69. Ақшалай қаражаттардың түсімдері ұйымға ақшалай қаражаттардың және олардың баламаларының сыртқы тараптардан келіп түсуін білдіреді. Активтен (немесе активтер тобынан) ақшалай қаражаттардың түсімдері басқа активтер (немесе активтер тобы) өндіретін ақшалай қаражаттардың түсімдерінен елеулі дәрежеде тәуелсіз болу-болмауын анықтау кезінде ұйым әр түрлі факторларды, оның ішінде басшылық ұйымның қызметін қалай бақылайтынын (тауар желілері, қызмет бағыттары, жеке орналасқан жері, аудандар немесе аймақтық өңірлер бойынша), немесе басшылық активтер мен операцияларды пайдалануды жалғастыруға немесе тоқтатуға қатысты шешімдерді қалай қабылдайтынын назарға алады. Көрнекі 1-мысалда ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлікті бірегейлендіру реттері көрсетілген.

      70. Егер актив немесе активтер тобы шығаратын өнім үшін белсенді нарық бар болса, онда осы актив немесе активтер тобы, тіпті егер шығарылған өнім ішінара немесе толық ұйымның ішінде пайдаланылғанның өзінде, ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлік ретінде бірегейлендірілуге тиіс. Егер актив немесе қозғалысқа келтіретін бірлік шығарған ақшалай қаражаттардың түсімдеріне фирма ішіндегі аудару бағалары әсер ететін болса, ұйым мыналарды бағалау үшін бір-біріне тәуелді емес тараптардың арасында мәмілелер жасаған кезде өткізілуі мүмкін болатын болашақ бағаға (бағаларға) қатысты басшылықтың ең жақсы бағасын қолдануға міндетті:

      (а) активті немесе қозғалысқа келтіретін бірлікті пайдалану құндылығын анықтауға қатысатын ақшалай қаражаттардың болашақ түсімдерін;

            және

      (b) фирма ішіндегі аудару бағалары кез келген басқа активтерді немесе қозғалысқа келтіретін бірліктерді пайдалану құндылығын анықтауға қатысатын ақшалай қаражаттардың болашақ жылыстауларын.

      71. Егер тіпті актив немесе активтер тобы шығарған өнімнің бір бөлігін немесе барлығын ұйымның басқа бөлімшелері пайдаланғанның өзінде (мысалы, өндірістік процестің аралық кезеңіндегі өнім), осы өнімді белсенді нарықта сатуға ұйымның мүмкіндігі бар болған жағдайда, осы актив немесе активтер тобы ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бөлек бірлікті қалыптастырады. Бұл осы актив немесе активтер тобы ақшалай қаражаттардың түсімдерін басқа активтер немесе активтер тобы шығаратын ақшалай қаражаттардың түсімдеріне едәуір дәрежеде тәуелсіз болатын пайдалануды жалғастыру есебінен қозғалысқа келтіре алатынымен түсіндіріледі. Осындай қозғалысқа келтіретін бірлікке немесе фирма ішіндегі аударым бағаларының ықпалындағы кез келген басқа активке немесе қозғалысқа келтіретін бірлікке қатысты қаржылық сметаларға/болжау бағаларына негізделген ақпаратты пайдаланған кезде, егер фирма ішіндегі аударым бағалары бір-біріне тәуелді емес тараптардың арасында мәміле жасаған кезде өткізілуі мүмкін болатын болашақ бағаларды басшылықтың ең жақсы бағалауын көрсетпесе, ұйым бұл ақпаратты түзетеді.

      72. Ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктерді бірегейлендіру тап сол активтер немесе актив тұрпаттары үшін, ондай тәртіпті өзгерту ақталған жағдайларды қоспағанда, кезеңнен кезеңге жүйелі түрде жүргізілуге тиіс. 

      73. Егер ұйым активтің алдыңғы кезеңдердегіден айырмашылығы бар ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлікке тиесілі екенін немесе ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлікпен біріктірілген активтер тұрпаттарының өзгергенін анықтаса, онда 130-параграф, егер бірлікке қатысты құнсызданудан болатын залал танылған немесе қайта топтастырылған жағдайда, осы қозғалысқа келтіретін бірлікке қатысты ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді.

      Қозғалысқа  келтіретін бірліктің өтеу сомасы мен баланстық құны

      74. Ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің өтелетін сомасы сатуға және пайдалану құндылығына шыққан шығындар шегерілген оның әділ құнынан алынған үлкен мәніне тең болады. Ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің өтелетін сомасын анықтау үшін 19-57-параграфтардағы “активке” барлық сілтемелерді “ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлікке” сілтеме ретінде оқыған жөн.

