Кедендік бақылау

                                                              КІРІСПЕ

 

Кеден Одағының кеден шекарасы арқылы өткізілетін барлық тауарлар мен көлік құралдары кеден  бақылауына жатады. Ол белгіленген  ережелер бойынша жүргізіледі.

Құжаттар мен мәліметтерді тексеру, тауарлар мен көлік құралдарын тексеру, жеке тексеріс, тауарлар мен  көлік құралдарының есебі, ауызша сұрау  алу, есеп пен есеп беру жүйесін тексеру, қоймалар ғимараттарын және кеден бақылауына жататын тауарлар мен көлік құралдары  орналасқан басқа да орындарды (адам өмірі мен денсаулығына, жануарлар  мен өсімдіктерге қауіпсіз және тауарлар мен көлік құралдарына зиян келтірмейтін техникалық құралдарды қолдану арқылы) тексеру-кеден бақылауының түрлері  болып табылады [1, 115 б].

Кедендік бақылау жүргізу  кезінде кеден органдары іріктеу  принципін негізге алады және орындалуын бақылау кеден органдарына  жүктелген кеден одағы кеден  заңнамасының және Қазақстан Республикасының  кеден заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету үшін жеткілікті кедендік бақылаудың нысандарымен ғана шектеледі.

Кедендік бақылаудың объектілері  мен нысандарын таңдаған кезде тәуекелді  басқару жүйесі қолданылады.

Кедендік бақылауды жетілдіру  мақсатында кеден органдары Қазақстан  Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес шет мемлекеттердің кеден  органдарымен ынтымақтасады. Оған мысал  ретінде еліміздің  оңтүстік шекарасымен  шектесетін Қырғызстан Республикасымен  жасалған елдер арасынддағы бірлескен  кедендік бақылау жүргізу туралы  келісімін  алуға болады. Екі ел арасынадағы келісімге 2006 жылдың шілдесінде қол қойылып, келісім сол жылдың сәуір айында күшіне енген болатын.

Кедендік бақылаудың тиімділігін  арттыру мақсатында кеден органдары  басқа бақылаушы  мемлекеттік  органдармен, сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметке қатысушылармен, уәкілетті  экономикалық операторлармен, кеден  өкілдерімен, кедендік тасымалдаушылармен және қызметтері сыртқы сауданы жүзеге асыруға байланысты тұлғалармен  және олардың қауымдастықтар (одақтар) түріндегі кәсіби бірлестіктерімен өзара іс-қимыл жасайды.

Кеден органдары өз құзіреті шегінде Қазақстан Республикасының  заңнамасына сәйкес бақылаудың өзге де түрлерін, оның ішінде экспорттық, валюталық  және радиациялық бақылауды жүзеге асырады.

Кеден органдары кедендік бақылауды кеден одағының кеден  заңнамасына және Қазақстан Республикасының  кеден заңнамасына сәйкес жүргізеді. Кеден органдарының атанан кедендік бақылауды өздерінің лауазымдық міндеттеріне сәйкес кедендік бақылауды  жүргізуге уәкілетті кеден органдарының лауазымды тұлғалары жүргізеді [2, 131 б].

Қазіргі заманғы кеден  қызметі үшін осы белгіленген  міндеттерді шешу көкейкесті мәселе болып табылады. Кеден қызметін кең  аумақта модернизациялау, оны дамып  келе жатқан объектілерге сай іске асыру, сыртқы экономикалық қызметтің  түрлілігіне  жүйелендіру қажеттілігі, сондай-ақ кеден қызметінің Қазақстанның сыртқы және ішкі саясатының өзгеріп  отыратын шарттары мен міндеттеріне  қалыптасу ережелеріне, нормаларына, стандарттарына және процедураларына жүйеленуі.

