Ұлттық банк

                            Мазмұны 
 

КІРІСПЕ………………………………………………………………………...3 

I  ОРТАЛЫҚ БАНКТІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН ЖАСАУ НЕГІЗДЕРІ

1. Орталық банк қызметінің ерекшеліктері ……………………………..5
2. Экономиканы ақша-несиелік реттеу…………………………………..6
3. Ақша- несие саясатының құралдары…………………………………..8

 

II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ БАНКІНІҢ

ҚЫЗМЕТІН  ТАЛДАУ

1. Қазақстан Республикасының Ұлттық банк

           қызметінің заңдылық    негіздері ……………………………………..15

2. Ұлттық Банктің құрылымы мен басқару органдары………………....18
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық

          банкінің қызметтері мен операциялары……………………………....21

4. Қазақстан Республикасының ақша-несие саясаты…………………....22

 

III КАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ

БАНКІНІҢ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ

•      Шетелдік орталық банктердің қызмет ету тәжірибесі……………….25

3.2     Ақша- несие саясатын жетілдіру жолдары…………………………....28 

ҚОРЫТЫНДЫ………………………………………………………………....31

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР………………………………………...33  

ҚОСЫМШАЛАР 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   

     КІРІСПЕ 

     Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін нарықтық экономикаға көшу бағытын ұстады. Бұл уақытта мемлекеттің несие саясаты келесі бағыттармен айқындалды:

• Мықты Орталық банк құру. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесімен алғаш рет екі маңызды құжат қабылданды – 1990 жылы 7-ші желтоқсандағы «Қазақ ССР-ндегі банкілер мен банк қызметі туралы» Заң және Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің 1991 жылы 20-шы мамырындағы «Қазақ ССР-ның Ұлттық мемлекеттік Банкінің Жарғысы туралы» қаулысы. Ұлттық мемлекеттік Банкі республика меншігіне өтіп, Орталық Банк болды.
• Ақша-несие саясатын жүргізуде тәуелсіздікке қол жеткізу. Егеменді ел болғаннан кейін мемлекет алдында дербес ақша-несие саясатын жүргізу мен республика экономикасын одан әрі реформалау қажеттігі жөнінде сұрақ туындады. Бұл мақсат үшін ұлттық валютаны енгізу қажет болды. Ол мемлекет территориясында шетел валюталарының айналымын тоқтатуға, гиперинфляцияны жеңу бойынша шараларды жүргізуге, төлем балансын құруға мүмкіндік берер еді.
• Халықаралық стандарттарға жауап беретін банк жүйесін орнату. Осылайша қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында екі деңгейлік банк жүйесі бар. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан Республикасының банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейін білдіреді. Ол банк жүйесіне стратегиялық басшылық етіп, оның тиімді дамуын қамтамасыз етеді, сонымен бірге заң шеңберінде банкілер қызметін бақылайды.

      1993 жылы 13 сәуірде Қазақстан Республикасы  Жоғарғы Кеңесінің 12 –ші шақырылған 10 – шы сессиясында «Қазақстан  Республикасы Ұлттық банк туралы» Қазақстан Республикасы заңы қабылданды. Нарықтық қатынастардың одан ары дамуының біріңғай несие саясатын соның ішінде банк заңдылығын жетілдіруді талап етті. Бұл заңда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің міндеттерін, қызмет үрдістері, құқық мәртебесі және өкілеттілігі, оның банк жүйесіндегі ролі, мемлекеттік өкімет органдарының өзара қатынастары анықталды.

      1993 жылы қарашада Қазақстан Республикасында  Ұлттық валютаның енгізілуіне  байланысты Ұлттық Банкке ақша-несие саласының қызмет істеуіне, оның бюджетпен және банктермен өзара қатыстарының классикалық үрдістерін жүргізуге, қызмет реттеу жүйесін нығайту толық жауапкершілік жүктелді. Қазақстан Республикасының Ұлттық валютасы – теңгенің ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз ету – Ұлттық Банктің негізгі міндеттерінің бірі болады.

      Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қызметтері мен операцияларының мәнін толық  ашу және де Ұлттық Банктің қызметтері мен операцияларын тиімді әрі нәтижелі басқару жолдарын қарастыру осы курстық жұмыстың өзектілігі болып табылады.

     Осы курстық жұмыстың негізгі мақсаты  – Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің рөлін, қызметін толығымен түсіндіру. Ол үшін курстық жұмыста  мынадай міндеттер қойылған:

1) Орталық Банк қызметінің ерекшеліктерін қарастыру;

     2)  ҚР Ұлттық Банк қызметіне талдау жасау;

3) ҚР Ұлттық Банкі қызметінің болашақтағы перспективаларын және       ақша- несие саясатын жетілдіру жолдарын ұсыну.  

