Кедендік бақылау

 

5. Кедендік тексеру

 

Кедендік тексеру - көлік  құралдарын, тауарлардың орамдарын  ашпастан, тексерілетін объектілердің  және олардың бөліктерінің бүтіндігін қайта монтаждамастан және бұзбастан, тауарларды, соның ішінде көлік құралдарын, соның ішінде жеке тұлғалардың багажын, сондай-ақ кедендік ыдыстарды, кедендік пломбаларды, мөрлерді және өзге де сәйкестендіру  құралдарын өзге де тәсілдермен тексеруі.

Кеден органы лауазымды адамдарының  тауарларды, соның ішінде халықаралық  почта жөнелтілімдерін халықаралық  тасымалдаудың көлік құралдарын, жеке тұлғалардың багажын тексеруі кедендік бақылаудағы тауарлардың  сипаты, шығарылған жері, жай-күйі, мөлшері  туралы, тауарларда, көлік құралдарында және олардың жүк тиелетін жайларында кедендік пломбалардың, мөрлердің және басқа да қондырылған сәйкестендіру  құралдарының бар екендігі туралы мәліметтерді растауды алу үшін жүзеге асырылады.

Тауарларға қатысты өкілеттіктері  бар тұлғаның талабы бойынша кеден  органының лауазымды тұлғалары  кедендік тексерудің жүргізілгені туралы акті жасауға не көліктік (тасымалдау), коммерциялық немесе кедендік құжатта  белгі қоюға міндетті.

Кедендік тексерудің жүргізілгені туралы актінің екінші данасы тауарларға қатысты өкілеттіктері бар тұлғаға  табыс етіледі.

 

6. Кедендік тексеріп қарау

Кедендік тексеріп қарау - оларға салынған кедендік пломбаларды  немесе өзге де сәйкестендіру құралдарын бұзу, бөлшектеу, демонтаждау немесе тексерілетін объектілерді және олардың  бөлшектерін өзге тәсілдермен бұзу арқылы кеден органдары лауазымды  адамдарының тауарлардың орамаларын немесе көлік құралының жүк тиелетін жайларын не ыдыстарды, контейнерлерді және тауарлар бар немесе болуы мүмкін өзге де орындарды ашумен байланысты іс-әрекеті.

Кедендік тексеріп қарауды  жүргізуге өкілетті кеден органының  лауазымды тұлғасы мұндай тұлғалар белгілі болса, декларантты немесе тауарларға қатысты өкілеттіктері  бар өзге де тұлғаны кедендік қарап  тексерудің жүргізілетін жері және уақыты туралы хабардар етеді. Кедендік тексеруді  жүргізудің басталу уақыты осындай  тұлғалардың келуінің ақылға қонымды  мерзімдерін ескеруі тиіс.

Кедендік тексеріп қарау  көрсетілген жағдайларда 2 (екі) куәгердің  қатысуымен жүргізіледі.

Кедендік тексеріп қарау  нәтижелері бойынша Кеден одағы  комиссиясының шешімімен белгіленген  нысан бойынша 2 (екі) данада кедендік тексеріп қарау актісі жасалады. Кедендік тексеріп қарау актісінде мынадай  мәліметтер көрсетіледі:

1) кедендік тексеріп қарау  жүргізген кеден органының лауазымды  тұлғалары және оны жүргізу  кезінде қатысқан тұлғалар туралы  мәліметтер;

2) декларант немесе тауарларға  қатысты өкілеттіктері бар өзге  де тұлғалар болмаған кезде  кедендік тексеріп қарауды жүргізу  себептері;

3) кедендік тексеріп қарау  нәтижелері;

4) акті нысанымен көзделген  өзге де мәліметтер.

