Криминалистика ұғымдары

      Тұрғын  үйдi  тексеру  кезiнде  онда  тұратын  кәмелетке  толған  адамның  болуы ќамтамасыз  етiлуге  тиiс.  Оның  ќатысуы  мүмкiн  болмаған  жағдайда  жергiлiктi  атќарушы органның өкiлдерi шаќырылады.

      Дипломатиялыќ  өкiлдiктер  орналасќан  үй-жайлардағы,  сондай-аќ  дипломатиялыќ өкiлдiктердiң  мүшелерi  мен  олардың отбасылары  тұратын үй-жайларды  тексеру тек дипломатиялыќ өкiлдiк басшысының  немесе  оның  орнындағы адамның өтiнiшi  бойынша немесе  олардың келiсiмiмен және  олардың көзiнше жүргiзiледi.  Дипломатиялыќ өкiлдiң келiсiмiне Ќазаќстан Республикасының Сыртќы  iстер министрлiгi  арќылы  сұрау салынады.

      Тексеру  жүргiзiлген  кезде  прокурордың  және  Ќазаќстан  Республикасы  Сыртќы  iстер министрлiгi өкiлiнiң  ќатысуы мiндеттi.

      Эксгумация

      Адамның мәйiтiн жерленген жерiнен ќазып  алу (эксгумация) егер мыналар:

      1. Мәйiттi тексеру, оның iшiнде ќосымша  немесе ќайталап тексеру

      2. Тану үшiн көрсету

      3. Сараптама жүргiзу талап етiлгенде  жүргiзiледi.

      Эксгумация  тергеушiнiң  прокурор  санкция  берген  дәлелдi  ќаулысы  бойынша  жүргiзiледi.

      Эксгумация туралы ќаулы жерленген жердiң әкiмшiлiгi және ќайтыс болған адамның туыстары үшiн мiндеттi болып табылады.

      Эксгумация  сот  медицинасы  саласындағы  маманның  мiндеттi  түрде  ќатысуымен жүргiзiледi.

      Куәландыру

      Адам  денесiндегi  ерекше  белгiлердi,  ќылмыс  iздерiн,  денсаулығына  келтiрiлген зиянның  белгiлерiн  аныќтау,  мас  болу  жағдайын  немесе  iс  үшiн  маңызы  бар  өзге  де ќасиеттер  мен  белгiлердi  аныќтау  үшiн,  егер  бұл  үшiн  сараптама  жүргiзу  талап  етiлмесе, сезiктiге, айыпталушыға, жәбiрленушiге және куәға куәландыру жүргiзiлуi мүмкiн.

      Куәландыру  жүргiзу  туралы  тергеушi  сезiктi,  айыпталушы  үшiн  мiндеттi  болып  табылатын  ќаулы  шығарады.  Жәбiрленушiнiң,  куәнiң  мәжбүрлеп  куәландырылуы  прокурордың санкциясы бойынша  жүргiзiледi.

      Куәландыруды  тергеушi  дәрiгердiң  немесе  басќа  маманның  ќатысуымен,  ал  олар ќатыса  алмаған  жағдайда  куәлердiң  ќатысуымен  жүргiзедi.  Бұл  тергеу  iс-әрекетi куәландырылатын адамды шешiндiрудi ќажет  еткен жағдайларда куәландыру сол жынысты куәлердiң ќатысуымен жүргiзiледi.

      Егер  куәландыруда  адамның  денесi  жалаңаштандырылатын  болса,  онда  тергеушi жынысы  басќа  адамды  куәландыру  кезiнде  ќатыспайды.  Бұл  жағдайда  куәландыруды  сот  медицинасы саласындағы маман немесе куәлердiң ќатысуымен дәрiгер жүргiзедi

      3.  Бұрын  байќалған  адаммен   немесе  объектiмен  ұќсастыќты  немесе  айырманы аныќтау  маќсатында  тергеушi  тану  үшiн  куәға,  жәбiрленушiге,  сезiктiге  немесе  айыпталушыға адамды немесе затты  көрсете алады. Тану үшiн мәйiт  те көрсетiлуi мүмкiн.

      Танылуға  тиiс  адам  тануға ќатыстырылатын  адамға жынысы бiр,  сыртќы пiшiнi мен  киiмiнде  айтарлыќтай  айырма  жоќ  басќа  адамдармен  бiрге  көрсетiледi.  Тану  үшiн көрсетiлетiн  адамдардың  жалпы  саны  кемiнде  үш  адам  болуы  керек.  Бұл  ереже  мәйiттi тануға ќолданылмайды.

      Тергеу  iс-әрекетiне  арасында  танылуға  тиiс  адам  орналасќан  өзге  адамдардың ќатысуы  тек  олар  ерiктi  түрде  келiскен  кезде  және  тануға  ќатыстырылған  адам  олармен бұрын таныс болмаған жағдайда мүмкiн болады.

      Әдетте,  мәйiт  жеке  көрсетiледi.  Апаттар  туралы  iстер  бойынша  және  ќұрбан болғандардың саны айтарлыќтай  болған басќа да iстер бойынша мәйiт  тану үшiн жалпы ќаза болғандармен  бiрге  көрсетiлуi  мүмкiн.  Ќажет  болған  жағдайларда  тергеушiнiң  нұсќауы бойынша  танушы  адамға  мәйiттi  көрсетпес  бұрын  маман  мәйiттi  гримдейдi.  Тергеушiнiң мәйiттi оның жатќан жерiнде саќталуын ќамтамасыз ету туралы нұсќауы тану үшiн ұсынуға ќажеттi уаќыт кезеңiнде орындалуға мiндеттi.Егер  танитын  адам  куә  немесе  жәбiрленушi  болса,  оған  танудың  алдында  айғаќ беруден  бас  тартќаны  үшiн,  көрiнеу  жалған  айғаќ  бергенi  үшiн  ќылмыстыќ жауаптылығы туралы ескертiледi, оған сондай-аќ өзiне, ерiне (зайыбына) және өзiнiң жаќын туыстарына, ал дiни ќызметшiге - тәубе үстiнде өзiне iшкi сырын сенiп ашќан адамдарға ќарсы куәлiк етпеу ќұќығы түсiндiрiледi.

      Тану  жүргiзудiң  алдында  тергеушi  танылуға  тиiс  адамға  өзге  адамдардың  арасында кез келген орынды таңдап алуын ұсынады, бұл  хаттамада көрсетiледi.

      Адамды  көрсету  мүмкiн  болмаған  кезде  тану  оның  фотосуретi  бойынша  жүргiзiлуi мүмкiн,  ол  бет  әлпетi  танылуға  тиiс  адаммен  мүмкiндiгiнше  ұќсас,  кемiнде  үш  адамның  фотосуретiмен  бiрге  көрсетiледi,  тану  сонымен  бiрге  дыбыс  және  бейнежазба  бойынша  да жүргiзiледi.

      Зат  кемiнде  үш  бiртектес  затпен  бiрге  көрсетiледi.  Ұќсас  объектiлердi  iрiктеп  алу мүмкiн  болмаған  немесе  ќиын  болғанда  затты  тану  үшiн  көрсету  жалғыз  дана  бойынша жүргiзiледi.

      Танушы  адамға өзi ол туралы айғаќ берген адамды немесе затты көрсету ұсынылады.

      Жетекшi сұраќтар ќоюға тыйым салынады.

      Егер  танушы адам оған көрсетiлген адамдардың немесе заттардың бiрiн көрсетсе, оған бұл  адамды  немесе  затты  ќандай  белгiлерi  немесе  ерекшелiктерi  бойынша  танығанын түсiндiру ұсынылады.

      Тану  үшiн көрсету куәгерлердiң көзiнше  жүргiзiледi.

      Танушының ќауiпсiздiгiн ќамтамасыз ету маќсатында, сондай-аќ дауыс, сөйлеу, жүрiс ерекшелiктерi бойынша тану кезiнде адамды тану үшiн көрсету танылуға тиiс адам танитын 36адамды көрмейтiндей жағдайда жүргiзiлуi мүмкiн. Бұл жағдайда куәгерлер тануға тартылған адаммен  бiр жерде  тұрады. Тануға  тартылған  адам мен  куәгерлерге  тану  үшiн  көрсетiлген адамдарды жеткiлiктi көрiп байќау мүмкiндiгi ќамтамасыз етiлуге тиiс.    

      4. Тiнту  iс үшiн маңызы бар  заттарды немесе ќұжаттарды табу  және алу маќсатында жүргiзiледi.

      Тiнту  жүргiзуге  аталған  заттардың  немесе ќұжаттардың  белгiлi  бiр  үй-жайда немесе өзге орында, не наќты  адамда болуы мүмкiн деп болжауға жеткiлiктi деректердiң болуы негiз болып  табылады.  Тiнту  iздестiрiлiп  жатќан  адамдарды  немесе  мәйiттердi  табу  үшiн  де жүргiзiлуi мүмкiн.

      Тiнту  мен  алуды  тергеушi  дәлелдi  ќаулы  бойынша жүргiзедi. Тiнту  жүргiзу  туралы, сондай-аќ мемлекеттiк  немесе  заңмен  ќорғалатын  өзге  ќұпияны  ќамтитын  ќұжаттарды  алу туралы ќаулыға прокурор немесе оның орынбасары санкция беруге тиiс.

      Айрыќша  жағдайларда,  iздестiрiлiп  жатќан  және  алып  ќоюға  жататын  объект  оны табуды ұзаќќа созудан  жоғалуы, бүлiнуi немесе ќылмыстыќ маќсатта пайдаланылуы мүмкiн болғанда  не  iздестiрiлiп  жатќан  адам  жасырынуы  мүмкiн  болғанда  тiнту  прокурордың санкциясынсыз,  бiраќ  жүргiзiлген  тiнту  туралы  кейiн  жиырма  төрт  сағат  iшiнде  оған хабарлау арќылы жүзеге асырылуы мүмкiн. Аталған хабарламаны алғаннан кейiн прокурор жүргiзiлген  тiнтудiң заңдылығын  тексередi  және  оның  заңды немесе  заңсыз  екенi  туралы ќаулы шығарады. Жүргiзiлген  тiнтудiң заңсыз  екенi  туралы шешiм ќабылданған жағдайда бұл әрекет iс бойынша дәлел ретiнде жiберiлмейдi.

      Тiнту  мен  алу  куәгерлердiң  ќатысуымен,  ал  ќажет  болған жағдайда маманның және аудармашының ќатысуымен жүргiзiледi.

      Тiнту  немесе алу жүргiзу басталар алдында  тергеушi оларды жүргiзу туралы ќаулыны  көрсетуге мiндеттi.

      Тiнтуге  кiрiскенде тергеушi  iс үшiн маңызды болуы мүмкiн, алынуға жататын заттар мен ќұжаттарды  ерiктi  түрде берудi ұсынады. Егер олар  ерiктi  түрде берiлсе және  алынуға жататын  заттар мен  ќұжаттардың жасырылғанына  күмәндануға  негiздер  болмаса,  тергеушi одан әрi iздеу жүргiзбеуге ќұќылы.

      Егер  жабыќ үй-жайлар мен ќоймалардың  иесi оларды ерiктi түрде ашудан бас  тартса, тiнту жүргiзген кезде олар ашылуы мүмкiн. Бұл ретте есiк ќұлыптарын және басќа заттарды ќажетсiз бүлдiруге жол берiлмеуге тиiс.

      Алу  кезiнде  тергеушi  алынуға жататын заттар  мен ќұжаттарды  берудi  ұсынады,  ал бұдан бас тартылған жағдайда алу мәжбүрлi түрде жүргiзiледi. Тергеушi сол үй-жайда тұрып жатќан  адамның немесе басќа адамдардың жеке өмiрiнiң тiнту мен алу кезiнде аныќталған мән-жайларының жария етiлмеуiне шаралар ќолдануға мiндеттi.

      Тергеушi  тiнту  немесе  алу  жүргiзiлiп  жатќан  үй-жайда  немесе  орында  тұрған адамдарға және осы үй-жайға  немесе орынға келген адамдарға тiнту  немесе алу аяќталғанға дейiн  ол  жерден  кетуге,  сондай-аќ  бiр-бiрiмен немесе  өзге  адамдармен  сөйлесуге тыйым салуға ќұќылы. Тiнту мен алу жүргiзiлген кезде тергеушi  iске ќатысы болуы мүмкiн заттар мен ќұжаттарды  алумен  шектелуге тиiс.  Айналымға салуға  тыйым салынған  заттар  мен ќұжаттар  олардың  iске  ќатыстылығына  ќарамастан  алынуға  тиiс. Алынатын  заттар  мен ќұжаттар куәгерлерге және ќатысып отырған басќа да адамдарға көрсетiледi, буып-түйiледi және  тiнту  немесе  алу  жүргiзiлген  жерде  мөрмен  бекiтiледi  және  куәгерлер  мен  бұған ќатысып  отырған  басќа  адамдардың  ќол  ќоюымен  куәландырылады. Тiнту жүргiзген  кезде ќажет болған жағдайда фотосуретке, киноға түсiру және бейнежазба жүргiзiледi.

