Биотехнология. Экологиялық тәрбиенің қоғамдағы рөлі

                                         

 

 

                                   Жоспар

 

1. Кіріспе

 

2. Негізгі бөлім

      

       а.Биотехнология

       б.Экологиялық  тәрбиенің қоғамдағы рөлі.

       в.Тест

 

3. Қорытынды

 

4. Қолданылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                  

                                  Кіріспе

                                           

                                                                      Қазіргі жағдайда экология қазіргі

                                                                    заманғы кең мағынада алғанда

                                                                      биоэкологияның шеңберінен шықты.

                                                                      Ол қоғамдық маңызы мен ішкі маз-

                                                                      мұны бойынша Жер туралы физика-

                                                                      математикалық,химия-биологиялық 

                                                                      және қоғамдық ғылымдар цикліне 

                                                                      айналды.

                                                                                               Н.Ф.Рейсмерс

 

    Жаңа ғасырдың  жастарына шешілмеген экологиялық  мәселелердің ауыр жүгі мұраға  өтті.

   Оларды шешу тек дүниеге жаңа көзқарасты қалыптастыру-экологиялық мәденетке өту жағдайында ғана мүмкін болады.

     Бұл үшін біртұтас теориялық негізде құрылған және биологиялық экологияның аумағынан кең жңа білімі жүйесі қажет

      Мұндай білімдерді-түпкі  мәні адамзаттың өмірін сақтау  болып табылатын қазіргі заманғы  экология ғылымы қамтамасыз етеді.

      Сондықтан да барлық  адам баласы үшін экология негіздерін оқытудың маңызы аса зор.

      Экологияны оқытудың  маңызы:

Экология адамдардың экологиялық  мәдениетін, нақты экологиялық жағдайды терең түсіне отырып,экологиялық  жағдайды терең түсіне отырып,экологиялық  білім мен тәрбие ,қоршаған ортаның жағдайын жақсартуға іс жүзінде қатысу рқылы қалыптастыру болып табылады.

      Экологияны оқытудың  міндеттері:

Эколгия ғылымының негізгі міндеттеріне ағзалар мен айналадағы орта арасында болатын өзра қарым-қатынастарды,тығыз  байланытарды зерттеу жатады.Сонымен қатар,оған тірі ағзалардың өз ішінде болатын байланыстарды да және айналадағы орта жағдайларының стол ағзалардың құрылысына,тіршілік әрекетіне, таралуына және мінез-қылығына тигізетін әсерін анықтау да қамтылады.Мысалы,Қазақстан жерінің 70%-ке жуығын шөлді және шөлейітті аймақтар алып жатыр.Ондағы өсетін өсімдіктер мен тіршілік ететін жануарлар арсында және оларды қоршаған айналадағы орта жағдайларының арасында да өзара тығыз байланыстылықты көруге болады.

      Әрбір бірлестіктегі  жеке түрлерге жататын даралардың өзара және олардың басқа түрлер популяциялармен қарым-қатынасын ,дамуы мен алмасуына айналадағы орта жағдайларының тигізетін әсерін зерттеу де-экологиялық міндеттерінің бірі.

      Әрбір бірлестік  үнемі өзгеріп отыратын және  өзін-өзі реттейтін жүйе болғандықтан,ондағы тіршілік үшін күрес,табиғи сұрыпталу бағыттары да үнемі өзгеріп отырады,мұны анықтау да экология міндеттеріне кіреді.Тірі ағзалардың өздері тіршілік ететін орта жағдайларына геологиялық дәуірлерде бірте-бірте бейімделгендігін эволюциялық тұрғыдан анықтау да-экология міндеттеріне тиесілі мәселе.

 

 

                           Қазіргі заманғы экология пәні

 

                                                                        Экология-табиғат пен қоғамдағы  көп

                                                                         деңгейлі жүйелердің құрылысы мен                               

                                                                         тіршілік қызметі және олардың  өза-

                                                                         ра байланысы туралы пәнаралық

                                                                         білімдер саласы.

                                                                                                     Ю.Одум

 

     Экология-терминін  ғылымға 1866 жылы неміс ғалымы  Э.Геккель енгізді.Грек тілінен  аударғанда ол үй туралы ғылым  деген мағынаны береді.

