Банк жүйесінің қызметтері

БАНК ЖҮЙЕСІ ТУРАЛЫ ҰҒЫМ 

ЖОСПАР 

I-БӨЛІМ. БАНК  ЖҮЙЕСІ ТУРАЛЫ ҰҒЫМ

1.1 ҚР банк  жүйесінің құрылымы

1.2 Қазақстандық  банктік жүйенің даму тарихы 

ІІ-БӨЛІМ. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ҚЫЗМЕТІ  ЖӘНЕ ОПЕРАЦИЯЛАРЫ

2.1 ҚР банк  жүйесін дамыту жолдары (реформалар)

2.2. Қазақстан  Республикасындағы 91 жылдан бергі  банк реформасы және 95 жылғы банк  жүйесін реформалау 

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының  банк жүйесінің даму мәселелерін  қарастыру себебі, бұл халқымыздың  өсіп өркендеуіне, экономикасының дамуына  тигізетін пайдасы зор. Біз осы саланың келешек мамандары ретінде банк жүйесінің қазіргі кездегі даму проблемалары мен тенденциялары арқылы оның тиімділігін көрсетуді мақсат еттік.

Жұмыстың негізгі  мақсаты банк жүйесінің қалыптасу  және даму мәсәлесін ғылыми-теориялық негіздеу және банктердің халықаралық стандарттарға сай болуын тұжырымдау. Отандық экономиканы реформалаудың қазіргі уақытындағы сатысында тиімді, нәтижелі және перспективалы бағыттардың бірі банк жүйесінің дамуы болып табылады.

Бұл саланың  маңыздылығы әлемдік және отандық экономиканың тәжірибесі көрсетіп отырғандай, нарықтық экономикаға өту жағдайында банк жүйесіне көмек көрсету тұрақтандырылған экономикалық өсуге жетуге елеулі нәтижелер береді. Банк жүйесінің дамуы елдегі қаржы нарығының өркендеуіне және Ұлттық бнактің өз саясатын тұрақты қалыпта жүзеге асыруына мүмкіндік береді.

Соңғы бірнеше  жылда, әсіресе 2000-жылдан бастап банк жүйесінің  динамикалық дамуы жүруде. Қазақстан  банк секторының жанадануы және конденсациялық процестер жалғасуда.

Дегенмен, банк жүйесін мемлекеттік қолдау әлі де жеткіліксіз дәрежеде болып отыр. Бұл саланың өзіндік проблемалары шешілмей қалуда. Мұндай кемшіліктерді жою үшін банк жүйесінде жаңа бағдарламалар, реформалар жүзеге асуы тиіс. 
 
 
 

I-БӨЛІМ. БАНК  ЖҮЙЕСІ ТУРАЛЫ ҰҒЫМ

Банк – өзінің жарғысы бар, толық шаруашылық есеп және өзін-өзі қаржыландыру негізінде  қызмет жасайтын заңды тұлға. Ол ақша қаражатын тарту, орналастыру және басқа банктік операциялар жүргізетін мекеме. /1,3б/ 

Банк жүйесі - банк операцияларының бірыңғай ұлттық немесе халықаралық жүйесіне біріктірілген банкілердің жиынтығы, яғни бір-бірімен және сыртқы ортамен тығыз байланыстағы банкілердің жиынтығы. Бір жүйедегі банкілер несие, есеп айырысу операциялары мен өзгедей операцияларды жүзеге асырады, нормативтік актілермен реттеледі. "Қазақстан Республикасындағы банкілер және банк қызметі тура- лы" ҚР Заңына (1995) сәйкес Қазақстанда Банк жүйесі екі деңгейлі. Ұлттық банк мемлекеттің Орталық банкі болып табылады және Банк жүйесісінің жоғары (бірінші) деңгейіне жатады, айналысқа ақша шыгарады, оның міндеті — ұлттық валютаның — теңгенің тұрақтылығын қамтамасыз ету, коммерциялық банкілердің қызметін қадағалап, бақылау. Үлггық банкінің міндеттері, қызмет қағидаты, қүкықтық мәртебесі және өкілеттігі "Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы" ҚР Заңында (1995) белгіленген. Екінші деңгейдегі банкілерге коммерциялық банкілер жатады. Олардың міндеттері — клиенттерге (кәсіпорындарға, ұйымдарға, халыққа) түрлі қызметтер көрсету (несие беру, есеп айырысу, кассалық, валюталық, депозиттік, т. б. операциялар жасау). [1] 

1.1 ҚР банк  жүйесінің құрылымы

ҚР банк жүйесінің  құрылымын «ҚР банктер және банк қызметі туралы» республика Президентінің 1995 жылғы 31 тамыздағы Заң күші бар  Жарлығында «Қазақстанда екі деңгейлі банк жүйесі бар. Ұлттық банк – мемлекеттің Орталық банкі, ол банк жүйесінің жоғары (бірінші) деңгейіндегі банк. Басқа банктердің барлығы банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейіндегі банктер» делінген жолдардан көруге болады.

Біріншіден, Ұлттық банктің құрылымын қарастырсақ, оны « ҚР Ұлттық банкі туралы» Заңы және « ҚР Ұлттық банкі туралы» ережесі негізінде көруге болады. 

