Қазақстан Республикасындағы экологиялық туризмнің даму жағдайы

 

   Жоспар: 

І.Кіріспе

Қазақстан Республикасындағы экологиялық  туризм даму жағдайы

ІІ.Негізгі  бөлім

а) Экологиялық  туризмнің дамуындағы ЕҚТА-ның ролі

ә) Экологиялық туризм дамуының негізгі мәселелері

б) Экологиялық  туризм даму болашағы

ІІІ.Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Қазіргі уақытта экологиялық туризм әлемдік  деңгейдегі туризмнің басқа түрлерінің ішінде елеулі үлесті алады (40-тан 60% дейін).               

Экологиялық туризмді адамның тамаша, танымдық, ғылыми, өлкетану қажеттіліктерін қанағаттандыратын  нысандармен және табиғаттың кескіндемелік, экзотикалық, қайталанбайтын құбылыстарымен тікелей өзара қарым-қатынасы, ең алдымен «ашық» табиғат жағдайында болуы ретінде айқындауға болады.  

      Экологиялық туризмнің негізгі  мақсаты мыналар болып табылады:

    - экологиялық білім, табиғатпен  өзара қарым-қатынас мәдениетін  арттыру, табиғи ортада этикалық  нормаларды жасау, табиғаттың  және оның жеке элементтерінің  тағдыры үшін жеке жауаптылық  сезіміне тәрбиелеу;

    - адамның рухани және физикалық  күштерін қалпына келтіру, табиғи  жағдайдағы табиғи ортада толыққанды  демалысты қамтамасыз ету.         

 Әлемдік  тәжірибеде экологиялық туризм  ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда (ЕҚТА) айрықша іске асырылады.

        Біздің республикамызда экологиялық туризмді дамыту жалпы туризмді дамытуда маңызды.           

Экологиялық туризмді жоғары табыс көзі ретінде  және экономиканың экологиялық қауіпсіз саласы ретінде қараса және дамытса  Қазақстанды дамытудың маңызды  элементі болуы мүмкін.

     Республика  территориясы орманды дала, дала, шөлейт және шөл зоналарынан тұрады. Қазақстанның көптеген бөліктерін ойпаттар мен қыраттар, шығыс пен оңтүстік-шығысын Алтай, Тарбағатай, Жоңғар Алатаулары сияқты таулы шыңдар, Тянь-Шаньнның солтүстік  жүйелері алып жатыр. Қазақстанның климаты шұғыл континентті, яғни материкке  шұғыл континенттен және де теңіздер мен мұхиттардан алшақ орналасқан.

     Республика  табиғаты әр алуан, мұнда көптеген табиғат  комплекстері кездеседі, яғни жақсы  жағдайда сақталған әрі экологиялық  туризмнің дамуына маңызды мәнін  білдіреді.

     Туризмнің дамуы әлемінің әр аймағында анықталады, яғни оның географиялық жағдайы, ресурстардың жағдайы, сонымен қатар аймақтағы  инфрақұрылымның дамуымен қоса айқындалады. Туризм  үшін туристік-рекреациялық ресурстар басты мағынаны білдіреді.

     Туристік  –рекреациялық ресурстар туристік-экскурсиялық қызметте тікелей қолдану мүмкіндігі бар және де қоғамдық қажеттіліктердің әсерлесуімен технологиялық дәрежеде табиғи және антропогендік (мәдени) ландшафттарды  өзіне үйлестіреді.

     Табиғи  рекреациялық ресурстар – бұл  табиғи геожүйе, яғни комфортты рекреациялық іс-әрекеттерді қамтитын, сонымен  қатар белгілі бір демалыс  мекемесіне және белгілі бір адамдардың континенттік сауықтырылуына әсер ететін табиғи болмыс.

     Антропогендік рекреациялық ресурстар мәдени-тарихи объектілерді (ескерткіштерді және ескерткіш  орындарын, мұражайларды және т.б), болмысты (этнографиялық, саяси, өндірістік және т.б) білдіреді.

     Мәдени-тарихи ресурсқа архитектуралық ескерткіштер, тарих және археология, жергілікті жердің этнографиялық ерекшеліктері, халық мәдениетіне, экологиялық  туризмге қызықты нүктелер ұсынылатын элементтер жатады.

     Экологиялық туризмнің дамуында көп мөлшерде ЕҚТА- ның ролі зор. Қазіргі таңда  республикада 9 қорық, 4 ұлттық парк,  3 зоологиялық парк, 7 ботаникалық  бақтар, 3сулы- сазды халықаралық  мағыналы пайдаланатын жерлер бар.