Егер бұл тұлға анықталса, кедендік тексеріп қарау актісінің  екінші данасы тауарларға қатысты өкілеттіктері  бар тұлғаға не оның өкіліне табыс  етіледі (жіберіледі). Мысалы, Астана қаласы бойынша КБД Астана қаласы әуежайында кеден органның қызметкерлері «Валюта» жедел-алдын алу шараларын өткізу барысында,  халықаралық авиа рейспен ұшатын жолаушыларға кедендік тексеріп қарау барысында, Астана қаласы тұрғынының қол сөмкесінен кедендік декларациялаудан өтпеген ақшалай қаражат 15000 АҚШ доллары, 100000 теңге анықталды, [5].Осыған орай мен өзімнің 2012 жылдың 1 шілдесінен басталған оқу таныстыру практикасында Астана қаласы бойынша Кедендік бақылау департаментінің Контрабандамен күрес басқармасында тәжіриебе өту процесінде қызметкерлердің кедендік тексеріп қарау кезінде кедендік декларациялаудан өтпеген американдық мотоциклдар 15 түрі заңсыз өткізілуде қылмыс барысында ұсталды. 

 

7. Жеке кедендік тексеріп  қарау

 

Жеке кедендік тексеріп қарау  кедендік шекара арқылы ететін және кедендік бақылау аймағындағы немесе халықаралық  әуежайдың транзит аймағындағы  жеке тұлғаның кеден одағының кеден  заңнамасын бұза отырып өткізілетін  тауарларды өзінде жасырып және ерікті түрде бермей тұр деп ойлауға  жеткілікті негіздер болған кезде кеден  органы басшысының (бастығының), кеден  органы басшысының (бастығының), ол уәкілеттік берген орынбасарының не оларды алмастыратын адамдардың жазбаша шешімі бойынша  жүргізілетін кедендік бақылаудың ерекше нысаны болып табылады.

Жеке кедендік тексеріп қарауды  жүргізу туралы шешім кеден органы лауазымды тұлғасының баянатына  бұрыштама қою жолымен жазбаша  нысанда қабылданады не жеке құжатпен ресімделеді.

Жеке кедендік тексеріп қарау  басталар алдында кеден органының  лауазымды тұлғасы тексеріп қарауды  жүргізу туралы шешімді көрсетуге, жеке тұлғаны мұндай тексеріп қарауды  жүргізу кезіндегі құқықтарымен таныстыруға және жасырған тауарларын өз еркімен беру туралы ұсыныс жасауға  міндетті.

Жеке тұлғаның жеке кедендік жеке тексеріп қарау туралы шешімімен  танысу фактісін көрсетілген тұлға  мұндай тексеріп қарауды жүргізу  туралы шешімдегі тиісті жазбамен куәландырылады. Мұндай әрекеттерді жасаудан бас  тартқан жағдайда бұл туралы жеке кедендік тексеріп қарауды жүргізу  туралы шешімге мұндай тексеріп қарауды  жүргізу туралы шешімді жариялаған кеден органының лауазымды тұлғаның қолымен куәландырылатын белгі  жасалады.

Жеке кедендік тексеріп қарауды  жүргізу кезінде кеден органы лауазымды тұлғасының әрекеті жеке тұлғаның ар-намысы мен абыройына  нұқсан келтірмеуге, тексеріліп қаралатын  тұлғаның денсаулығына құқыққа жатпайтын  зиян және мүлкіне залал келтірмеуге тиіс [4, 27 б].

Жеке кедендік тексеріп қарауды  тексеріліп қаралатын адаммен бір  жыныстағы кеден органының лауазымды  адамдары сол жыныстағы екі куәгердің  қатысуымен санитарлық-гигиеналық талаптарға сай келетін оқшауланған үй-жайда  жүргізеді. Бұл үй-жайға басқа  жеке тұлғалардың енуіне және олардың  тарапынан жеке кедендік тексеріп қараудың жүргізілуін қадағалау мүмкіндігіне жол берілмеуге тиіс. Тексеріп қаралатын  адамның денесін тексеріп зерттеуді  медицина қызметкері ғана, қажет болған жағдайда арнайы медициналық техниканы  пайдалана отырып жүргізуге тиіс.

Медициналық қызметкер жеке кедендік тексеріп қарауды жүргізу  туралы шешімді орындаудан жалтаруға  құқылы емес.

Кәмелетке толмаған немесе қабілетсіз жеке тұлғаны жеке кедендік тексеріп қарау кезінде оның заңды  өкілдері (ата-аналар, қамқоршылар, қорғауға алушылар) немесе оның алып жүретін  тұлғалар қатысуға міндетті.