Қазақстан Кеден Одағына  кіргеннен бастап барлық кеден заңнамаларына  толықтырулар мен өзгертулер енгізілді. Соның негізінде сыртқы экономикалық қызметтерді реттеуде, кеден ісі  саласында құқықбұзушылық және контрабандамен күрес жүргізуде іс-әрекетке  қабілеті бар механизмдер қалыптасты.

Өзара саудадағы тауарларға кедендік тазарту және бақылау жасау  жойылған Кеден одағының бірыңғай кеден  аумағы туралы ұғым пайда болды; транзиттің бірыңғай шарттары жасалды; кеден ісі  саласында қызмет ететін тұлғаларға қатысты бірыңғай талаптар белгіленді; сенім білдіруші тұлғаның мүддесі  үшін арнайы жеңілдіктерді пайдалануға  және белгілі бір кедендік операцияларды  жүзеге асыруға құқылы Уәкілетті  экономикалық операторлар, Кедендік өкілдер  институттары енгізілді.

Кеден органының тауарларды өткізу мерзімі кедендік мағлұмдаманы тіркеу күнінен кейінгі 1 жұмыс күніне дейін қысқартылды, ал тауарлардың  жекелеген категорияларына қатысты  тауарларды өткізу мерзімі 4 сағатқа  дейін қысқартылды. Көрсетілген  мерзім ішіне кедендік бақылау жүргізу  уақыты кіреді.

2010 жылдың қазан айынан  бастап кедендік мағлұмдаманы  тексеру және кедендік бақылау  тәуекелді басқарудың автоматтандырылған  жүйесін қолданып жүргізіледі.  Осы жүйе шеңберінде тәуекелді  басқару жүйесін пост-кедендік  бақылау кезінде қолдану алғашқы  рет көзделген. 

Шекарада кеден органдарына  бақылаушы органдардың іс-әрекеттерін  үйлестіру, тауарлар мен көліктерге берілген құжаттарды қабылдау және беру қызметін жүктейтін біріктірілген  кедендік бақылау енгізілді.

Бақылаушы органдармен бірлескен  қашықтан бақылау жасау үшін             Оперативті басқару орталығына 20-дан аса кеден органдарының жұмыс орындары және мемлекеттік шекарадағы 60-тан аса көлік өткізу бекеттері қосылды.

Тауарлар мен көліктерді Кеден одағының сыртқы шекарасынан  алып өтуді бақылауды күшейту  мақсатымен шекараны бақылаудың аймақтық орталықтары құрылуда, темір жол, әуе және теңіз көліктерін ведомствоаралық  бақылау жүйесіне қосылу жүргізілуде.

Кедендік құжаттардың  электрондық көшірмелерін тегін  түрде жасауға және кез келген кеден органының мекенжайына  Интернет желісі арқылы  жолдауға мүмкіндік  беретін «Web-декларант» электрондық  мағлұмдама берудің бағдарламалық кешені пайдалануға берілді.

Кедендік реттеуді жетілдіру, кеден ісіне әкімшілік жүргізудің тиімді әдістерін енгізу  мақсатымен   барлық аймақтарда кеден ісін жетілдіру  мәселелері бойынша консультациялық  кеңестер жұмыс істеуде.

Өз қызметіне әділетті баға беру және қоғамдық пікірді зерделеу мақсатымен  кеден органдары сыртқы экономикалық қызметке қатысушыларға  уақытылы анонимді сауалнама жүргізеді. Осы мақсатпен кеден органдарының тапсырысы бойынша социологиялық  зерттеуді кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестіктерінің тәуелсіз қызметтері де жүргізеді.  

Кеден органдарында Елбасымыздың халыққа Жолдауындағы нормалар мен  ережелерді насихаттау, түсіндіру және халыққа жеткізу  шараларына ерекше көңіл бөлінеді.

Курстық жұмыстың өзектілігі кеден органдарындағы кедендік бақылауды жүргізу тәртібі мен ұйымдастырылуының жетілдіру мақсаттарын талқылауымен анықталады.

Курстық жұмыстың мақсаты – кедендік бақылаудың ұйымдастырылу ерекшеліктерін зерттеу болып табылады.