     Сонымен қоса, ЕҚТА-ға мүше емес, бірақ келешегі бар уникалді табиғи комплекс қатары бар. Оларға 17 қорық, 12 ұлттық парк,  58 қорықша, 68 табиғи ескерткіштер кіреді.          

Атап  айтқанда ЕҚТА – штатында әкімшілік, ғылыми және орындаушылық персоналы  бар, сауатты рекреациялық қызметті ұйымдастыра алатын, туристерге экологиялық  сауаттылықты қамтамасыз ететін, осы  аумақта мейлінше рұқсат етілетін жүктемені  есептейтін, рекреациялық аумақтардың  жағдайына мониторингті ұйымдастыратын аумақтық ұйымдастырылған құрылым  болып саналады.          

Қазақстанның  табиғи әлеуеті әлі шоғырлану  процесі және интенсивті ауыл шаруашылығы  өндірісі қамтылмаған әртүрлілікке,  бірегейлікке, тартымды көрініске ие болғандықтан ЕҚТА-да экотуризмді дамытуда үлкен мүмкіндіктері бар.             

 Қазіргі уақытта республикалық ЕҚТП жүйесі былайша есептелген:  

•         10 мемлекеттік табиғи қорықтарға;

•         10 мемлекеттік ұлттық табиғи парктерге;

•         3 мемлекеттік орманды табиғи резерваттарға;

•         50 мемлекеттік табиғи тапсырыс берушілерге;

•         26 табиғат ескерткіштеріне;

•         Алматы, Қарағанды, Риддер, Жезқазған қалаларындағы, Бақанас ауылындағы 5 мемлекеттік ботаникалық бақтарға;

•         5 мемлекеттік қорықтағы аймақтарға бөлінеді.            

 Экологиялық  туризм ЕҚТА барлық түрлерінде  дамуы мүмкін, алайда басқа ерекше  қорғалатын табиғи аумақтармен  салыстырғанда қорықтарға келу  тәртібі өте қатаң, осыған сай  қатаң түрде табиғатты қорғау  тәртібі және нақты келушілердің  саны белгіленіп, экологиялық туризмді  ұйымдастыруға барынша шектеу  қойылған. Экологиялық туризм арнайы  бөлінген учаскелеріндегі аралық  аймақта қатаң тіркелген бағыттар  бойынша экскурсиялық маршруттармен  шектелуі қажет.  Қорықтардың өзгешелігі ғылыми экологиялық туризмді пайдалануға мүмкіндік беретін көптеген ғылыми-зерттеу міндеттерін шешуге арналған.              

 Экологиялық  туризмді дамытудың аса маңызды  әлеуетіне ерекше қорғалатын  табиғи аумақтардың ерекше түрі  ретінде  мемлекеттік ұлттық табиғи парктер (МҰТП) ие, олардың қызмет бағыттарының бірі рекреациялық және туристік қызметті дамыту болып табылады. Осы мақсаттарда көркем ландшафтарды, табиғи ескерткіштерді және басқа тамаша нысандарды көрсету арқылы туристік және рекреациялық аймақтарда қатаң белгіленген экологиялық маршруттарды пайдалану бойынша мемлекеттік ұлттық табиғи парктерде.

     МҰТА-дың 10 ішіндегі тоғызы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман  және аңшылық шаруашылығы комитетінің  иелігіне тиесілі.      

      Мемлекеттік ұлттық табиғи парктер:      

      Алматы облысы:             

1. «Алтын-Емел» МҰТП            

2. Іле-Алатау   МҰТП            

3. Шарын  МҰТП            

4. «Көлсай  көлдері» МҰТП            

 Ақмола облысы:            

5. "Бурабай"  МҰТП (Қазақстан Республикасының  Президенті Басқармасының иелігінде)             

 Солтүстік Қазақстан және Ақмола облыстары:            

6. "Көкшетау"  МҰТП            

 Павлодар облысы:            

7. Баянауыл  МҰТП            

 Қарағанды облысы:             

8. Қарқаралы  МҰТП            

 Шығыс Қазақстан облысы:             

  9. Қатон-Қарағай МҰТП            

  Оңтүстік Қазақстан  облысы:            

  10. Сайрам-Оғам МҰТП             

 Ерекше  қорғалатын табиғи аумақтарда  экологиялық туризмді дамыту  мақсатында ҚР ТСМ Туризм индустриясы  комитеті мен ҚР АШМ Орман  және аңшылық шаруашылығы комитеті, Үкіметтік емес ұйымдардың экологиялық  форумы, Қазақстан туристік қауымдастығы  арасында өзара түсіністік туралы  меморандумға қол қойылды. 