Жеке кедендік тексеріп қарауды  жүргізу туралы Кеден одағы комиссиясының  шешімімен бекітілетін нысан  бойынша 2 (екі) данада акті жасалады. Бұл  акті жеке кедендік тексеріп қарау  барысында не тікелей ол аяқталғаннан кейін жасалуға тиіс.

Актіге жеке кедендік тексеріп қарауды жүргізген кеден органының  лауазымды тұлғасы, оған қатысты  тексеріп қарау жүргізілген жеке тұлға не оның заңды өкілі немесе оны алып жүрген тұлға, куәгерлер, ал тексеріп зерттеу жүргізілген кезде - медициналық қызметкер қолдарын қояды.

Оған қатысты жеке кедендік тексеріп қарау жүргізілген жеке тұлғаға не оның заңды өкіліне  немесе оны алып жүрген тұлғаға жеке кедендік тексеріп қарау туралы актінің  екінші данасы ол жасалғаннан кейін  дереу табыс етіледі.

Жеке тексеру кедендік бақылаудың  ерекше нысаны болып  табылады және Қазақстан Республикасының  кедендік шекарасы арқылы өтетін не кедендік бақылау аймағындағы немесе халықаралық  әуежайдың транзит аймағындағы  жеке тұлғаның Қазақстан Республикасының  заңдарын бұзу объектілері болып  табылатын тауарларды өзінде жасырып, бермей тұр деп санауға негіз  болған жағдайда, кеден органы басшысының немесе оның орынбасарының жазбаша  шешімі бойынша жүргізілуі мүмкін. 

Кедендік бақылауӘкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Қазақстан  Республикасы Кодексінің 693-бабына сәйкес анықталған нысандарынан босатылған адамдар  жеке тексерілуге ұшырауы мүмкін емес.

Кеден органының басшысы (оның орнындағы адам) қабылдаған анықталған жеке тұлғаны жеке тексеруді жүргізу  туралы шешім осы Ережемен белгіленген  нысанда жазбаша ресімделеді. Шешімде  жеке тексеруді жүргізу тапсырылған  кеден органының нақты лауазымды  адамы көрсетілуі қажет. Жеке тексеруді  жүргізу туралы шешім тексерілетін тұлғаға қолхат арқылы хабарланады.

Жеке тексеруді тексерілетін тұлғамен бір жыныстағы кеден  органының лауазымды адамы сол  жыныстағы екі куәлардың қатысуымен санитарлық-гигиеналық талаптарға жауап беретін бөлінген үй-жайда жүргізеді.

Үй-жайға бөгде жеке тұлғалардың  енуі және олар жағынан жеке тексеру  жүргізуді қадағалау мүмкіндігі болмауы тиіс.

Тексерілетін тұлғаның дене мүшелерін тексеруді қажет болған жағдайда арнайы медициналық техниканы  пайдаланумен тек дәрігер-маман  ғана жүргізуі тиіс.

Жеке тексеру жеке тұлғаның өзінде жасырылған тауарларды анықтау  үшін қажетті шектерде тексерілетін тұлғаның намысын төмендету мен  денсаулығына зиян келтіруді және заңсыз мүлкіне залал тигізуді болдырмайтын сыпайы нысанда жүргізілуі қажет.

Тексерілуге жататын адамдардың кеден органдары лауазымды адамдарының  заңсыз әрекеттерінің нәтижесінде  келтірілген зиянның орнын толтыруға  құқығы бар.

Тексерілетін тұлға жеке тексеру жүргізу жөніндегі кеден  органдары лауазымды адамдарының  әрекетіне Қазақстан Республикасы Кеден кодексінде белгіленген тәртіпте шағымдана алады.

Кодекстің 206-бабына сәйкес тексерілетін тұлғаның адвокаттың қызметтерін  пайдалануға құқығы бар [10, 12 б].

Жеке тексеру үш кезеңде жүргізіледі.

Бірінші кезең (дайындық) жеке тұлғаға  қолхат алу арқылы кеден органы басшысының (оның орнындағы адамның) жеке тексеру жүргізу туралы шешімін жариялаудан басталады.Тексерілетін тұлғаға, сондай-ақ жеке тексеру жүргізуге қатысушы адамдарға олардың құқықтарымен міндеттері түсіндіріледі. Тексерілетін тұлғаға кеден бақылауынан жасырылған тауарларды өз еркімен беру ұсынылады.