     Курстық жұмыстың зерттеу пәні Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің жалпы қызметтері мен операциялары болып табылады.

     Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі бүкіл елдің несие жүйесін бақылаушы әрі реттеуші бас органның рөлін атқаратын болғандықтан, курстық жұмыстың зерттеу обьектісі Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі болып табылады.

       Курстық жұмысты жазу барысында шетелдік және отандық әдебиеттер, мерзімді басылымдардағы мәліметтер, статистикалық информация көздері, нормативті документтер және интернеттің ақпараттық сайттары қолданылды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

I ОРТАЛЫҚ БАНКТІҢ  ҚЫЗМЕТТЕРІН ЖАСАУ НЕГІЗДЕРІ 

1.1  Орталық банк қызметінің ерекшеліктері 

      Орталық банктер бүкіл елдің несие жүйесін бақылаушы әрі реттеуші бас органның рөлін атқара отырып, ерекше орынға ие және экономикалық басқарудың мемлекеттік органы болып табылады. Олардың басшылық рөлі мемлекет берген үлкен өкілеттіліктермен анықталады.

      Орталық банк елдің эмиссиялық, резервтік  және кассалық орталығы, сондай- ақ ол норма шығару, басқару құқықтарына  ие «банктердің банкі», «соңғы сатыдағы несие беруші» рөлін атқарады, ақша- несиелік және валюталық саясатты анықтайды, оның негізгі мақсаты пайда табу емес, ақша- несие саясатын жүзеге асыру және елдің несиелік жүйесін басқару болып табылады.

      Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттің  Орталық банкіге кең өкілеттілік  беруі екінші деңгейлі банк жүйесінің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

      Орталық банк мемлекет берген эмиссиялық құқығы негізінде экономиканы жалпы  мемлекеттік тұрақтандыру саясатын, тауар- ақша тепе- теңдік саясатын жүргізеді.

      Орталық банк тарапынан ақша- несиелік реттеудің негізгі объектісіне экономикадағы қолма- қол және қолма- қолсыз ақша массасы жатады, оның динамикасына төлеуге қабілетті сұраныстың әр түрлі компоненттерінің өзгерісі тәуелді болады. Қазіргі даму сатысында ақша несиелік сипат алады, яғни ақша массасы негізінен банктердің несие- депозиттік қызметіне байланысты пайда болады, сондықтан Орталық банк ақша айналымының құрылымын және көлемін екінші деңгейлі банктердің операцияларын басқару арқылы реттейді.

      Тәжірибе  жүзінде кассалық резервтерінің  барлығы Ұлттық банкке  шоғырланады және олардың шаруашылық айналымға түсуі Ұлттық банк мекемелері арқылы коммерциялық банктердің кассаларын толтыру негізінде жүреді. Барлық банктер қолма- қолсыз есеп айырысуларды Ұлттық банктердің мекемелері арқылы жүргізеді, ал қажет жағдайда Ұлттық банктен несие алады.

      Ұлттық  банк - ақша резервтерінен, алтын валюта резервтерінен, басқа да материалдық құндылықтардан тұратын жекеше мүлкі бар заңды тұлға. Мүліктің құралу көздеріне - банк ісінен түскен табыстар, бағалы қағаздардан түскен табыстар және сәйкес бюджеттерден түскен дотациялар жатады.

     Әлемдік тәжірибеде, нарықтық экономика жағдайында Орталық банкінің жұмысын ұйымдастырудың әр түрлі құқықтық формалары бар:

• оның капиталының қалыптасуы 100% мемлекеттің қаражаты есебінен болатын унитарлық банк;
• акцияларының бөлігі мемлекетке тиесілі (немесе мемлекеттің қатысуынсыз) акционерлік қоғам;
• бірлестік типтес ұйым (мемлекет қатысымен немесе қатысуынсыз);
• Орталық банктің қызметін бірігіп атқаратын тәуелсіз банктер жүйесі.

 

      Орталық банк жұмысының негізгі бағыттары:

• елдегі несиелік ресурстарды және ақша айналысын басқару;
• өзіне бағынышты мекемелер арқылы ақшалай түсімді инкассациялауды ұйымдастыру және жүзеге асыру;
• халық шаруашылығындағы несиелік, есеп айырысу және кассалық операцияларды жүзеге асыру бойынша ережелерді, әдістемелік инструкциялық нормативтік актілерді шығару, есеп жүргізу және банктердің есеп беруін ұйымдастыру;
• банк ісін лицензиялау, ақша- несиелік реттеудің әдістерінің формаларын талдау;
• банк ісін қадағалау және бақылау;
• елдің банк жүйесінің тәуелсіз балансын жасау;
• ғылыми- зерттеу және анлитикалық жұмыстар жүргізу;
• валюталық операцияларды жүргізу ережелерін және тәртібін жасау, біркелкі валюталық саясатын жүргізу .