     Э.Геккель бұл ғылымның анықтамасын юылай тұжырымдады:

     Экология  деп,біз табғат экономикасына  қатысты барлық білімдерді-жанурлардың оны қоршаған органикалық және бейорганиклық ортамен,әсіресе,өзімен тікелей немесе жанама қатынаста болатын жауарлармен және өсімдіктермен өзара ынтымақтастық немесе қастастық,жаулық әрекеттерінің бүкіл жиынтығын  зерттеуді түсінеміз.

     Экология  барлық деңгейлердегі ағза үстілік  биологиялықжүйелердің ұйымдасуы  мен тіршілік қызметі туралы  ғылымғы айналды.

      Өткен  ғасырдың 60-70жылдарына дейін экология  биологияның шеңьерінде дамыды.Адам  бұл жүйелерде қарастырылмады,себебі,оның қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасы бирологиялық емес,әлеуметтік заңдылықтарға бағынады деп есептеліп келді.

      Шындығында  адамның биосферадағы орнын екі  жақты қарастыруға болады.Бір  жағынан ол биологиялық түр  ретінде планетаның экожүйесінің құрам бөлігі болып табылады. Екінші жағынан,басқа тіршілік иелерінен өзгеше адамға биологиялық емес,әлеуметтік-мәдени қажеттіліктер мен даму механизмдері тән.Ол техниканы,жаңа жасанды заттарды жасап,ғимараттар мен жолдар салады.Бұл ұшін ол бұрын ешқандай тіршілік иелері пайдаланбаған кен,мұнай,ағаш және тағы басқа қоршған орта ресуртарын қолданады.Сонымен қатар,табиғатқа,оған тән емес қалдықтар-пластик,металл,құрылыс материалдары шығарылады.

     Ауаның,судың,топырақтың  ластануы,қалпына келмейтін табиғи ресурстардың сарқылуы,биосфераның тұрақтылығының бұзылуы мен алуантүрлілігінің кемуі,адамдардың денсаулығының және өмір сүру жағдайларының нашарлауы күшейіп отыр.

     Адамның қоршаған  ортаға мұндай айтарлықтай әсері  эколгияның анықтамасын өзгертті.

      Ол көптеген ғылым  салаларына ене бастады.Экология  мен жаратылыстану және техникалық  ғылымдардың гуманизациясы,экономика,әлеуметтану,мәдениет  және т.б байлныстырыла бастады.Экологиялық  білімнің басқа салаларға енуін  экологизация дейді.

     Страгетиялық тұрғыдан алғанда экология адамзаттың өзінің тіршілігін сақтауы және экологиялық дағдарыстан шығуы туралы ғылым.

  

 

 

 

                                      Экологилық білім беру

 

                                                                              Экология-болашақтың ғылымы

                                                                              себебі,адамның біздің планета-              

                                                                               мызда өмір сүруінің өзі оның

                                                                               прогресімен анықталуы мүмкін.

                                                                                                  Ф.Дре

 

Экологиялық білім беруге деген қажеттілік адамның өміріне қажет қолайлы ортаны қамтамасыз етумен байланысты.Қоршаған ортаның сапасы адамның негізгі құқығыныңбірі-денсаулықтың және дамудың негізгі мақсатын анықтайды.Экологиялық білім беру табиғатқа адамгершілік қатынасты қалыптастыру,табиғатты өзгертудің шеткі мөлшерін анықтау үшін ,адамның одан әрі өмір сүруі мен дамуына мүмкіндік беретін мінез-құлқының арнайы әлеуметтік-табиғи заңдылықтарын меңгру үшін қажет.

      Оқушыларға,студенттерге,сондай-ақ,жалпы халықта табиғатқа деген тұтынушылық қатынас басым,экологиялық мәселелердің әр адамның жеке басы үшін маңызды екенін қабылдау деңгейі төмен,адамды қоршаған ортаны зерттеу мен сауықтыруға рналған жұмыстарға іс жүзінде қатысуға деген қажеттілік дамымаған.

      Эколгиялық білім берудің негізгі мақсаты-табиғатқа деген жауапкершілік қатынасты қамтамасыз ету.Экологиялық білім беру дегенде әрбір адамның жалпы экологиялық мәдениеттілігін қалыптастыруға арналған үздіксіз білім,тәрбие беру және даму процестерін түсінеміз.Экологиялық жауапкершілік адамның мына қасиеттерімен байланысты:өз әрекетін бақылау,табиғи ортадағы өзінің іс-әрекетінің жақын кезеңдегі және басқаларға сын көзбен қарай білу және т.б.

