Әлемдік қаржылық дағдарыстың пайда болу себептері мен зардаптары

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                                           

                                                ЖОСПАР 
 
 

Кіріспе..................................................................................................................3 

1. Әлемдік қаржылық дағдарыстың пайда болу себептері мен зардаптары

 

1.1 Экономикалық  дағдарыстың пайда болу себептері.................................... 6 

1.2 Дағдарыстың экономикаға тигізген зардабы................................................7 

2. Қазақстан Республикасының экономикасындағы дағдарыстың салдары және оны талдау

 

2.1  Әлемдік дағдарыстың әлемдік экономикаға тигізген ................................11 

2.2  Әлемдік дағдарыстың Қазақстанның экономикасына тигізген әсері........16 

3. Дағдарысқа қарсы мемлекет тарапынан қолданылған шаралар 

3.1 Дағдарысқа қарсы шараларды орындауға бөлінген мемлекет қаражатын пайдаланудың тиімділігі........................................................................................ 20 

Қортынды.................................................................................................................42 

Пайдаланылған әдебиеттер....................................................................................44 
 
 

     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                             Кіріспе 

      Әлемдік экономикадағы дағдарыс көріністерінің салдарынан бүгінгі таңда бәсекеге қабілетті кәсіпорындардың бір  бөлігі кредиттерді және облигациялық қарыздарды өтеуде және оларға қызмет көрсетуге байланысты қиындықтарға ұшырап отыр, бұл банкроттық, кредит берушілер, инвесторлар мен контрагенттер  алдында міндеттемелерді орындамау, салықтық міндеттемелерді орындамау  қаупін туындатып, банктердің несие  қоржынына теріс әсер етеді.

      Өз  кезегінде банк активтері сапасының  нашарлауы құрылатын провизиялар  көлемінің, шығындардың, капиталға  қысымның өсуіне және соның салдарынан нақты секторға кредит беру мүмкіндігінің  қысқаруына әкеп соқтырады, бұл нәтижесінде  экономиканың өсімін тежейді.

      Осыған  байланысты Қазақстан Республикасының  Президенті                       Н.Ә. Назарбаев 2011 жылғы 11 ақпанда «Нұр Отан» ХДП-ның ХІІІ съезіндегі өзінің сөзінде нақты және қаржы секторларының  орын алып отырған проблемалары туралы атап өтті және Қазақстан Республикасының  Үкіметіне Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкімен және Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын  реттеу мен қадағалау агенттігімен бірлесіп, дағдарыстан кейінгі қалпына  келтіру бағдарламасын әзірлеуді  тапсырды.

      Өз  сөзінде Мемлекет басшысы осы  мәселені шешу екі бағыт бойынша  – бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды сауықтыруға көмек көрсету және қаржы жүйесін сауықтыру арқылы жүзеге асырылуы тиіс деп айқындап берді.

      Сондықтан Экономиканы дағдарыстан кейін қалпына келтіру бағдарламасында бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды сауықтыру жөніндегі және Қаржылық тұрақтылық және қаржы нарығын дамыту жөніндегі кеңес шеңберінде Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігімен бірлесіп әзірлеген қаржы жүйесін сауықтыру жөніндегі екі бөлік көзделеді.

      Осы Бағдарлама берешегі 4,5 миллиард теңгеден асатын бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды сауықтыру мақсатында әзірленді.

      Берешегі  осы сомадан кем болатын бәсекеге қабілетті кәсіпорындар Қазақстан  Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 13 сәуірдегі  № 301 қаулысымен бекітілген «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы          (бұдан әрі – «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы) шеңберіндегі мемлекеттік қолдауды пайдалана алады.

      Қаржы жүйесін сауықтыру үшін кредиттік  портфель сапасын сауықтыруға, Қазақстан экономикасына кредит берудің тұрақты өсуін қамтамасыз ететін ең үздік халықаралық тәжірибеге сәйкес меншікті капиталдың жеткілікті болуы жөніндегі талаптарды жақсартуға бағытталған шаралар кешені қабылданатын болады.

      Мемлекет  басшысы кәсіпорындарды сауықтырудағы  мемлекеттің қолдауы уақытша  шара болып табылады және кәсіпорындардың  өсу стратегиясына көшуі үшін көрсетіледі деп айқындады.

      Сондықтан Бағдарламаға ену мүмкіндігі 2011 жылмен шектелген.

      Кейіннен  өзінің төлем қабілеттілігін қалпына  келтірген кәсіпорындар «Өнімділік 2020» бағдарламасына және Қазақстан  Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасын үдемелі  индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік  бағдарламаны іске асыруға қатыса алады.