1.2 Қазақстандық  банктік жүйенің даму тарихы 

Кеңес үкіметі  кезінде Қазақстанның өзінің банктік  жүйесі болған жоқ, себебі республика аумағында КСРО-ның орталықтандырылған несие жүйесінің филиалдары мен  бөлімдері қызмет етті. Осыған байланысты банктік жүйенің тарихы Ресей  тарихымен тығыз байланысты. Патшалық Ресейдің банк жүйесіне: Мемлекеттік банк, акционерлік банктер, қалалық банктер, ипотекалық несие банктері мен басқа да несиелік мекемелер кірді. /2,169 б./

Ресейдің мемлекеттік  банкі (өз қызметін 1860 жылы бастады) барлық несие жүйесінің орталық банкі болып табылады. Ол айналымға қағаз ақша шығарудың монополиялық құқығына ие болды.

Акционерлік коммерциялық банктер (47 банк 743 филиалымен) қарыз  каипталы нарығында басымдық жағдайға ие болып, 1914 жылы шоғырланудың жоғары дәрежесіне жетті.

Орта және ұсақ буржуазиялық қызмет көрсету үшін мынадай ұсақ несиелік мекемелер қызмет атқарды: өзара несие беру қоғамы (11081), қалалық қоғамдық банктер (343).

Ипотекалық несие  жүйесі – мемлекеттік дворяндардың жер банкі мен мемлекеттік  жер банкі, 10 акционерлік жер банктері, 36 қалалық несиелік банктер мен ипотекалық несиенің басқа да банктерінен құрылды.

Несиелік мекемелердің ішінен, әсіресе, деревнялардағы дәулетті адамдарға қызмет көрсететін несиелік кооперация кеңінен танылды. Ол қарыз-жинақ  кассалары мен несиелік серіктестіктерден тұрды.

1917 жылғы қазан  төңкерісінен кейін банк ісін  ұйымдастыруды мемлекет монополиялы  түрде өз қолына алып, нәтижесінде  жеке коммерциялық банктер мен  басқа несие мекемелері Мемлекеттік  банкпен біріктірілді. 1922 жылы Тұтыну  кооперациясының банктері және Өнеркәсіп банкі құрылды.

1924 жылы акционерлік  қоғам үлгісіндегі сыртқы сауда  банкі құрылып, оның акционерлері  мемлекет, кооперативтік және қоғамдық  ұйымдар болды.сөйтіп, 1925 жылы КСРО-да  Мемлекеттік банк, Өнеркәсіп банкі,  Сауда банкі және ауылшаруашылық банкі болды.сондай-ақ Орталық коммуналды банкі (Ценкомбанк), Кооперативтік банк және акционерлік, салалық, аймақтық банктер құрылды. Банктер қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несие түрлері бойынша да ажыратылды. 1928 жылы Өнеркәсіп банкі мен Электробанкі бірыңғай өнеркәсіп пен электр шаруашылығын ұзақ мерзімді несиелеу Банкіне біріктірілді. Жалпы 1927-1929 жылдары банктердің өзіне тән ерекшк қызметі –банктік несие беру жойылып, несие мемлекеттік жоспарлы қаржыландырудың түріне айналды. /3, 164 б./

КСРО-да 1930-1932 жылдары  жүргізілген несиелік реформаның нәтижесінде  жаңа қағидаларда салалық банктер  ұйымдастырылды. Капитал жұмсалымдарды  қаржыландыру және несиелендіруге байланысты 4 арнайы банктер құрылды:

1.Промбанк, 1959 ж  КСРО Құрылыс банкі болып қайта ұйымдастырылды.

2. Ауылшаруашылық  банкі, 1959 ж оның қызметтері КСРО  Мембанкі мен Құрылысбанк арасында  үлестірілді.

3. Всекомбанк, 1939 ж Всекомбанк өз жұмысын тоқтатты, ал активтері мен пассивтері 1959 ж таратылған КСРО Сауда банкіне  берілді.

4. Ценкомбанк, 1959 ж таратылды да оның қызметтері  КСРО Құрылыс банк мен Мембанк  арасында үлестірілді. /3, 165 б./

КСРО-да банктік  реформа 1987-1988 жылдары жүргізілді. Нәтижесінде, КСРО Мембанкі мен КСРО Құрылыс банкін құру негізінде: Өнеркәсіп құрылыс банкі, Агроөнеркәсіп банкі және Тұрғын үй-әлеумеетік банкі; КСРО Мембанкінің құрамына кіретін жинақ кассалары негізінде: Сыртқы экономбанк, Жианқ банкі, құрылды. КСРО Мембанкі кәсіпорындар мен ұйымдарға кассалық және несиелік- есеп айырысу қызмет көрсетуін тоқтатты. Ол елдің Орталық банкі деп жарияланды.

Банк жүйесін  бірсыпыра реттеген 1990 жылдың аяқ  шенінде одақтық екі заң –  «Мемлекеттік банк туралы» Заң және «Банктер және банк қызметі туралы»  Заң бекітілді. Осы заңдарға сай  бұрынғы маманданған банктер акцияландыру кезінде коммерциялық банктерге айнала бастады. /8, 181 б./