Курстық жұмыстың келесі міндеттері анықталды:

- кедендік бақылау туралы  жалпы ережелерін сипаттау;

- кедендік бақылау жүргізу  нысандары мен жүргізілу тәртібін  сипаттау;

- кедендік тексерулерді  жүргізу тәртібін қарастыру;

- тәуекелді басқару жүйесін  сипаттау;

         Курстық жұмыстың пәні болып кедендік шекарадағы кеден органдарымен ұйымдастырылатын кедендік бақылаулар болып табылады.

Курстық жұмыстың объектісі болып кедендік бақылауды ұйымдастыру дағы құқықтық қатынастар  табылады.

Курстық жұмыстың әдістемелік негізіне кеден одағының кеден заңнамасы, Қазақстан Республикасының заңнамалары және де халықаралық шарттар жатады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 ТАРАУ КЕДЕНДІК БАҚЫЛАУДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

 

 

1. Кедендік бақылау түсінігі мен қағидалары

 

          Кедендік бақылау – кеден одағының  кеден заңнамасын және Қазақстан  Республикасының  заңнамасын  сақтауды қамтамасыз ету мақсатында, оның ішінде тәуекелді басқару  жүйесін пайдалана отырып, кеден  органдары жүзеге асыратын шаралардың  жиынтығы [1, 7 б].

Кеден Одағына мүше мемлекеттердің арасында Еуразиялық экономикалық қауымдастық  шеңберінде Кеден Одағына мүше мемлекеттің  бірыңғай кедендік аумағында тауарларды кедендік рәсімдеу және кедендік бақылау  тәртібі туралы келісімдерге жету мақсатында 12 желтоқсан 2008 жылы Қазақстан, Белорусь және Ресей мемлекеттері арасында келісімге  қол қойылды.

Келісім Кеден Одағының біріңғай аумағында тауарлардың кедендік  рәсімделуі мен кедендік бақылауының  тәртібін айқындайды.

Кедендің бақылаудың басты  мақсаты − жүргізілген кедендік операциялар мен іс-әрекеттердің Кеден Одағының заңнамасына және Қазақстан Республикасының заңнамасына  сәйкестігін кедендік бақылау жүргізудің әртүрлі нысандары арқылы анықтау.

Кедендік бақылаудың негізгі  функциялары:

−кеден заңнамаларының сақталуын  қамтамасыз ету;

−кеден ісін жүргізуде  заңды және жеке тұлғалардың құқықтары  мен  мүдделерін қорғау;

−өз құзіреті шегінде Қазақстан  Республикасының экономикалық қауіпсіздігін  қамтамасыз ету;

−өз құзіреті шегінде валюталық  бақылауды жүргізу;

−кедендік баждар, салықтар мен басқа да кедендік төлемдерді алу;

−кедендік шекара арқылы рұқсат етілген тауарлар мен көлік құралдарының өткізілуін қамтамасыз ету;

−кеден шекарасынан өткізілетін  және рәсімделетін тауарлардың айналымына жағдай жасау [3, 53 б].

Кеден органдарының атынан кедендік бақылауды өздерінің лауазымдық (функционалдық) міндеттеріне сәйкес кедендік бақылауды жүргізуге уәкілетті  кеден органдарының лауазымды тұлғалары  жүргізеді.

Кедендік бақылау объектілеріне:

−кеден одағының кедендік шекарасы арқылы өткізілетін және (немесе) декларациялауға жататын тауарлар мен көлік құралдары;

−кеден одағының кеден  заңнамасына және Қазақстан республикасының  заңнамасына сәйкес табыс ету  көзделген декларациялар,тауарлар туралы құжаттар мен мәліметтер;

−кеден одағының кедендік шекарасы арқылы тауарларды өткізуге,кеден  ісі саласында қызметтер көрсетуге  байланысты тұлғалардың қызметі,сондай-ақ жеке кедендік рәсімдер шеңберінде жүзеге асырылатын қызметтер;

−кеден одағының кеден  шекарасын кесіп өтетін тұлғалар жатады.