      Қызметі  табиғи ортаға және адам денсаулығына зиянды әсер етумен байланысты адамдардың барлығының қажетті деңгейде экологиялық дайындығы міндетті түрде болуы керек.Оны қызметке тағайындау кезіндегі аттестациялауда есепке алу қажет.

    Жоғарыда айтылғандарға  байланысты педагогтардың халықаралық экологиялық қозғалысы қоршаған орта саласындағы білім беруді жалпы білім беру жүйесін жетілдірудің маңызды бағыты деп есептейді.

     Экологиялық  білім беру дегеніміз-әр түрлі  деңгейдегі экологиялық білімдерді  меңгеру. Экологиялық білім берудің  екі негізгі бағыты бар:қоршаған ортаны қорғаудың жалпы ілімі негізінде тәрбиелеу және табиғат пен антропогенді экожүйелердің өзара қатынасының жалпы заңдылықтары туралы арнйы білім беру.Ал білім беру жүйесінің экологизациялау-эколгиялық ойлардың,ұғымдар,принциптер мен көзқарастардың басқа пәндерге енгізу және экологиялық білімді әр түрлі салалардың мамандарын дайындау.

 

 

 

 

 

 

 

                                 Қолданылған әдебиеттер 

 

 

 

 

 

 

1.Бейсенова Ә.С. Шілдебаев  Ж.Б. Экология оқу құралы -Абай  атындағы АлМУ-Алматы 1999ж

 

2.Г.С.Оспанова.Г.Т.Бозшатаева  Экологиядан оқу әдістемелік  құралы. -Алматы1999ж

 

3.Сағымбаев Ғ.Экология  негіздері -Алматы .Републикалық  баспа кабинеті-1995ж

 

4.Г.С.Оспанова.Г.Т.Бозшатаева  Экология-Алматы  2002ж Экономика  баспасы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                          Қорытынды

 

 

  Қазіргі таңда     халық шаруашылығының кез келген салаларын дамыту үшін экологиялық білімнің қажеттілігі арта түсуде.Әсіресе ауыл шаруашылығын дамытуда,өнеркәсіпті өркендетуге және табиғат байлықтарын пайдалану мен табиғатты көркейту шараларының бәрінде де экология ғылымының көрсетер көмегі зор.Экологиялық білім тек қана ауыл шарашылығында емес,медицина,химия өнеркәсібі,физика салаларында да үлкен мәнге ие. Сондықтанда да  экология барлық салалардың дамуына әрі ғылыми,әрі іс-жүзінде негіз болып саналады.

Экологиялық білім төмендегідей тәрбиенің  бетпердесі:

 

1. Тірі ағза иелеріне биологиялықжәне әлеуметтік экожүйелердің тіршілік

    етуінің жалпы заңдылықтары туралы білім беру.

 

2. Мекен ету ортасын қорғау мен қалыптастыру механизмдерін көрсету.

 

3. Адам қызметінің жалпы экология заңдарымен үйлесімділігінің дәрежесін  

    көрсету.

 

4. Қазіргі әлемдегі экологиялық мәселелердің сараптамасын беру.

 

5. Экологиялық дағдарыстан шығу жолдарын адамдарға түсіндіру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                     Тест

 

1.Төменде аталған  ғалымдардың қайсысы ғылымғы  экология терминін енгізді: 

а.Дарвин 

б.Либих

вГеккель

2.Экологиялық  фактордың неше түрі бар?

а.1

ә.5

б.6

в.3

3.Либих заңы қалай аталады?

а.оптимум

ә.төзімділік

б.қолайлылық

в.минимум

4.Туылу мен  өсу арасындағы айырма?

а.Популяциялық динамка

ә.Өлім-жітім

б.Популяциялық өсу

в.Пирамида

5.Синэкология   Ғылымын алғаш ғылымға енгізген?

а.Кеннон

ә.Шретер

б.Либих

в.Барлығы

6.Пирамиданың неше негізгі типі бар?

а.5

ә.10

б.2

в.3

7.Қоректену  обьектісін өлтіреді,гетеротрофтардың  өкілі?

а.некртрофтар

ә.консументтер

б.биотрофтар

в.сапротрофтар

8.1942ж В.А.Сукачев  ғылымғы қандай термин енгізді?

а.Популяция

ә.Синэкология

б.Биоценоз

в.Биогеоценоз

9.Экологиялық  валенттігі төмен түлерді ?

а.эврибионттар

ә.рецибионттар

б.стенобионттар

в.проодубионттар

10.Жас дарақтардың  саны көп популяция?