Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы

         Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы 

     Қазақстан Республикасының азаматтығы адамның  мемлекетпен тұрақты саяси –  құқылық байланысын айқындайды,бұл  байланыс олардың өзара құқылары мен міндеттерінің жиынтығынан  көрінеді.

     Қазақстан Республикасында әрбір адамның азаматтық алуға құқысы бар.

     Қазақстан Республикасының азаматтығын алу  және одан айыру тәртібі осы Заңмен белгіленеді.Ешкімді де азаматтығынан  немесе азаматтығын өзгерту құқығынан  айыруға болмайды.

     Қазақстан Республикасы өзінің органдары мен лауазымды адамдары арқылы Республика азаматтары алдында жауапты,ал Қазақстан Республикасының азаматы Қазақстан Республикасы алдында жауапты.Ол Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын сақтауға,Қазақстан Республикасының мүдделерін,оның территориялық тұтастығын қорғауға,мемлекеттік тіл мен оның территориясында тұратын барлық ұлттар өкілдерінің тіліне,әдет-ғұрпына,дәстүрлеріне құрметпен қарауға,Қазақстан Республикасының күш - құдіретін,егемендігін және тәуелсіздігін нығайтуға жәрдемдесуге міндетті.

     Қазақстан Республикасының азаматтығы Қазақстан  Республикасының Конституциясымен, осы Заңмен және Қазақстан Республикасының  соған сәйкес шығарылатын басқа  да заң актілерімен реттеледі.

     Қазақстан Республикасының азаматтары азаматтық  алу негіздеріне,тегіне,әлеуметтік және мүліктік жағдайына,нәсілі мен ұлтына,жынысына,біліміне,тіліне,дінге көзқарасына,саяси және өзге де сенімдеріне,кәсібінің түрі мен сипатына,тұрғылықты жеріне және басқа мән - жағдайларға қарамастан заң алдында тең.

     Қазақстан Республикасының азаматтары Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарында жарияланып,кепілдік берілетін әлеуметтік -  экономикалық,саяси және өзіндік құқықтар мен бостандықтарды барынша толық иеленеді.

     Қазақстан Республикасының азаматтығы:

     1.Туу  бойынша;

     2.Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдау нәтижесінде;

     3.Қазақстан  Республикасының мемлекетаралық  шарттарында көзделген негіздер  бойынша;

     4.Осы  заңда көзделген өзге де негіздер  бойынша алынады.

     Басқа мемлекеттердің азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар олардың өтініштері бойынша осы Заңға сәйкес Қазақстан Республикасы азаматтығына қабылдануы мүмкін. Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдау туралы өтініштер бойынша шешімді Қазақстан Республикасының Президенті қабылдайды.

     Қазақстан Республикасы азаматтығына қабылдау шарттары

     Қазақстан Республикасы азаматтығына Қазақстан  Республикасының территориясында  кемінде бес жыл тұрақты тұрып  келген,не Қазақстан Республикасы азаматтарымен  некеде тұратын адамдар қабылдануы мүмкін.

     Кәмелетке толмағанды,жұмысқа жарамсыз адамдар мен Қазақстан Республикасы алдында ерекше еңбек сіңірген адамдарды,сондай-ақ Қазақстан территориясында саяси себептермен кетуге мәжбүр болған адамдар мен олардың ұрпақтары тарихи Отаны ретінде тұрақты тұру үшін Қазақстан Республикасына қайтып оралған болса,оларды Қазақстан Республикасы азаматтығына қабылдау кезінде 16-шы баптың бірінші бөлігінде көзделген шарттардың болуы талап етілмейді.

     Нақты әскери қызмет атқарып жүрген және Қазақстан Республикасы территориясына орналастырылған әскери қызметшілердің азаматтық мәселелері Қазақстан Республикасының мемлекетаралық шарттарымен белгіленеді.

     Қазақстан Республикасының  азаматтығы мәселелері жөніндегі арыздар  мен ұсыныстарды  қарау бойынша  іс жүргізу

     Азаматтық мәселелер жөніндегі арыздар  осы Заңның 30 және 31-баптарында көрсетілген органдар арқылы Қазақстан Республикасы Президенті атына беріледі.

     Арызды  немесе ұсынысты қарау мерзімі алты айдан аспауға тиіс.

     Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдау,азаматтықты  қалпына келтіру немесе одан шығу туралы өтініштер арыз берушінің жазбаша өтініші бойынша қаралады.18 жасқа толмаған ,сондай-ақ заңда белгіленген тәртіппен қабілетсіз деп танылған адамдар жөніндегі өтініштер олардың заңды өкілдерінің нотариат куәландырған,басқа мемлекеттерде – Қазақстан Республикасының дипломатиялық өкілдігі,консулдық мекемесі немесе өкілетті өкілдігі куәландырған өтініш бойынша қаралады.