      Бағдарламаның қолданысы кәсіпорындарды сауықтыру  кезінде тараптардың еріктілігі, тепе-тең қатысуы, айқындылық, жариялылық,  сондай-ақ тиімділік пен жүйелілік  қағидаттарына негізделген.

      Еріктілік қағидаты кәсіпорынның Бағдарламаға өтініммен  қатысуына сайып келеді.

      Тараптардың тепе-тең қатысуы кәсіпорынды  сауықтыру жөніндегі іс-шаралар  кредит берушілердің, меншік иелері мен  мемлекеттің бірлескен және көрсетілетін қолдау көлемімен мөлшерлес күш-жігерімен  жүзеге асырылуға тиіс екенін білдіреді.

      Айқындылық  қағидаты Бағдарламаға қатысушыларды  іріктеу рәсімдері мен нәтижелерін  баяндаудың анықтығына және Бағдарламаның  іске асырылуы үшін мемлекеттік және өзге органдардың Қазақстан Республикасы Үкіметінің алдында есеп беруіне  негізделеді.

      Жариялылық  қағидаты қызметтік, коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпия режимді  қамтамасыз етуді ескере отырып, мемлекеттік  органдардың қызметіндегі барынша  ашықтықты және мемлекеттік қолдау нәтижелерін міндетті түрде жариялауды білдіреді.

      Тиімділік және жүйелілік қағидаты мемлекеттік  қолдау сауықтыру жоспарында айқындалған  мерзімге сәйкес оң нәтиже межеленген кезде ғана ұсынылатынын білдіреді.

      Бағдарламаға  «Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан  Республикасының 2006 жылғы 31 қаңтардағы Заңының ережелеріне сәйкес орта және ірі кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын, қызметін өндіруші өнеркәсіп салаларында жүзеге асыратын, сондай-ақ алкоголь және темекі өнімін өндіретін кәсіпорындарды қоспағанда, жүйе құрушы болып табылатын кәсіпорындар қатыса алады.

      Мемлекет, ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдингтер, ұлттық компаниялар қатысатын  заңды тұлғалар және олар бақылайтын заңды тұлғалар, сондай-ақ шет елдер  қатысатын заңды тұлғалар Бағдарламаға қатысушы бола алмайды. 

      Егер  кластерлік қағидат бойынша холдинг  құрамына жоғарыда көрсетілген критерийлерге  сәйкес келетін кәсіпорын кірген жағдайда Бағдарламаға холдинг тобы қатысады.

      Бағдарламаға 2011 жылғы 1 қаңтарға дейін «Банкроттық  туралы» Заңға сәйкес сот шешімінің  негізінде оңалту рәсімі қолданылған, жоғарыда көрсетілген талаптарға сәйкес келетін кәсіпорындар қатыса алады.

                                  

                         
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1. Әлемдік қаржылық  дағдарыстың пайда болу себептері  мен зардаптары

 

1. Экономикалық  дағдарыстың пайда болу себептері

 

     Дағдырыс [кризис] - мәселенің аса асқынып, ушығып, басқа мәселелерді кері ысырып, алдыңғы орынға шығатындай деңгейге көтерілу дәрежесі. Ал оның жағымсыз (ұнамсыз) салдарының орнын толтыру оңайға түспейді. Мысалы, саяси, экономикалық, экологиялық және т.б. дағдарыстар.

     "Дағдарыс" ұғымы қандай да болмасын құбылыстың  деградацияға ұшырап өмір сүруі  мен қызмет етуі мүмкін емес  болатын ерекше күйін сипаттайды. Соңымен, "дағдарыс" ұғымы құбылыстың  ішкі ерекшеліктерін бейнелейді: оның табиғи қызмет етуге және  эволюцияға қабілетсіздігі, онда  өзінің сапаларын, қасиеттерін  сақтау мен өсіруге және өзінің  негізгі мәнді сипаттамаларын  сақтай отырып дамудың мейлінше  жоғары сатысына көтерілу мүмкіндіктерінің  болмауы. Әрине, дағдарыстың келтіріліп  отырған түсіндірмесі тым жалпы  бірақ шынайы өмірде кез келген  құбылыс белгілі бір кезенде  өзінің қайта құрылуы мен қирауы, жоғалуына бастайтын дағдарыстық  сатыға өтеді. Сондықтан дағдарыстан  шығу жолы құбылыстың сапалы  жаңаруында жатыр.