Тауарлар мен көлік  құралдарын бақылау Кеден Одағының бүкіл кедендік шекарасында,сонымен  қатар уақытша сақтау орындары мен  қоймаларында,кедендік және еркін қоймаларда,арнайы экономикалық аймақтарда,бажсыз сауда  дүкендерінің аумақтарында ұйымдастырылып, жүзеге асырады.

Кедендік  бақылау оның өнімі,сақталуы,сатып алу, сату, тиеу, тасымалдау, сақтандыру, пайдалану  және т.б. тауар қозғалысының осындай  кезеңдеріне қатысты. Бұл тауар  шыққан ел туралы мәліметтерді, тауардың кедендік құнын, оның сапасын, ТН СЭҚ-ке сәйкес дұрыс жіктелуін тексеруде  жүргізіледі. Көрсетілген мәліметтерді білу мен тексеру Кеден Одағы  мен Қазақстан Республикасының  заңнамалары, халықаралық шарттарды, бекітілген кедендік  рәсімдерді сақтау немесе оларды тауарлар иелерінің немесе өзге біреулердің тауарларды өндіру не болмаса оларды шығарғаннан кейін  пайдалануда тәртіп бұзу мәселелерін  шешу үшін қажет.

Кедендік бақылау субъектілеріне кеден органдар жүйесі,кеден шекарасы арқылы тауарлар мен қызметтерді  өткізумен байланысты СЭҚ қатысушыларымен  өзара байланысты өкімет өкілдерінің  қызметін атқаратын олардың лауазымды  тұлғалары жатады.

Кедендік бақылау субъектілерінің  СЭҚ қатысушыларының және өзге де тұлғалардың кедендік заңдылықтар  талаптарын орындауларын тексеру,осындай  тексеру барысында бекітілген деректер бойынша шешімдерді қабылдау мен  игеру,дайын үшін ақпараттарды дайындаумен  байланысты нақты әрекеттерді жүзеге асыруға белгілі бір құзіреттері (құқықтар жиынтығы,міндеттер мен  жүргізу тақырыптары) бар.

Кедендік бақылау субъектілерінің қызметіне, яғни кедендік бақылауға бақылау объектілерін қадағалау шараларының жиынтығы, кеден нормалары мен ережелерін сақтау және бекітілген құқықтық емес әрекеттерін, кеден шекарасы арқылы өткізілетін  тауарларға қатысы бар бақыланатын адамдардың  әрекетсіздіктерін реттеу жатады. Осы шаралар жиынтығы нақты жағдайларға байланысты,бірақ жалпы  алғанда белгілі бір  объектілерге кедендік бақылауды ұйымдастыру мен жүзеге асыру туралы заңдар мен өзге нормативтік актілерді қолданумен байланысты ұйымдастырушылық-басқару шаралары кіреді.

Ұйымдастырушылық – басқару  шараларын жүзеге асыру құқықбұзушылықтарды  табу, ескерту, әшкерелеу және жол  бермеуді, сондай-ақ  кедендік төлемдерді есептеу мен жинау, оларды бюджетке аударудан тұратын фискальды  шараларды қамтамасыз ететін құқық  қорғау шараларын жүзеге асыруды  ұйымдастыруға мүмкіндік береді [4, 62 б].

Кедендік бақылауды жүргізу  барысында кеден органы әдетте оның заңдылықтарды сақтауды қамтамасыз ету үшін жеткілікті түрлерін қолданады. Кедендік бақылау  түрлерін іріктеп  алу мен жеткіліктілігі оның ұйымдастыру  қағидаттары болып табылады.

          Кедендік бақылау түрлерін таңдау  кеден аумағына әкелінетін тауарлардың  сипаты мен құнына, оларды өткізетін  кеден рәсіміне байланысты.