Тәуеккелдердің түрлері және қаржы менеджментінде тәуекелділікті басқару

 

    Осылай  өнімді  өткізуден түскен пайда өткізілген  өнім көлеміне жоспарланады. Сонымен   қатар өткізілетін өнім шығындары   бойынша келесі формуламен анықталады:

 

                               Tөт = Қ1 + TT+ Қ2                                                            (3.1.)       

 

Мұндағы:  Tөт -  өнімді өткізуден түскен жоспарланған түсім;

 

                Қ1- жоспарлы кезең басындағы өткізілмейтін   дайын өнім   

 

                     қалдығы;

 

               TT- жоспарлы жылда шығаруға арналған  тауарлы түсім;

 

                 Қ2 – жоспарлы кезең соңында  өткізілмеген өнім қалдығы.

 

    Табысқа салынатын  салықтың базалық көлемі корпорацияның  жалпы табысы болады. Оны анықтау  үшін корпорация пайдасының баланстық  көлемі қолданылады. Ол мына  формула бойынша анықталады:

 

     Пжал=Пр+Пбас+Төс-Ш               (3.2.)

 

  Мұндағы: Пжал −  жалпы табыс

 

                    Пр − өнім өндіру, жұмыстар  мен қызмет көрсетулерден 

 

                             түскен кіріс;

 

                     Пбас − басқа да өткізуден   түскен түсім; 

 

                     Төс −өткізуден тыс түсімдер;

 

                   Ш− өткізуден тыс шығындар.

 

      Өткізуден  түскен пайда келесі жолмен  есептеледі:

 

Пөт=Т-Ш-ККС-А-ГСМ-ЭП             (3.3.)

 

Мұндағы: Пөт − өткізуден  түскен пайда;

 

                  Т−өнімді, қызметті, жұмысты өткізуден  түскен түсім;

 

                  Ш− өнімді, қызметті, жұмысты өткізуге  кеткен шығын;

 

                  ҚҚС−қ осылған құн салығы;

 

                   А− акциз;

 

                   ГСМ−гсм-ді өткізгені үшін салық;

 

                    ЭП− экспорттық шығындар.

 

Жалпы салық  салынатын  табысты анықтау үшін оны түзету  керек.                                                                    П'жал= Пжал-Пқал+П қал+Знж-Мқ+Шбас-Шөе+Шшек                        (3.4)

 

Мұндағы: П'жал− жалпы пайданы  корриктерлеу;

 

                  Пжал − жалпы пайда;

 

                  Пқал  −өткізу кезінде түскен  түсімді қайта есептеу кезінде   өнімді, жұмысты, қызметті қайтарылмас   негізде өзіндік құннан жоғары  бағамен қайтарылмас негізде   анықталған пайда;

 

                   Знж− нормативтен жоғары запастар;

 

                   Мқ−қайтарылмас негізде алынған   мүліктің құны;

 

                   Шбас − басқа да өткізуге  кеткен шығындар;

 

                   Шөе − өткізу операцияларынан   тыс шығындар;

 

                   Шшек− нарықтық баға мен бағалы  қағаздардың нақты бағасының  айырмасы, нарықтық баға өзгеруінің  шегі ескерілді.

 

Салық салынатын пайда  келесі жолмен анықталады:

 

Псс = П'жал-Тбқ -Ті -Тп -П д-Л                            (3.5)

 

Мұндағы: Тбқ−акциялар мен  бағалы қағаздардан түскен табыс;

 

                  Тп − видеосалондардан, видеокөрсетілімдерді  жалға беруден, аудикассеттерден  түскен табыс.

 

   П д−  делдалдық  қызметтен түскен пайда;

 

   Л −  пайдаға  салынатын салықтың жеңілдіктері.

 

    Пайда мен рентабельділік  корпорацияның жақсы жұмыс нәтижесінің  көрсеткіштері және оның жаңа  нарыққа, капиталдың басқа каналдан  келуін анықтайы.

 

    Алынған пайда  корпорацияның акционерлерін   жеке табыспен қамтамасыз етіп  қана қоймай, сонымен қатар капиталды  өсіруге  жағдай туғызады, ол  әрине өндірістің нарық сегменттерінің  өсуіне әкеледі. Ол өз кезегінде  жұмыс орнының, бюджетке төленетін  салықтық түсімдердің көбеюіне  әкеледі. 

 

    Алайда, кәсіпорын  қызметін дұрыс жоспарлап, басқаруда  кемшіліктер жіберу табыс   таба алмау тәуекеліне әкеледі.  Ол үшін тәуекелді дұрыс басқара  білу құажет. Тәуекелді басқару  барлық мүмкін болатын қауіп-қатерді  табу мен бағалаудан басталады.  Одан кейін балама жолдар іздеуге  кіріседі. Яғни сол табысты алу  үшін тәуекел дәрежесі төменірек  нұсқалар қарастырылады. Сонымен  қатар тәуекелі төменірек келісімді  жүзеге асыруға кеткен шығындар  мен дәрежесін төмендете алатын  тәуекел мөлшерін салыстырып отыру қажет. Басқаша айтқанда, компания 100 мың АҚШ долларды жоғалту тәуекелінен бас тарту үшін оған 200 мың АҚШ долларын жұмсамауы керек. 

 

    Тәуекелді басқару  дегеніміз, болуы мүмкін жағдайды  белгілі бір дәрежеде болжап, білу және ол жағдайдан келетін  теріс  ықпалды азайтуға қарсы  шаралар  қарастыруды ойластыру.

 

    Тәуекелдер, әсіресе,  коммерциялық мекемелердің шаруашылық  қызметінің нәтижелеріне әсері  өте үлкен. Сондықтан, тәуекелдер  әсеріне талдау жасау - нарықтық  қатынастағы субъекттердің жұмыстарының  нәтижелерін түсіндіруге мүмкіндік  береді.

 

        Тәуекелді  басқаруы ұйымдастырудың  нәтижелілігі  тәуекелдердің қалай  сыныпталуына  да көп байланысты.Тәуекелді тауып,  бағалағаннан кейін бұл тәуекелге  бару не бармауы туралы компания  басқармасы шешім қабылдайды. Тәуекелге  бару – компанияның міндеттемелерді  өз мойнына алуы, яғни осы тәуекелді  болдырмауы және өзі оның зардаптарын  өзі жоюы. Сонымен қатар компания  басқармасы тәуекелден қашқақтауы  мүмкін, яғни не қызмет түрімен  айналыспайды не оларды сақтандырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Қаржы тәуекелдерін басқару  әдістер жйесінде ішкі бейтараптандыру  механизмдері негізгі роль атқарады. Олар кәсіпорын  өзі таңдайтын  қаржылық тәуекелдерді төмендетуге  бағытталған әдістер жүйесін  құрайды. Қаржылық тәуекелдерді төмендету  механизмдерінің ішкі жүйесі келесі әдістерді қолданады.  Тәуекелдерді  төмендету құралдары артықшылықтар  мен кемшіліктерге ие. Сондықтан  әдетте тәуекелді төмендететін әдістердің комбинациясы қолданылады. Тәуекелді  төмендету бағыты ретінде арнайы схемалар қолданылады. Тәуекелді төмендету бойынша құралдарды талдағанда соңғы кезең болып тәуекел жобасын басқарудың жоспары табылады.Бұл жоспар өзіне: жобаның тәуекел аймақтарын анықтау мен тәуекел тізімі; тәуекел индикаторларының рейтингтік бағасы; тәуекелдің статистикалық талдауы; ұсынылатын тәуекелді төмендету стратегиялары; кәсіпкерлі жоба тәуекелдерінің мониторингін қамтамасыз ететін шаралар жиынтығы.

Тәуекелді басқару ғылымының  дамуы, көбінесе тұрақты экономика  шарттарында қарастырылған. Тұрақсыз, саяси экономикалық, әлеуметтік жағдайларда  тәуекелге деген көзқарасы өзгеруі  керек, яғни бар принциптер мен тәуекелді  талдайтын әдістер өзгертілуі керек.   Сонымен, қорыта келгенде кәсіпорынның шығын жағдайынан шығу үшін ең алдымен  тәуекелден қорғану әдістерін дұрыс  қолдану керек екендігін ұмытпау  тиіс.

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

 

1. Қазақстан Республикасының  Коституциясы

2. «Қазақстан Республикасындабанктер  және банктік қызметтер туралы»  ҚР Заңы, 2003.

3. «Қаржы нарығы мен  қаржылық ұйымдарды мемлекеттік  реттеу және қадағалау туралы»   ҚР Заңы 4.07.2003.