      5. Сезiктiнiң, айыпталушының және  ќылмыс туралы, ауыр және аса  ауыр ќылмыстар туралы  iстер  жөнiнде  мәлiметтердi  бiлуi  мүмкiн  басќа  да  адамдардың  бейне  және  дыбыс жазу  техникаларын  немесе  өзге  де  арнаулы  техникалыќ  ќұралдарды  пайдалану  арќылы әңгiмелесулерiн  жасырын  тыңдау  мен  жазу,  сондай-аќ  телефондар  және  басќа  да  сөйлесу ќұрылғылары  арќылы  сөйлескен  сөздерiн  тыңдау  мен  жазу  тыңдау  нәтижесiнде  iс  үшiн маңызы бар мәлiметтер алынады деп пайымдауға жеткiлiктi негiздер болған кезде прокурор санкция берген тергеушi ќаулысының негiзiнде жүргiзiле алады.

      Күш ќолдану, ќорќытып алу және басќа  ќылмыстыќ әрекеттердi жәбiрленушiге, куәға немесе  олардың  отбасы  мүшелерiне  ќолдану  ќаупi  болған  кезде  тергеушiнiң  прокурор санкция  берген  ќаулысы  бойынша  олардың  келiсiмiмен,  бейне  және  дыбыс  жазу техникаларын  немесе  басќа  да  арнаулы  техникалыќ  ќұралдарды  пайдалану  арќылы әңгiмелесулерiнiң  жасырын  тыңдалуы  және  жазылуы,  сондай-аќ  олардың  телефондары немесе басќа  сөйлесу  ќұрылғылары  арќылы  сөйлескен  сөздерiнiң  тыңдалуы және жазылуы мүмкiн.

      Тергеушi сөйлескен сөздердi,  әңгімелесулерді  тыңдау мен оларды жазуды ќажет деп  таныған  соң  дәлелдi  ќаулы  шығарады,  онда:  ќылмыстыќ  iс  және  осы  тергеу  iс-әрекетi жүргiзiлуге тиiс негiздер, сөйлескен сөздерi  тыңдалатын және жазылатын адамдардың аты-жөнi және  ол  ќандай  уаќыт  аралығында жүргiзiлетiнi;  сөйлескен  сөздерді,  әңгiмелесулердi тыңдау  мен  жазуды  техникалыќ  тұрғыдан  жүзеге  асыру  тапсырылған  орган  көрсетiледi.

      Аталған  ќаулы  прокурорға  ұсынылады  және  ол  санкция  берген  жағдайда  тергеушi  оны орындау үшiн тиiстi органға жiбередi.

      Кейiнге  ќалдыруға  болмайтын  жағдайларда  сөйлескен  сөздерді,  әңгiмелесулердi тыңдау мен жазу тергеушiнiң ќаулысы  бойынша прокурордың санкциясынсыз, оған кейiннен жиырма төрт сағат iшiнде сөйлескен сөздердің тыңдалғаны, жазылғаны туралы хабар жiбере отырып, жүргiзiледi. Аталған  хабарды  алғаннан  кейiн  прокурор  осы  тергеулiк  iс-әрекеттiң заңға сәйкестiгiн тексередi және оның заңды немесе заңсыз екенi туралы ќаулы шығарады.

      Сөйлескен сөздерді, әңгiмелесулердi тыңдау мен  жазу алты айдан аспайтын мерзiмге  белгiленуi  мүмкiн.  Олар  бұл  шараларға  ќажеттiлiк  жойылған  кезде,  бiраќ  кез  келген жағдайда  тергеу  аяќталған  соң  кешiктiрмей  тергеушiнiң  ќаулысы  арќылы тоќтатылады. Тергеушi  ол  ќаулыда  белгiленген  бүкiл  мерзiмнiң  iшiнде  кез  келген  уаќытта техникалыќ  тыңдауды  жүзеге  асырып  отырған  органнан  тексеру  және  тыңдау  үшiн фонограмманы  талап  етуге  ќұќылы.  Фонограмма  тергеушiге  мөрмен  бекiтiлген  түрiнде, тыңдаудың негiзi, сөйлескен сөздi, әңгімелесуді жазудың басталған және аяќталған уаќыты, пайдаланылған ќұралдардың ќажеттi  техникалыќ  сипаттамалары мен жазудың сапасы көрсетiлген  iлеспе хатпен  бiрге тапсырылады. Фонограмманы  тексеру мен тыңдауды тергеушi  куәгерлердiң және  ќажет болған  жағдайда  маманның  ќатысуымен  жүргiзедi,  бұл туралы хаттама жасалады, онда сөйлесу фонограммасының iске ќатысы бар бөлiгi сөзбе-сөз жазылып,  сөйлесiп отырғандардың сөздерiнiң естiлу  сапасына  сипаттама  берiлуге  тиiс.