауардйң нарықтық бағасын толей алиаса немесе төлегісі келмесе осы тауардан болатын пацдадан аластауды білдіреді.

    Қоғамдық тауарлар бөлінбейді, өйткені  олар жеке сатып алушыларға  бөлшектіп сатылмайды. Бұл жерде шығарып қағидаты тастау  жұмыс істемейді. Рыноктік тауарлардан алынған пайда оларды сатып алу кезінде,  ал қоғамдық тауарлардан алынған пайда өндіру кезінде  жүзеге асады.

    Бірқатар қыметтер  көрсету шығарып тастау қағидатының ықпалына түсіп кетеді. Мысалы медициналық қызметтер,білім деңгейін көтеру, бұл қағидат бойынша  қызметтерді көрсету мемлекет белгіленген кепілдіктіминиумнан жорағы қамтасыз етіледі. Мұнада мұражайлардың, кітапханалардың, қоғамдық телидидар мен радиохабарын тарату қызметтері, жол желісі және т. б. Сондықтан ресурстарды бөлудегі үйлесімсіздікті болдырмау үшін мемлекет  едәуір дәрежде оларды өндіру мен қаржыларды қамтамасыз етеді. Бұлар ‘аралық’ қоғамдық қызметтер көрсету д.а.

     Теориялық айқындамалар тұрғысынан қоғамдық тауарлардың оңтайлы саны тұтынушы теориясына, тұтынушылардың соңғы қосымша өлшемді  төлеуге әзір екендігі, яғни  оның бағасы қоғамддық тауарлардың бұл өлшемнінің шекті шығындарымен тенестірілгенде шекті шығындарға сәйкесті қағидасы бойынша баға мен  өндіріс көлемінің  есептеуіне сәйкес анықталады. Бұл шекті пайдалылық теориясы д. а. Сондықтан қоғадық тауарлардың санын ‘шағын- пайданы’ пайданы талдау әдісмен анықтау мемлекеттік органдарының шешімдерімен толықтырылады және жалпы қоғамдық тауарлармен қамтамасыз етуі оларды өндіру үшін экономикалфқ  республикаларды бөлу проблемасы мемл.к әлеуметтік экономикалық саясатының, соның ішінде қаржы сясатының пәні б. т. Сойтіп экономикалық республикаларды қайта бөлу проблемасы саяси тұрғыдан алғанда салық бюджет механизмі арқылышешілетін және қоғам дамуының бұл кезенінең мемлекеттің қаржы саясатаның тиімділігі мен мақсатқа сайлығының мән- мағынасын құрайды. 

2сұрақ. Экономиканы мем.к қаржы.қ реттеу 2 нысанда болады.

1. өзін-өзі реттеу
2. мемле.к реттеу

Өзін-өзі  реттеу. Қоғамдық өндірістің түрлі буындарында қаржы базасын қалыптастырудың шаруашық жүргізушілердің өздері жасап пайдаланатын әдістермае сипатталады.

Мемлекеттік реттеу. Қоғамдық  өндірістің даму процесіне мем.ң  сан алуан экономикалық тетіктері, соның ішінде қаржы тұтқалары арқылы аралсуын бейнейлейді.

     Экономиканы мемлекеттік қаржылық  реттеу- макроэкономикалық тепе–теңдікке  және экономиканың жұмыс істеуінің  әрбір нақтылы кезең.де оның  үдемелі дамуына әсер ету үшін, сондай-ақ қаржы ресурстарын шебер пайдаллануын күнделікті процесін қамтамасыз ету үшін шарушылық жүргізуші субьектілерге мем.ң қаржылық ықпал жасауының нысандары мен әдістері мақсатты негіздемелер мем.к қаржылық рет.ді жүзеге асырудың алғы шарттары болып табылады.

1. Қоғам дамуының обьктивті экономикалық заңдарының  іс- әрекетін есепке алу
2. Қоғамның барлық мүшелерінің түпкілікті мүдделерін қоғам дамуының ғылыми негізделген стратегиялық бардармаларын әзірлеу
3. Көз-қарастарды білдіруін демократиялық жүйенің болуы және халықтың мүдделерін еркін білдіруін демократиялық институтының болуы.
4. Шаруашылық қызметте халықтың нормасымен ережесіне шегіністіжедел және ацқын сезінетін заңнамалық жүйенің болуы

Қаржылық  реттеудің көмегімен мемлекет халықтың  төлем қабілеттілігін сұрамына қорланудың  қарқынына тауарлар мен қызметтерді  өткізуге ел арасындағы капиталдың қозғалысына  акроэкономикалық салалық және аумақтық құрылымына ықпал етеді. Сонымен  қаржы тұтқалардың көмегімег мынадай мәселелер  шешіледі.

1. Материалдық өндіріс сфераларында жұмалдыратын ресуртатардың жалпы деңгейін  реттеу.
2. Өңдірістік сферасындағы монополиялық  қызметті  экономикалық шектеу.
3. Кәсіпорынның, ұйымдардың сыртқы экономикалық қызметін реттеу және олардың құқықтық және келісімшарт тәртібін қамтамасыз ету.
4. Кәсіпорындара  өндірістік дамуда материалдық жағынан ынталандыру.
5. Кәсіпорындардың  ақшалай русурстарын бөлудің аракатынасын реттеу.

Сонымен өндірістік реттеу жалпы алғанда  елдің экономикалық дамуының тендециясына каржытуткаларының көмегімен ықпал жасайды.Ягни қаржылық реттеуде  нәтижелікке жету үшін белгілі бір шарттар сакталу керек.Мұндай шарттарға мыналар жатады

1. Экономикалық қурлымдық жағынан кайта кұру
2. Басқарудың барлық денгейнде және меншіктің барлық нысандарында шаруашылық процестер мен қурлымдарды монополиялау.
3. Нарықтық бастамаға комерциялык қызметтің және басқада қызметтің түрлеріне еркіндік беретін барлық шаруашылық жургізуші субэктілер меншігінің бүкіл нысандарына шынайы теңдігін жасау негізінде бәсекені және кәсіпкерлікті дамыту.
4. Жанағы айтылғандардан  туындайтын мемлекет шеңберіндегі халыкаралық корпорация мен еңбек бөлінісінің артықшылығынан туындайтын ынтымақтастықты дамыту.

Реттеудің екі типі бар.

1. Экономикалық , яғни ол қаржылық, валюталық, кредиттік.
2. Экімшілік

Қаржылық  реттеу түрлері.

Салықтық, бюджеттік, валюталық шаруашылық ішіндегі кедендік, тарифтік.

Каржылық  реттеудің түріне сәйкес оның мынадай  нысандары болады, яғни бюджетте қаржыландыру ол- субвенсиялар, субсидсялар, трансферттер.

Салықта тура және жанама салық салу.

Валюталық қаржыда яғни бұл сыртқы инвестициялау.

Сыртқы  қарыздар және борыш бұл қаржылық реттеудың ең негізгі нысандары, олардың бәріне оратақ бұл жоспарлау.