     Бүгінгі таңда мемлекеттік тапсырыстың  шеңберінде төрт ұлттық парктерге («Іле-Алатау», «Баянауыл», «Көкшетау», «Алтын-Емел») экологиялық талаптарды және табиғат  ерекшеліктерін ескере отырып, ұлттық парктердің аумағында туризмнің  негізгі нысандарын орналастыруда жоспарланатын орындарды тиімді белгілеуге мүмкіндік беретін бас жоспарлар әзірленген.

     2009 жылы экотуризмді дамыту үшін  инфрақұрылымды дамыту көзделген  4 ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда  тағы да бас жоспарларды әзірлеу  жоспарлануда.

     Осы мекемелерде негізгі міндеті  экологиялық туризмді дамыту, парктердің аумағында мәдени-ағартушылық, рекреациялық және туристік іс-шараларды  ұйымдастыру, өткізу және реттеу болып табылатын экологиялық ағарту және туризм бөлімдері жұмыс жасайды. Ұлттық парктердің арнайы жеке бөлінген учаскелерінде ұзындығы 2 мың шақырымға созылатын 84 туристік маршрут және экскурсиялық соқпақтар ұйымдастырылып, 36 шолушы алаңқайлар, 58  шатырлы алаңдар және лагерлер жабдықталды, 750 аншлагтар, ақпараттық стендтер және көрсеткіштер қондырылды.

     МҰТП  аумағында экотуризмді дамытуға ықпал жасау мақсатында Қазақстан  Республикасы Туризм және спорт министрлігі  Туризм индустриясы комитетінің  қызметкері ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда экотуризмді дамыту және туризм инфрақұрылымын құру мәселелерін  қарастыратын Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Орман  және аңшылық шаруашылығы комитетінің  Ғылыми-техникалық кеңесінің құрамына енгізілген.

     Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 28 ақпандағы     № 156 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі 2007-2009 жылдарға арналған Іс-шаралар жоспарына сәйкес ҚР ТСМ Туризм индустриясы комитеті Қатон-Қарағай және Іле-Алатау МҰТП туризм инфрақұрылымын дамыту жөніндегі бас жоспарларына сәйкес Шығыс Қазақстан облысы Қатон-Қарағай ауданының Ақмарал ауылындағы туристік кешеннің, Алматы облысындағы тау-шаңғы курортының құрылысы, сондай-ақ экологиялық туризмді дамыту үшін ұлттық парктерде жағдайды жасау бойынша инвестициялық жобаларды іске асыру жұмыстарын жүргізуде.

     «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы»  Қазақстан Республикасы Заңының  жаңа редакциясына сәйкес мемлекеттік  ұлттық парктердің аумағында экологиялық  туризмді дамытудың жаңа тәртібі  белгіленген.

     Ерекше  қорғалатын табиғи аумақтарда жеке және заңды тұлғаларға туризмді реттеу және рекреация мақсатында жер учаскелерін  ұсыну инфрақұрылымды дамытудың  бас жоспарына сәйкес іске асырылатын болады. Осының барлығы ең аз шамада ЕҚТА реттеуші туризмді табиғи кешендерге жоспарлауға және жүзеге асыруға  мүмкіндік береді.

     Ерекше  қорғалатын табиғи аумақтарда экологиялық  туризмді әрі қарай дамыту мақсатында мынадай іс-шаралар атқарылуда:

• Экологиялық туризмді дамытуға қызығушылық тудыратын мемлекеттік ұлттық табиғи парктердің және мемлекеттік орманды табиғи резерваттардың инфрақұрылымын дамытудың бас жоспарларын әзірлеу;
• Туроператорларды таңдау арқылы ЕҚТП келушілер ағынын реттеу жүйесін аяқтау;
• Түрлі бағыттағы туристік маршруттардың желісін әзірлеу мен оларды жайластыру және сертификациялау;
• ЕҚТА келушілердің қауіпсіздігін және туристік қорларды қорғауды қамтамасыз ету;
• Туристік қызметке қосымша инвесторларды және мүдделі шаруашылықтағы субъектілерді, туристік ұйымдарды, жергілікті халықты тарту арқылы инфрақұрылымды дамыту;
• Туристік маршруттарды абаттандыру (демалыс орындарын, паналарды жайластыру, кіші сәулет нысандарын дайындау және орнату және т.б.);
• Жарнама-ақпараттық қызметті жүргізу.

     Қазақстан  Республикасы Статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтері бойынша айрықша қорғалатын табиғи аумақтарда 2008 жылы сырттан келушілер туризмі бойынша – 179 500, ішкі туризм бойынша 418 900 туристтерге қызмет көрсетілді. Айрықша қорғалатын табиғи аумақтарда туристік қызметтен түскен табыс – 3 млн. 800 мың теңге.