Қазақстандағы банк секторында валюталық операцияның негізгі түрлері

Жеке тұлғаға валюталық  шот ашу үшін келесі құжаттар қажет:

- жеке басты куәландыратын  құжат;

- салық қызметінің  ұйымымен берілген СТН беруді растайтын құжат;

- клиенттің шотты ашу  туралы өтініші, онда шот валютасының  түрі, клиенттің мекен-жайы мен  сымтетігі, оның құжат деректері;

- клиенттің қолы үлгісімен  (2 дана) нотариуспен куәландырылмаған  карточка.

Валюталық шот алушы резиденттер үшін заңды тұлғалардың құқығына қосымша беріледі:

- Қазақстан Республикасының  Зейнетақы қорына жарна төлеуші  ретінде шаруашылық етуші субьектінің  тіркеу дерегін растайтын аудандық  еңбек және тұрғындарды әлеуметтік  қорғау бөлімімен берілген белгіленген үлгідегі құжат. (Қазақстан Республикасының қызметкер штатында болған жағдайда);

- мемлекеттік тіркеуден  өткендігін растайтын өкілетті  ұйыммен берілген белгіленген  үлгідегі құжаттың көшірмесі  (қайта тіркеу, патент, лицензия).

Банкпен барлық клиенттің шоты бойынша операциялар клиенттің жазбаша өтініші негізінде орындалады, онда ол өзінің реквизиттерін шот нөмірін, өтілетін күнін және жасалатын операцияның түрін, сомасын, өзінің ағымдағы шотынан банк пайдасына сәйкесті комиссияны есептен шығаруға рұқсатын алады және қол қояды. Клиенттің қолын тексергеннен кейін және өтніштің дұрыс орындалғанын тексерген соң валюталық бөлімнің қызметкері оған VISA қояды.

Қорытындысында мен, Қазақстан  Халық банкімен жұмыс жасау кезіндегі  шетелдік компаниялардың клиенттерінде болатын артықшылықтарды, статистикалық деректерді мысалға келтіргім келеді.

Маңғыстау облысында  айырбастау пункттерінің саны – 53, оның ішінде Халық банкінікі – 17 немесе 32 %. MoneyGram жүйесі 1999 жылдың 1 желтоқсанынан  енгізілген. Елде MoneyGram қызметін көрсететін 180 пункттен астам ашылған. Бұл Қазақстанның және басқа ел азаматтары үшін жіберілгеннен кейін 15 минуттан кейін қаражатты алатындығына кепілдік жасалған жедел ақша телеграммасы – манигрмманың көмегімен қолма-қол валютаны жедел электрондық аударым бойынша жаңа мүмкіндіктердің ашылғандығын білдіреді. Маниграмманы Қазақстанның барлық облыстары мен ірі қалаларында, ТМД елдерінде және бүкіл әлем бойынша жіберуге және алуға болады. Жіберуші үшін құны аударымның көлеміне байланысты, орташа есеппен аударылатын соманың 7 %-дан азын құрайды.

Халық Банкінің барлық филиалдарында  орналасқан айырбастау пункттерінің кең  желісі бола тұра Қазақстанның барлық аймағында жекеменшік тұлғаларға қолма-қол  еркін айырбасталатын валютаны ұсыну  мүмкіндігі бар. Шетел валютасын өткізу бойынша операциялар көлемінің 98,7 %-ы АҚШ долларына тиесілі (3-кесте).

                                                             

 

 

 

3-сурет

 

 

3 суретте банк қолма-қол  шетел валютасы нарығында басты  жайғасымдардың бірін ұстанады. Оның үлесіне АҚШ долларының үшіншіге жуық нетто – сатуы тиісті. 1998 жылы қолма-қол шетел валютасының жалпы сату көлемі 759 миллиард теңгені құрады (2002 жылы 60,1 миллиард теңге). 1999 жылы АҚШ долларын сату көлемі 1998 жылмен салыстырғанда қысқару беталысы бар.

Қолма-қол валюталық  қаражаттарды есептегенде бұл операциялардың табыстылығы орта есеппен жылына 42,7 %-ды құрайды.

