Тәуелді ұйымдарға инвестиция

     а) үлестік  қатысу әдісімен – инвестиция сатып  алу сәтінде табыс (залал) ретінде  танылэжт ьатын кірістер мен шығыстар туралы есеп берудегі тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза активтер өзгерісіндегі инвестордың мойындаған үлесі бойынша олардың құнын одан әрі арттыратын (кемітетін) сату құны бойынша көрініс табады;

     ә) құндық әдіспен – инвестиция сатып алу  сәтінде сату құны бойынша көрініс табатын есеп әдісі. Инвестициядан түсетін табыс инвестордың кіріс және шығыс туралы есебінде сатып алған күннен кейін пайда болған шаруашылықты серіктестікте жиналған таза табыстың жалпы сомасынан тиесілі дивидендтер көлемінде танылады.

     Үлестік қатысу әдісі мынадай белгілермен сипатталады:

• Шаруашылықты серіктестікке қатысты таза табыстағы қатысу үлесі инвестордың инвестиция құнының баланстық өсуінен көрінеді және қатысу үлесінен түскен табыстан білінеді;
• Шаруашылықты серіктестікке қатысты залалдағы қатысу үлесі инвестиция құнының баланстық  кемуінен көрінеді.

Мысалы. Инвестор «11»  АҚ 70 000 теңге құнындағы «ААА» АҚ қатысты 35% акциясын иеленеді.

а) инвестицияның сату құнына:

Шот дебеті (Дебет  счета) 1100 «Тәуелді серіктестіктегі  инвестициялар»

Шот кредиті 1031 «Ағымдық шоттағы ақша»

Жыл қорытындысы бойынша:

• Тәуелді серіктестіктің таза табысы – 30 000 теңге болды.
• Жарияланған дивидендтер – 15 000 теңге (төлем көздеріндегі салықты ұстағаннан  кейін).

ә) таза табыс үлесіне:

Шот дебеті 1100 «Тәуелді серіктестіктегі инвестициялар»

Шот кредиті 6160 (7010) «Басқа ұйымдары қатысу үлесінен табыс (залал)»

30 000 теңгех35%=10 500 теңге;

б) дивидендтер үлесіне:

Шот дебеті 1270 «Есептелген  сыйақы»

Шот кредиті 1150 «Тәуелді серіктестіктегі инвестициялар»

15 000 теңгех35%= 5 250 теңге

      Егер  тәуелді шаруашылықты серіктестік  қызметінің нәтижесі залал келтірсе, онда инвестор бұл серіктестіктегі өзінің қатысу үлесін мойындады, осының салдарынан инвестицияның баланстық құны кемиді.

      Мысалы. Тәуелді шаруашылықты серіктестік 50 000 теңге залалға ұшырады. Төлемге кеткен дивиденд (артықшылықты акция бойынша) 25 000 теңге:

• залалдағы  қатысу үлесіне:

     6160 (7610) «Басқа ұйымдардағы қатысу үлесінен табыс (залал)» шот дебеті

     1150 «Тәуелді  серіктестіктегі инвестициялар» шот кредиті

     50 000 теңге х 35%=17 500 теңге.

• дивидендтер үлесіне:

2170. «Есептелген сыйақы» шот дебеті

1150. «Тәуелді серіктестіктегі инвестициялар» шот кредиті 
25. 000 теңге х 35% = 8 750 теңге

Егер тәуелді шаруашылықты серіктестік активтерді қайта бағалауды жүргізсе, онда инвестор бұл өзгерістерді өзінің үлесін көрсетуі керек.

  Мысалы. Тәуелді  шаруашылықты серіктестік негізгі  құрал-жабдықты 10 000 теңге сомасына бағалады. Таза табыс 20 000  теңге, дивидендтер – 8 000 теңгені құрады:

• активтерді бағалау үлесіне:

1150 «Тәуелді серіктестіктегі  инвестициялар» шот дебеті.

5110 «Инвестицияны  қайта бағалаудан қосымша төбеленген  капитал» шот кредиті

10 000 теңге х 35% =3 500 теңге;

• табыс үлесіне:

1150. «Тәуелді серіктестігі инвестициялар» шот дебеті

871. «Басқа ұйымдардағы қатысу үлесінен табыс (залал)» шот кредиті  
20. 000 теңге х 35%=7 000 теңге;

• дивидендтер үлесіне:

2170. «Есептелген сыйақы» шот дебеті
142. «Тәуелді серіктестіктегі инвестициялар» шот кредиті

8000 теңге х 35%= 2 800 теңге.

Бұрынғы срма жойылған кезде қайта бағаланған инвестиция сомасы бөлінбеген табыс деп танылады:

5110 «Инвестицияны  қайта бағалаудан қосымша төленбеген  капитал» шот дебеті

561 «Есептік жылдың  бөлінбеген табысы (орны толмаған  залал)» шот кредиті – 3500 теңге. 

Инвестицияның қайтуы мынадан көрінеді:

1030 «Ағымдық шоттағы  ақша» шот дебеті

1150 «Тәуелді серіктестіктегі  инвестициялар» шот кредиті   56 70 теңге.

  Құндық әдісті қолдану барысында – сатып  алу сәтіндегі инвестициядан  түсетін табыс сатып алу құны бойынша білінеді. Инвестициядан  түсетін табыс тиесілі дивидендтер  көлемінде танылады, бірақ инвестицияны сатып алу сәтіне дейінгі кезең  үшін алынған дивидендтер қайтарылған  капитал ретінде қарастырылады  және инвестицияның баланстық  құнының  кемуінен көрінеді.

  Бұл әдіс қаржылық есеп жасау барысында, мынадай жағдайда инвесторға қолданылады:

• тәуелді  шаруашылықты серіктестік ұзақ мерзімді шектеу жағдайында әрекет еткендети (оның дивидендтік саясатына араласа алатын үкіметтің қадағалауында болады; олардың қызметі шетелге таза табысты аударуға тыйым салынатын елде, шетелде іс жүзіне асырылады; тәуелді шаруашылықты серіктестіктің қызметін шектеуге әкелуі мүмкін саяси ахуалдың өзгеруі):
• инвестициялар жақын күндері іске асырылу үшін сатып алынатын болса.

Мысалы. 1 мамырда  тәуелді шаруашылық серіктестігінің 35% акциясы 500 000 теңгеге сатып алынды:

• Сатып алу сәті

1150 «Тәуелді серіктестігі  инвестициялар» шот дебеті

1030 «Ағымдық шоттағы  ақша» шот кредиті

Жылдың соңында  жарияланған дивидендтер 40 000 теңге;

• 8 айға арналған тиесілі дивидендтер сомасына:

2170 «Есептелген сыйақы»  шот дебеті

724 «Акция бойынша  дивидендтер және процент түріндегі табыстар» шот кредиті

40 000 теңге х 35% = 14 000 теңге;

• 1,01,1-ден 1,05,01-ге дейінгі кезең үшін дивидендтер (инвестицияны сатып алу сәтіне дейін) инвестицияның баланстық құнының кемуінен көрінеді

Шот дебеті 2170 «Есептелген  сыйақы»

Шот кредиті 1150 «Тәуелді серіктестегі инвестициялар»

40 000 теңге – 14 000 = 26 000 теңге