     14 жастан 18 жасқа дейінгі балаларды  Қазақстан Республикасының азаматтығына  қабылдау,олардың Қазақстан Республикасы  азаматтығын қалпына келтіру және одан шығару туралы арыз берген кезде олардың келісімі болуы міндетті,келісім жазбаша түрде білдіріліп,оны нотариат куәландыруға,басқа мемлекеттерде – Қазақстан Республикасының дипломатиялық өкілдігі,консулдық мекемесі немесе өкілетті өкілдігі куәландыруға тиіс.

     Ата-анасының біреуі Қазақстан Республикасының  азаматы болып қалатын 14 жасқа  дейінгі баланың Қазақстан Республикасы азаматтығынан шығуы туралы өтініш берген кезде сол ата-анасының арызы  да табыс етілуге,онда баланың Қазақстан  Республикасы азаматтығынан шығуына көзқарасы көрсетілуге тиіс.Мұндай арызды – нотариат, ал басқа мемлекеттерде Қазақстан Республикасының дипломатиялық өкілдігі,консулдық мекемесі немесе өкілетті өкілдігі куәландырады.

     Егер  арыз беруші арызға сауатсыз болғандықтан немесе дене кемістігі салдарынан қол қоя алмайтын болса,арызға оның өтініші бойынша басқа адам қол қояды,бұл жөнінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік нотариусі,дипломатиялық өкілдігі,консулдық мекемесі немесе өкілетті өкілдігі арызға тиісті жазба жасайды.

     Азаматтыққа қабылдау туралы арызға арыз берушінің жеке басын куәландыратын құжаттар қоса тіркелуге тиіс.

     Азаматтық мәселелер жөніндегі  арыздар бойынша  қорытындылар

     Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары,дипломатиялық  өкілдіктері,консулдық мекемелері не өкілетті өкілдіктері өздерінің арыздар бойынша қорытындылары немесе азаматтық мәселелер жөніндегі ұсыныстарын азаматтыққа қабылдау туралы өтініш жасаушы адамның осы Заңның 1-бабында көзделген шарттарды сақтау туралы жазбаша міндеттемесімен бірге  Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі немесе  Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі арқылы  Қазақстан Республикасы Президентінің атына жібереді.

     Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті  Қазақстан Республикасы территориясынан  тыс жерлерде тұрақты тұратын әрбір арыз берушіні  Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдаудың немесе оны қалпына келтірудің дұрыстығы туралы,соның ішінде оны  Қазақстан Республикасында еңбекке,тұрғын үйге және өзгелеріне орналастыру мүмкіндігі туралы Қазақстан Республикасының Президентіне дәлелді қорытынды береді.

     Қазақстан Республикасы азаматтығынан шығу туралы арыздар жөніндегі қорытындыларда арыз берушінің мемлекет алдындағы  міндеттемелерінің немесе оның мүліктік міндеттемелерінің орындалмағандары,олармен азаматтардың немесе кәсіпорындардың,мекемелер мен ұйымдардың,қоғамдық бірлестіктердің елеулі мүдделерінің байланысты екені туралы,оның айыпкер ретінде қылмыстық жауапқа тартылуы,не оның заң жүзінде күшіне енген сот үкімі бойынша жазасын өтеуі туралы,не ол адамның азаматтықтан шығуы  Қазақстан Республикасының мемлекет қауіпсіздігі мүдделеріне қайшы келетіні туралы нақты мәліметтер хабарланады.

     Қазақстан Республикасының  Президенті жанындағы  азаматтық мәселелер  жөніндегі комиссия

     Осы Заңның 29-бабында көрсетілген азаматтық мәселелерді алдын ала қарау үшін  Қазақстан Республикасының Президенті азаматтық мәселелер жөнінде комиссия құрады.

     Азаматтық мәселелер жөніндегі арыздар  мен ұсыныстарды қараған кезде  Комиссия арыз берушінің дәлелдеріне,ұсыныс мазмұнына,мемлекеттік органдар қорытындыларына,өзге де құжаттарға және куәлардың тиісті түрде рәсімделген айғақтарына жан-жақты баға береді.

     Комиссия  өзі жүргізіп отырған іс жөнінде  тиісті мемлекеттік органдар мен  қоғамдық бірлестіктерден құжаттар мен материалдар талап етуге қақылы,олар қажетті ақпаратты комиссия белгілеген мерзімде табыс етеді.

     Комиссия  әрбір арыз немесе ұсыныс бойынша  Қазақстан Республикасы Президентінің  қарауына ұсыныс енгізеді.