2004 жылдың I кварталындағы  төленген пайыздар бойынша Халық  Банкінің шығындарын талқылай  келе және банктегі қаражатты тартудың шамамен құрылымы бола тұра клиенттердің қаражатын тарту құрылымын валюталық депозиттер бойынша суреттеуге болады. Пайыздар жылдық пайыздық қойылымдармен көрсетілген (3 кесте).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Кесте

 

«Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның шығындары есебінен депозиттік валюталық операцияларды талдау

2004 жылдың I кварталы бойынша

 

Сомасы,		Қойылымы, %			Салымшы	Төлем, %	Салым түрі
мың. USD
		1 ай.	2 ай.	3 ай.
1	5			15	Жеке тұлға	Мерзім аяғында	Жедел
5	8			16	Жеке тұлға	Мерзім аяғында	Жедел
8	10			17	Жеке тұлға	Мерзім аяғында	Жедел
10				18	Жеке тұлға	Мерзім аяғында	Жедел
	100	15	17	19	Заңды тұлға	Мерзім аяғында	Жедел
100	500	16	IS	20	Заңды тұлға	Мерзім аяғында	Жедел
500		17	21	23	Заңды тұлға	Мерзім аяғында	Жедел

 

Құрастырылған: Қазақстан  Халық банкінің 2004 жылғы есеп   

 

I кварталда алынған  табыстарды талқылай келе, бұл  табыстарды негізгі валюталық  операциялардың түрлері бойынша  бөлуге тырысып, оларды кірістер  мен шығыстардың көлеміне өлшеп  операцияның бұл түріне қандай  табыс келетіндігін елестетуге болады. 100 %-ға қабылданған табыстың жалпы сомасы 1 009 969 АҚШ долларын құрайды (4-кесте)

 

4-  Кесте

«Қазақстанның Халық  банкі» АҚ-ның валюталық операциялар  табыстылығын талдау 2004 жылдың I кварталы

 

Валюталық  операция түрі	Табыс сомасы,USA	Пайызбен
Клиенттердің валюталық  шоттарын енгізу Банк қаражатын орналастыру Халықаралық есептер Айырбастау операциялары Сауда-саттық емес операциялар	15073   765211,63 52345 205584 72546	2   65 5 20 8

 

Құрастырылған: Қазақстан  Халық банкінің 2004 жылғы есеп   

 

Операциялардың белгілі  түрлеріне қатысты табыс баптарын қысқаша қарап шығу қажет. Клиенттердің валюталық шоттары бойынша табыстар өзінің комиссиясы құрамына мәмілелердің құжаттарын рәсімдеу үшін енгізеді, сонымен  қатар шетелдік валюталарды қолма-қол ақшаға айналдыруды кіргізеді. Бұл операциялардың негізгі табысын құрайды. Қаражатты орналастырудан табыстарға қысқа мерзімге, ұзақ мерзімге берілген несиелер үшін пайыздар, орналастырылған депозиттер, валюталық құнды қағаздарға қаражат орналастыру және оларға табыс жатады. Халықаралық есептер бойынша табыстарға аудару үшін комиссия, шетелдік валютамен төлем құжаттарының инкассосы, аккредитивтерді ашу және тұрғызу.

Айырбастау операциялары бойынша табысқа мыналар кіреді:

- ашық валюталық жайғасым  бойынша табыстар;

- фьючерстік және форвардтық  келісімдер бойынша операциядан  табыстар.

Сауда-саттық емес операциялар  бойынша табыстарға клиенттерден платикалық карточканы пайдалану үшін ұсталатын  комиссия, қолма-қол шетел валютасын  сатып алу – сату бойынша табыстар жатады.

Банктің валюталық операцияларын  тек кіріс пен шығыстары мен  бағалап ғана қоймай, сонымен бірге  банктің кадрлар құрамының құрылымын  талдау қажет, сол сияқты жұмыс үрдісінің  қатысты хронометриясын жүргізу  керек, негізгі бөлімдерде төлемақы қоры қалай бөлінетіндігін есепке алу қажет.Егер валюталық операциялардың табыстылығын талдау бойынша кестені операциялардың осы түрі бойынша айналымдармен арақатынасын қарастырсақ және барлық аналитикалық есептерді көрнекілік үшін бір кестеге топтасақ және ақырғы нәтижелерін пайызбен көрсетсек, онда банк үшін негізгі валюталық операция болып айқындалатын келесі кесте шығады (2 кесте).

Барлық есептер депозиттік банктің 2004 жылдың I кварталының көрсеткіштері  негізінде жасалған. 2.3.3 кестеде 100% үшін 2004 жылдың I кварталында валюталық басқарудың табысты жұмысы алынады. Бұл жерден көрсетілген құрылым осы банк үшін пайыздық қатынаста жеке дара екендігін түсіндіруге болады (5 кесте).