     Экономикалық  дағдарыс – дағдарысты, тоқырауды, жандануды және өрлеуді дәйекті  түрде қамтитын ұдайы өндірістік цикл кезеңдерінің бірі. Нарықтық жағдаяттың күрт құлдырауымен, ұлттық экономиканың тұрақсыздануымен, қоғамдық ұдайы өндірістегі  үйлесімсіздіктің күшеюімен сипатталады. Экономикалық дағдарыс тауар капиталын  артық өндіруден (сатылмаған өнімдердің өсуі), өндірістік капиталдың артық  қорлануынан (өндірістік қуаттардың толық  қуатпен жұмыс істемеуінің көбеюі, жұмыссыздықтың өсуі), ақша капиталының  артық қорлануынан (өндіріске жұмсалмаған  ақша санының көбеюі) көрініс табады. Өндіріс шығындарының өсуі, баға мен  пайданың, жалақының төмендеуі, халықтың қалың жіктерінің тұрмыс деңгейінің құлдырауы экономикалық дағдарыстың  жалпы нәтижесі болып табылады. Дағдарыс – нарықтық экономиканың өзін-өзі  реттеу тетігінің аса маңызды  нышаны. Ол шет-шегін тауып қана қоймай, сонымен бірге ынталандыру міндетін де орындай отырып, экономиканы дамытуға серпін береді. Циклдік дағдарыс халық  ш-ның барлық аясын қамтиды. Тұрақты  сипаты жоқ дағдарысқа аралық, ішінара, салалық, құрылымдық дағдарыстар жатады. 
 
 
 

     1.2 Дағдарыстың экономикаға тигізген  зардабы 

     ХХІ ғасырдың алғашқы он жылдығы аяқталып келеді. Ол бүкіл әлем үшін сынақ сипатында болды. Ауқымды лаңкестік шабуылдар, Ауғанстандағы, Ирак пен Кавказдағы соғыс операциялары, Таяу Шығыстағы және Африкадағы жанжал ұшқындары, әлемнің бірқатар елдеріндегі этносаралық қақтығыстар – мұның бәрі үшінші мыңжылдықтың алғашқы жылдарының мазасыз беттері.

Жаһандық  қаржы-экономикалық дағдарыс әлем үшін елеулі сынақ болды. Адамзат тарихтың шұғыл бұрылыстарының себебі болған экономикалық құлдырауларды талай  рет бастан кешсе де бұл дағдарыстың ауқымы мен салдарлары бұрын-соңды болған емес.

     Тек соңғы жүз жылда оннан астам әрқилы тереңдіктегі дағдарыстар болды. Бұл – жаһандық соғыстарға соқтырған ХХ ғасырдың басындағы экономикалық күйзелістер де, Кеңес одағының ыдырауын туындатқан бүкіл социалистік жүйенің 70-80-ші жылдардағы дағдарысы да, 90-шы жылдардың аяғындағы Азия дағдарысы да әлемдік экономиканы сілкілеп өтті.

Алайда  бұл жолғы дағдарыс – жаңа деңгейдегі құбылыс. Ол бүкіл әлемнің экономикасын қамтып отыр. Әлемдік экономиканың осы жолғы жаһандық дағдарыс салдарынан шеккен зардабының көлемі 3,5 триллион долларға бағаланып отыр.

     Қазір көптеген сарапшылар, талдамашылар, ғалымдар дағдарыстың туындау себептерін іздестіріп, ең қайран қаларлық болжамдар жасауда.

Бірақ та дағдарыстың негізінде адамның  мәңгілік кінәраттары – ашқарақтық, имансыздық және жауапсыздық жатқанын мойындауға батылы жететіндер табыла қоймас.

     2007 жылдың аяғында алыпсатарлық мәмілелердің жалпы көлемі 14 триллион доллардан астамды құрады. Ондаған олигархтың байлыққа құнуғышылығы миллиондар үшін қасірет болып оралды.

Халықаралық мамандардың бағалауы бойынша, дағдарыспен  күреске әлемде қазірдің өзінде 10 триллионнан  астам АҚШ доллары жұмсалған.

Қазіргі кезде әлемдік экономикалық ахуалдың біршама жақсарғаны туралы белгілер беріліп жатыр.

Бірақ та, тұтастай алғанда, мынаны айтуға болады, алдағы кезеңде әлемдегі экономикалық ахуал айтарлықтай әлсіз болып, дағдарыстың жаңа толқынының қатері сақталады.

     Қазіргі кезде бірқатар елдер дағдарыс туындатқан рецессия жағдайынан біртіндеп шығып келе жатқандары туралы мәлімдеуде. Өсу белгілері Қытайда, Германияда, Италияда, Жапонияда, АҚШ-та және басқа бірқатар елдерде көрініс бере бастаған. Алайда, дағдарыстың негізгі себептері әлі де болса түбегейлі ой елегінен өткізілген жоқ. Жұрттың бәрі де бұл дағдарыстың үйреншікті дағдарыстардан өзгеше екенін жақсы ұғынғанымен, дүние тұтқасын ұстап отырған елдер өздері үшін әбден етене болған жолдан бас тартқысы жоқ.