     Қорыта  келгенде, Орталық банк - бірінші деңгейдегі мемлекеттік банк, сондай-ақ кез келген елдің ол мемлекеттік, халықтық немесе ұлттық банк деп аталуына тәуелсіз эмиссиялық, ақша-несие институты болып табылады. Орталық банк - бұл "банктердің  банкі". Ол заңды және жеке тұлғалармен операциялар жүргізбейді, оның клиенттеріне - коммерциялық банктер және басқадай мекемелер, сондай-ақ үкімет ұйымдары жатады.

     Банктік мекемелерге қатысты Орталық  банк тікелей әрекет ету және реттеу, бақылау мен қадағалау қызметтерін  атқарады. Несиелік жүйенің қалған буынына Орталык банк несиелік және ақшалай операциялар, рыноктың әр түрлі секторлары, несие-қаржы қызметтерінің өзара байланыстарында байқалатын жанама әрекет етеді.

     Орталық банк-бұл эмиссиялық, резервтік және кассалық орталығы, сондай- ақ ол норма шығару және бақылау жасау құқығына ие,   «банктердің банкі», рөлін атқарады, сондай-ақ ақша- несие және валюта саясатын анықтайды. /12. 233 б / 
 

1.2  Экономиканы ақша-несиелік реттеу 

      Қағаз ақшаға тән кемшіліктер несие ақшаларын пайдалануға  байланысты бірсыпыра жойылуы мүмкін. Тауар айналысы дамыған  сайын тауарды сату уақыты  оған ақша  төлеу уақытына сай келе бермейді, бұл тауар несиеге сатылды деген сөз. Несиені қайтару кезінде  несие ақшалары пайда болады. Несие ақшалары – сатып алушының қарызды қайтаруда пайдаланатын (толық құнды  ақшаның орнына жүретін)  құнның қағаз белгісі немесе қарызды өтеудегі ақшаның төлем құралы қызметін атқаруы.

      Несие ақшалары да қағаздан жасалады, бірақ  оларды, әдетте, банктер әр түрлі  шаруашылық процестеріне  байланысты (тауарлық – материалдық бағалылықтардың қорын құру және т.с.с.) жүргізілетін несиелік операцияларды  орындағанда шығарады. Сөйтіп, қарыз бергенде  банк қарыз алушыға өзінің несие ақшасын беруі мүмкін, яғни қарызды пайдалану мерзімі өткеннен  кейін  берілген қаржы қарызды өтеу үшін  банкке қайтарылуы керек. Қарыздың бір бөлігі банкке қайтарылуы керек. Қарыздың бір бөлігі банкке түскен қолма – қол ақшамен де  (сауда ұйымдарының түсімі және басқалар) өтеледі. Сонда  несие  ақшаларын  айналымға  шығару  және олардың кейін  қайтарып  алу шаруашылық  процестерге  байланысты орындалатын  несие операцияларының негізінде жүргізіледі.

      Банктің кассасын қолма – қол ақша беру мен қарыз  берудің  арасындағы  байланыс және банкке қолма – қол  ақшаның түсуі мен қарыз берешегін  өтеудің арасындағы   байланыс  әрбір  жеке қарыз операцияларын  орындағанда байқалмайды, ол осы операциялардың: қарызды беру  мен оны өтеу және банктің кассасына  қолма – қол ақшаны беру мен кассаға ақша түсіру операцияларының жиынтық  көлемінде көрінеді.

      Несие ақшаларының ерекшелігі – оларды шығару іс жүзіндегі  айналым қажеттілігінен туындайды. Несие операциялары  нақты өнімді өндіру  және оны сату  процестеріне байланысты орындалады. Қарыз, әдетте, белгілі бір қорлардың құрылуын қамтамасыз ету үшін берілсе, ал оны  қайтару қордағы  құндылықтардың қалдығы азайғанда  жүргізіледі. Осыған байланысты  қарыздарға берілетін төлем құралдарының көлемі мен айналымның ақшаға нақты  мұқтаждығын үйлестіруге мүмкіндік туады. Несие ақшаларының бұл ерекшелігі – оның  қағаз ақшадан ең негізгі артықшылығы.

      Егер  осы үйлесімдік  байланысы бұзылса, несие ақшалары өзінің артықшылығынан  айырылып, ақшаның  қағаз белгісіне  айналады. Несие  ақшалары айналымындағы (оларды айналымға шығару  мен  айналымнан  кері  қайтару ) үйлесімдік әрбір несие  операцияларын орындағанда  пайда болмайды, олардың жиынтығы, жалпы халық шаруашылығы бойынша жүргізілген несие  операцияларында байқалады.