Екінші кезең – тікелей жеке тексеру кезеңі. Кеден органының  лауазымды адамы жеке тұлғаға  тікелей жеке тексерудің басталуы туралы хабарлайды. Бұл кезеңде жеке тұлғаның заттары, киімдері мен денесін қарау, қажет болған жағдайда оларды зерттеу  жүзеге асырылады.

Маман (дәрігер-маманнан басқа) мен  аудармашы тексерілетін тұлғаның денесін  қарау жүргізілетін үй-жайда, сондай-ақ тұлға денелік киімде не киімсіз  болған уақытта қатыспаулары қажет. Аталған үй-жайда осы уақытта  суретке, киноға түсіру және бейне жазбаға  жол берілмейді.

Үшінші кезең – аяқтаушы. Бұл  кезеңде жеке тексеруді құжатты  ресімдеу жүзеге асырылады. Құжатты  ресімделу Кеден кодексінің 206 бабына және Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы Қазақстан Республикасы Кодексінің 626-бабына сәйкес жеке тексеру хаттамасын жасаудан тұрады.

Кеден органының лауазымды адамы  жеке тұлғаны оған қатысты жеке тексеруді  жүргізу ниеті туралы хабардар етеді, жеке тексеруді жүргізу туралы кеден  органы басшысының (оның орнындағы адамның) шешімімен таныстырады.

Жеке тұлғаның жеке тексеруді жүргізу  туралы шешіммен танысу фактісін жеке тексеру жүргізу туралы шешімге  тиісті жазба және қол қою жолымен  аталған тұлға куәландырады. Мұндай әрекеттерді жасаудан бас  тартқан  жағдайда жеке тексеру жүргізу туралы шешімді жариялаған Қазақстан Республикасының  кеден органы лауазымды адамының және куәлардың қолымен куәландырылған жеке тексеру жүргізу туралы шешімге  белгі қойылады.

Жеке тұлғаның жеке тексеру жүргізу  туралы шешіммен танысқан сәтінен бастап жеке тексеру жүргізуге тағайындалған  кеден органы лауазымды адамының Қазақстан Республикасының заңдарына  қайшы келмейтін тексеруді жүргізу  мен ресімдеудің  уақыты, орны, тәсілі мен рәсіміне кез-келген нұсқауы  мен талабы оған қатысты жеке тексеру  жүргізіліп отырған жеке тұлға үшін міндетті болып табылады [11, 8 б].

Жеке тұлға жеке тексеру жүргізу  туралы шешіммен танысқаннан кейін  тұлға жеке тексеру жүргізу үшін арналған үй-жайға кіргізіледі, ол жерде  куәлардың қатысуымен оған құқықтары  түсіндіріледі.

Жеке тұлға дәлелді бас тарту  өтініші жағдайында кеден органының  лауазымды адамы оны кеден  органы басшысының (оның орнындағы адамның) назарына жеткізеді, өтінілген бас тартуға қатысты қабылданған шешіммен тұлғаны таныстырады.

Тұлғаға кеден бақылауынан жасырылған тауарларды өз еркімен беру ұсынылады. Берілген тауарлар жеке тексеруге қатысатын  адамдарға ұсынылады.

Егер тұлға жасырылған тауарларды өз еркімен беруден бас тартқан  жағдайда не егер кеден органы лауазымды  адамының мұндай тауарларды бергеннен  кейін де жеке тұлға кеден бақылауынан  қандай-да бір тауарларды жасырады деген жеткілікті негіздері болса, кеден органының лауазымды адамы  тікелей жеке тексеруге көшеді.

 

 

8.  Тауарлардың арнайы  таңбалармен таңбалануын, оларда  сәйкестендіру белгілерінің болуын  тексеру

Кеден органдары тауарларда немесе олардың орамдарында арнайы таңбалардың, сәйкестендіру белгілерінің немесе кеден одағының кеден заңнамасында және (немесе) кеден одағына мүше мемлекеттердің заңнамасында көзделген  жағдайларда, олардың кеден одағының кедендік аумағына әкеліну заңдылығын растау үшін пайдаланылатын өзге де тәсілдермен  тауарларды белгілеулердің болуына  тексеру жүргізеді.