     Егер  комиссия мәжілісіне оның мүшелерінің  жартысынан астамы қатысса,ол заңды болады.Комиссия шешімі жай көпшілік дауыспен қабылданады.

     Комиссия  шешімі комиссияның мәжіліске қатысқан барлық мүшелері қол қоятын хаттамамен рәсімделеді.

     Азаматтық мәселелер жөніндегі  шешімдердің орындалуы

     Азаматтық мәселелер жөніндегі шешімдердің орындалуы  Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын адамдар орайында – Қазақстан  Республикасының Ішкі істер министрлігіне,халық депутаттары Кеңестері атқару комитеттерінің ішкі істер басқармаларына,бөлімдеріне,басқа мемлекетте тұратын адамдар орайында – Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігіне, Қазақстан Республикасының тиісті дипломатиялық өкілдіктеріне,консулдық мекемелері мен өкілетті өкілдеріне жүктеледі.

     Қазақстан Республикасының азаматтығын алған  адамдарға ішкі істер органдары,не дипломатиялық өкілдіктер немесе консулдық мекемелер  Қазақстан Республикасы азаматының паспортын тапсырады.16 жасқа толмаған балалар құжаттарына олардың  Қазақстан Республикасының азаматы екендігі туралы жазба жасалады.

     Қазақстан Республикасында тұратын, Қазақстан Республикасының азаматтығы тоқтатылған адамдарға ішкі істер органдары бір жерде тұруға белгі қағаз береді.

     Азаматтық мәселелер жөніндегі  шешімдерге шағым  беру

     азаматтық мәселелер жөніндегі шешімді  Қазақстан Республикасы Президентінің  қайта қарауы мүмкін.

     Азамат  болу және азаматтығынан айырылу  туралы мәселелер жөніндегі шешімге  шағымдар  Қазақстан Республикасы Президентінің атына беріледі.

     Азаматтық мәселелер жөніндегі арыздарды  қабылдаудан орынсыз бас тартуға,арыздардың қаралу мерзімін бұзуға,сондай-ақ лауазымды адамдардың азаматтық туралы істің қаралу тәртібін және азаматтық мәселелер жөніндегі шешімдердің орындалу тәртібін бұзатын басқа да заңсыз іс-әрекеттеріне заңда белгіленген тәртіппен бағыныштылық реті бойынша жоғары тұрған лауазымды адамға не сотқа шағым берілуі мүмкін.

     Егер  Қазақстан Республикасының мемлекетаралық шартында осы Заңда айтылғандардың  өзгеше ережелер белгіленген болса,мемлекетаралық шарттың ережелері қолданылады.

     Жалпы мәселелер

     Жеке  адамның Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясында орнықтырылған құқықтық мәртебесі адамдар мен азаматтардың құқықтары тұжырымдамасына негізделген және халықаралық құқықтық құжаттардың негізгі қағидаларынан туындайды.

     Қазіргі заманғы халықаралық құқықта  адам құқығына қатысты тұтастай құқықтық актілер кешені қалыптасты.Халықаралық құқық нормалары нақты мемлекеттегі адам құқығын тікелей реттемейді.БҰҰ Жарғысы мемлекеттерді олардың аумағында тұратын барлық адамдардың,қандай да болсын кемсітуге жол берместен негізгі құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуге міндеттейді.БҰҰ шеңберінде осы мәселе бойынша: « Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы»(1948), «Адамдардың экономикалық,әлеуметтік және мәдени құқықтары туралы», «Адамдардың азаматтық және саяси құқықтары туралы»(1966), «Балалар құқығы декларациясы»(1959), «Әйелдердің саяси құқығы туралы конвенция»(1954) және басқа бірқатар құжаттар қабылданды.

     Қазақстан Республикасының жаңа Конституциясы (1995) азаматтардың құқықтары мен  бостандықтарын нығайта отырып,халықаралық  актілердің нормалары мен принциптеріне сүйенеді.Аталған және басқа халықаралық актілер мынадай негізгі құқықтар мен бостандықтарды жариялайды: кез келген адам өмір сүруге,бостандыққа және жеке басына қол сұғылмауына құқылы; ешкім де азапталмауы,қадір қасиетін кемсітетіндей көз алартушылыққа  және жазаға ұшырамауға тиіс; барлық адамдар заң алдында тең,заңмен тең дәрежеде қорғалуға құқылы; кез келген адам тұратын орнын мемлекет шегінде еркін алмастыруға және таңдауға құқылы кезкелген адам өзінің,отбасының және басқаларының денсаулығын және тұрмыс жағдайын қолдауға қажетті өмірлік деңгейде еңбек етуге,білім алуғадем алуға құқылы.Халықаралық құқықтық құжаттар адам құқы мен бостандығын ең жоғары құндылық деп таниды.