 

 

 

 

 

 

 

 

5 - Кесте 

Табыстылығы бойынша  депозиттік банктің валюталық операциялар құрылымы

     

Валюталық  операциялардың негізгі түрлері	Операцияның    пайыздық мағынасы
Клиенттердің валюталық  шоттарын жүргізу	13
Қаражаттарды тарту  және орналастыру	40
Халықаралық есептер	9
Айырбастау операциясы	26
Сауда-саттық емес операциялар	12

 

Құрастырылған: Қазақстан Халық  банкінің 2004 жылғы есеп   

5-кестеде сонымен табыстылығы,  еңбек сыйымдылығы, жалпы шығындары  бойынша негізгі операциялар  болып мыналар табылады:

1) қазіргі кезеңдегі  банктің қаражаттарын тарту және  орналастыру;

2) айырбастау операциялары;  

3) сауда-саттық емес операциялар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Курстық зерттеудің тақырыбы бойынша негізгі тұжырымдар төмендегідей.

1. Ықшамдалған түрде  валюталық операция – бұл шетел  валютасын сатып алу – сату немесе бір валютаны екіншісіне айырбастау. Барлық валюталық операциялар бір-бірімен тығыз байланысты, сондықтан шетел валютасымен барлық операцияларды дәл топтастыру өте қиын. Оның үстіне операциялар мақсаттары бойынша валюталық операциялардың бірнеше негізгі түріне қатысты болуы мүмкін. Валюталық операциялар мақсаттарына қарай а) валюта айырбастау; б) алып старлық және төрелікқ болып топтастырылады.

Бір тұлға бір мезгілде немесе жалпы бірнеше операцияларды  жүзеге асыра алады. Ең алдымен бұл  банктерге қатысты. Коммерциялық банктер валюта айырбастауды жүзеге асырады олар арқылы төлемдердің трансферті жүреді, қазіргі заманғы жағдайлардаолар қаражатты халықаралық облигацияларға және басқа қарыздарға инвестициялайды, олар өздері үшін тәуекелді, бірақ қосымша табыстың маңызды көзі болып табылатын алып-сатарлық операцияларды көбіне жүргізеді.

Сауда – саттық емес операцияларға  капитал қозғалысымен банк клиенттерінің  қызмет көрсетілуін және тауарлардың  экспорты мен импорты бойынша  есептерді жүргізумен байланысты емес клиенттерге қызмет көрсету бойынша операциялар жатады.

Айырбастау операциялары қолма-қол және қолма-қол емес қарсы  қолма-қол және қолма-қол емес шетел  валютасын сатып алу және сату мәмілелерін жасайды.

Әрекет етуші Қазақстан  заңнамасында қабылданған капитал қозғалысына байланысты операциялар мен ағымдағы операцияларды бөлу сәйкесті операциянысалық салу сипатын шоттарды жүргізуді лицензиялау қажеттігін анықтау үшін маңызы зор.

Банктердің валюталық  операцияларын жүзеге асыру уақыты мен техникасы көзқарасынан оларды кассалық мәмілелерге немесе спот операциясына және жедел операцияларға бөлудің маңызы өте зор. Жедел валюталық операциялар – мәміле жасалғаннан кейін тараптар оны жасасу сәтіндегі тіркелген курс бойынша белгілі уақыт аралығынан кейін шетел валютасының шартты сомасын жеткізу туралы келісетін операциялар.

Валютамен жедел мәмілелердің негізгі түрі болып:

А) форвардтық операциялар

Б) фъючерстік мәмілелер

В) опциондық мәмілелер  табылады.

2. Қазақстан Республикасының  резиденттері кәсіпорындар мен жеке тұлғалар валюталық нарықтың белсенді қатысушылары болып табылады. Егер ірі ұлттық компаниялар туралы айтсақ олар банк сияқты жұмыс жасайды, олардың комерциялық сұраныстарын қанағаттандырумен байланысты емес, бірақ көп пайда әкелетін мәмілелерді жүзеге асырады.

Оған қоса Қазақстан  Республикасында резиденттер арасындағы валюталық операцияларға тиым салынған, тек ерекшелігі:

- тараптардың бір  жағы Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкі немесе Қаржы  Министірлігі болған жағдайдағы  операциялар. 

- банк операцияларына және басқа операцияларға қатыстывалюталық құндылықтармен операциялар;

- банк қызметтерінің  валюталық операцияларды жүргізу  бойынша төлем ақысы, сонымен  қоса тұрақсыздық айыбы (айыппұл,  үстемақы) шетел валютасымен банк  қызметін көрсету қарастырылған келісім-шарт бойынша шетел валютасымен;

- резиденттермен шығарылған  нерезиденттермен шығарылған құнды  қағаздарды сатып алу, сату  сыйақы төлеу және жоюмен байланысты  операциялар;

- Экстортты жүзеге  асырумен байланысты комиссия  шарттары бойынша төлемақы үлгісі ретінде аударым акредитивтерін пайдалану кезінде ақша төлеу және аудару :