      75. Ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің баланстық құны қозғалысқа келтіретін бірліктің өтелетін сомасын анықтау тәсіліне сәйкес анықталуға тиіс.

      76. Ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің баланстық құны:

      (а) ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлікке негізделіп және жүйелі негізде тікелей жатқызылуы немесе бөлінуі және ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлікті пайдалану құндылығын анықтауға қатысатын ақшалай қаражаттардың болашақ түсімдерін өндіретін активтердің ғана баланстық құнын қамтиды;

            және

      (b) ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің өтелетін сомасы, осы міндеттемені есепке алмай анықтау мүмкін болмайтын жағдайларды қоспағанда, кез келген танылған міндеттеменің баланстық құнын қамтымайды.

      Бұл ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің сатуға және пайдалану  құндылығына шыққан шығындар шегерілген әділ құны ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлікке кірмеген активтерге және танылған міндеттемелерге қатысты ақшалай қаражаттардың тасқындары ескерілмей анықталатынына байланысты (28 және 43-параграфтарды қараңыз).

      77. Активтер өтелетіндігін бағалау үшін топтастырылған кезде, ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлікке ақшалай қаражаттардың тиісті түсімдерін өндіретін және өндіру үшін пайдаланылатын барлық активтің кіруі маңызды. Олай болмаған жағдайда іс жүзінде құнсызданудан залалдар орын алып отырған кезде, ақша қаражатын қозғалысқа келтірілетін бірлік толық өтелетіндей болып көрінуі мүмкін. Кейбір активтер қозғалысқа келтіретін бірліктің ақшалай қаражаттарының болашақ тасқындарын құруға қатысып отырған кезде, кейбір жағдайларда олар негізді және жүйелі түрде осы бірлікке жатқызыла алмайды. Ондай жағдай іскерлік беделге немесе бас кеңсенің активтері сияқты корпорациялық активтерге қатысты орын алуы мүмкін. 80-103-параграфтарда ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің құнсыздану мәніне сынақтаған кезде бұл активтер қалай есепке алынатыны түсіндіріледі.

      78. Ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің өтелетін сомасын анықтау үшін белгілі бір танылатын міндеттемелерді қарау қажеттілігі болуы мүмкін. Бұл, егер ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірлікті шығару сатып алушыдан өзіне міндеттеме қабылдауды талап еткен жағдайда болуы мүмкін. Бұл жағдайда ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің сатуға шыққан шығындар шегерілген әділ құны (немесе түпкілікті шығарудан ақшалай қаражаттардың бағалау тасқыны) шығару шығындары шегеріле отырып, міндеттемемен бірге ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін осы бірліктің активтерге арналған бағалаушы сату құнын қамтиды. Ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің баланстық құны мен оның өтелетін өлшемінің арасында мәнді салыстыру жүргізу үшін міндеттеменің баланстық құны ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің пайдалану құнын да, сол сияқты оның баланстық құнын да анықтаған кезде шегеріледі. 

      79. Нақты пайымдаулар бойынша, ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің өтелетін сомасы кейде ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің бір бөлігі болып табылмайтын активтерді (мысалы, дебиторлық берешек немесе басқа қаржылық активтер), немесе танылған міндеттемелерді (мысалы, кредиторлық берешек, зейнетақы немесе басқа бағалау міндеттемелері) есепке алғаннан кейін анықталады. Мұндай жағдайларда ақша қаражатын қозғалысқа келтіретін бірліктің баланстық құны осы активтердің баланстық құнына ұлғайтылады және осы міндеттемелердің баланстық құнына азайтылады.

      Іскерлік  бедел

      Іскерлік  беделді қозғалысқа келтіретін бірліктерге  бөлу

      80. Құнсыздану мәніне сынақтау мақсаттарында, кәсіпорындар біріккен кезде сатып алынған іскерлік бедел сатып алынған күннен бастап әрбір қозғалысқа келтіретін бірлікке немесе сатып алушы-ұйымның қозғалысқа келтіретін тобына бөлінуге тиіс, оларды пайдалану тиімділігі, осы бірліктерге немесе бірліктер топтарына сатып алатын тараптың активтері немесе міндеттемелері берілетініне немесе берілмейтініне қарамастан, бірігудің синергетикалық әсерінің салдары ретінде арттырылуға тиіс. Жоғарыда сипатталғандай, іскерлік бедел бөлінетін әрбір бірлік немесе бірліктер тобы:

      (а) компанияның ішкі басшылығының қажеттері үшін іскерлік бедел мониторингі жүзеге асырылатын ұйымның ең төменгі деңгейін білдіруге тиіс;

      және

      (b) 14-“Сараланымдық есептілік” IAS Халықаралық стандартына сәйкес айқындалатын ұйым есептілігінің не бастапқы, не қайталама пішімінде негізделген сараланым шегінен шықпауға тиіс.

      81. Кәсіпорындардың бірігуі нәтижесінде сатып алынған іскерлік бедел сатып алушы-ұйымның жеке бірегейлене және бөлек таныла алмайтын активтерінен алынатын болашақ экономикалық пайдаларды күтуде жүргізген төлемдерін білдіреді. Іскерлік бедел ақшалай қаражаттар тасқындарын басқа активтерден немесе активтер топтарынан бөлек жүргізбейді, бірақ көп жағдайларда көптеген қозғалысқа келтіретін бірліктермен ақшалай тасқындарды құруға қатысады. Кейбір жағдайларда іскерлік бедел, өз бетімен жасалғандардан басқа, қозғалысқа келтіретін жеке бірліктерге бөліне алмайды, және сондықтан қозғалысқа келтіретін бірліктер топтарына ғана бөлінуге тиіс. Тиісінше, ішкі басшылық қажеттері үшін іскерлік бедел мониторингі жүзеге асырылатын ұйымның ең төменгі ішкі деңгейі кейде құрамына іскерлік бедел жататын, бірақ оларға бөліне алмайтын қозғалысқа келтіретін бірліктердің қалың тобын қамтиды. 83-99-параграфтардағы іскерлік бедел қолданылатын қозғалысқа келтіретін бірліктерге сілтемелерді іскерлік бедел бөлінетін қозғалысқа келтіретін бірліктер тобына да сілтемелер ретінде оқу керек.

      82. 80-параграфтың талаптарын қолданған ретте, іскерлік беделді құнсыздану мәніне сынақтау ұйымның өз қызметін қалай басқаратынын және іскерлік бедел онымен табиғи түрде қалай қауымдасатынын көрсететін деңгейде жасалады. Тиісінше, есептіліктің қосымша жүйелерін қалыптастыруда, әдетте, қажеттілік туындамайды.

      83. Құнсыздануға сынақтау мақсаттарында іскерлік бедел бөлінетін қозғалысқа келтіретін бірлік 21-“Валюталық бағам өзгерісінің әсері” IAS Халықаралық стандартына сәйкес шетелдік валютамен операциялар бойынша пайдалар мен залалдарды анықтау мақсаттарында іскерлік бедел бөлінетін деңгеймен сәйкес келмеуі мүмкін. Мысалы, егер ұйым 21 IAS Халықаралық стандартының талаптарын орындай отырып, сәйкес шетелдік валютамен операциялар бойынша пайдалар мен залалдарды анықтау мақсаттарында іскерлік беделді едәуір төмен деңгейде бөлуге тиіс болса, онда осы іскерлік беделді тап сондай деңгейде құнсыздануға сынақтау талап етілмейді, бұған ішкі басшылықтың қажеттері үшін ұйым іскерлік беделге тап сол деңгейде мониторингті жүзеге асыратын жағдайлар кірмейді.

      84. Егер кәсіпорындар біріккен кезде сатып алынған іскерлік беделді бастапқы бөлуді ондай бірігу жасалған жылдық кезеңнің соңына дейін аяқтау мүмкін болмаса, онда осы бастапқы бөлу сатып алынған күннен кейін басталған бірінші жылдық кезеңнің соңына дейін жүзеге асырылуға тиіс.

      85. 3-“Бизнес бірлестіктері” IFRS сәйкес, егер кәсіпорындар біріккен кезеңнің соңына қарай бұл бірлестікті бастапқы есепке алу алдын-ала жүргізілуі мүмкін болса, сатып алушы-ұйым:

      (а) осы алдын-ала мәндерді пайдалана отырып, аталған бірігуді есепте көрсетеді;

      және

2. сатып алынған күннен бастап он екі айдың ішінде аяқталған бастапқы есептің нәтижелері бойынша осындай алдын-ала мәндердің кез келген түзетулерін таниды.

      Ондай жағдайларда, бәлкім, кәсіпорындар біріккен кезде сатып алынған іскерлік беделді бастапқы бөлуді осы бірігу жасалған жылдық кезеңнің соңына дейін жүргізу де мүмкін болмас. Бұл жағдайда ұйым 133-параграфтың талаптарына сәйкес ақпаратты ашып көрсетеді.

      86. Егер іскерлік бедел қозғалысқа келтіретін бірлікке бөлінген болса, және ұйым осы бірліктің құрамындағы қызметтің бір түрін сатса, онда осы шығып қалған қызмет түріне байланысты іскерлік бедел: