Аустралия материгінің зерттелу тарихы

 Перт – Батыс Аустралияның астанасы. Жарық, әдемi, қазiргi және жаңадан көрiнген қала таңдануға ентелеген, қозғалыс орындалған арқырауық, шулы. Өмiрдi бұл жерде әрдайым қайнайды: қалалар және оның тұрғындарының қонақтары үшiн қалжыңбастан мекемелерiнiң ұлы жиыны жұмыс iстейдi. Пертеге әлi ұқыпты мәдени және табиғи назар аударарлықтарды сақтап сақтайды. Ентелеген Англия меншiгiн материктiң барлық қалған аумақ жариялаған Свон өзен құйылы түсiп қалған Фримэнтл чарльз капитан 1829 жылдың мамырында негiздедi. Стерлинг капитан Жеймсiнiң кемелерi жыл маусымда және одан тарлау сол бiрiншi қоныс аударушыларды әкелдi және ғажайып қалаға уақытпен өсiрген ауылдарды негiздедi.

Пертдегі және оның қала маңдары балалардың iш пысуға тура келмейтін орындары жеткiлiктi. Бақтар, мұражайлар немесе су аттракциондарының жиынның бiрi. Жүрулер жинағы жиырма минуттардағы (Hillary s Boat Harbour ) Хилариз Боуттың айлағында ентелеген Батыс Австралиясының барлық жиегiнен теңiздегi фаунасы жинаған AQWAның үлкен океанариумы орналастырған. Әдемi маржан рифтар, теңiз жұлдызы, қытырандармен, тасбақалармен және итбалықтарға сiз су асты туннелiнiң шынысы арқылы бақылай аласыз[10].

 

3.2  Құрлықтың ғажайып жерлері

Туризм Квинслендтiң күштi экономика секторының жетекшi саласы болып табылады. Күн жарқырауды штата жыл сайын миллиондаған австралиялықтарды және шетелдiк туристтерді қызықтырады. Квинсленд - сәндi тропиялық ормандар және ішкі құрғақшылық облыстардың күн тропиялық жағалаудағы ауданнан тұратын қарама-қарсылықтарының штаты.

Негiзгi туристтiк назар аударарлық жерлерге:

Үлкен Тосқауыл рифы,Брисбен,(Эйрли, Уайтхевен, гамильтон,Дейдрим) Уитсанди, Голд – Косталар, (Кэрнс, порт, Дэинтри) Квинслендтiң нағыс солтүстiгi, Саут-Страдброк Норт-Страдброк және Арал Арал, Саншайн – Косталар, (магнетик Таунсвилл, Арал) солтүстiк Квинслендi, Сипат – Бей аралы.

(Whitsunday Витсандей сонымен  бiрге ағылшынша) Уитсанди - Австралиядағы Квинслендiнен солтүстiк-шығысқа Маржан теңiздегi тынық мұхит архипелагi

Он жетi орналастырған 74 аралдардан тұрады. Арал көпшiлiгi ұлттық бақтың мәртебелерiн алады. Геологиялық жоспарда жанар тау материк сiлемдерi бөлiгi болып табылады.

 

Голд - (Gold Coast ағылшынша) Косталар – Квинслендтың орталық бөлігінде орналасқан - шығысында австралиялық штат қаласы. Аустралияның туристік аймақтарының бірі болып осы жер сақталған[11].

Голд  - Косталар қаласы Квинсленд штатындағы Маржан теңiз қоршалап жататын шығыс Австралия жиегiнiң 60 км- iне созылып жатады. Жаңа Оңтүстiк Уэльспен шекарамен қашық емес. Олар және Голд қаланың статистикалық шекараларында кiрмейтiндiгiмен - Косталардан, сонымен бiрге Туид-Хедс және Бодезерт ауылдар Голд ретiнде құрама жиiрек өлкелердi әдетте қаралады - Косталар.

Коммерциялық қаланын  орталығы - Саутпорт қала маңы және Серферс-Парадайс. Голд қалалар өлкенiң нәтижеде белсендi кiргiзуi - Косталар, Бинли, логан, Брисбен  конурбацияларды дәл қазiр құрастырады.

Қалалар бас өзен Неранг болып табылады. Жиекпен және iшкi аудан Голдтармен өткенi аралық кеңiстiкке - Коста кептiруге көбiнесе кейiннен ұшыраған шалшықты жермен шұғылданған. Болоттың бiр бөлiгi дегенмен (ортақ  созылымдық - [1 ] 260 шақты км) жасанды  су жолдары және ептеген Аралшықтарда айналдырылды.

Археологиялық мәлiметке  сәйкес, Голдтың қазiргi қаласының  аумағы - Косталар бұл жерде бiрiншi еуропалықтардың пайда болуына  дейiн 23 мыңдаған жылдарға австралиялық жергiлiктi тұрғындармен қоныстандырған. Аумақ XIX ғасырларды басқа бұл мүшелерi (Yugambeh people ағылшынша) югамбехтың халығының  өкiл болатын сегiз тайпалар дәурен сүрдi. Тұрғындардың негiзгi жұмысымен  аң аулау, сонымен бiрге балықшылық болды. Голдтың қазiргi қала маңынан  жақын - Коста, (Bundall ағылшынша) Банделлолар, жергiлiктi тайпалардың жиналыстарының дәстүрлi орыны орналасты.

Саты фермерлiкпен айналысумен  және ойық болатын бiрiншi еуропалықтардың  пайда болуларынан кейiн югамбех  тайпалар материктiң iшкi аудан қайта  қоныстандырған аң аулаулар және тайпаның қалған өкiлдердiң бiр бөлiгiн 1890 жылға  өз дәстүрлi орындары тастап кеткiзе алды Голд резервте ауданның сыртына айдалды[1].

Улуру ( Майерс - бұйырмыс ) (Uluru ағылшынша) - сопайған шомбал қызғылт сары - қызыл қоңыр жартасты тау жоталары Австралия территориясында пайда болғанына 680  миллион жыл бұрын пайда болды деген деректер бар.( Орталық Австралия өлкеде орналастырған.) - Алис-спрингс қаласынан оңтүстiк-батысқа 450 км-ге континенттiң ортасындағы аумағы ең ірі жота. Шеті Северн қаласына дейін жетеді. Улуру 18 км - ге солтүстiкте  Юлара курорт қалашығымен шектеледі. Демалушыларға барлық жағдайлар жасалған, Айэрес әуежайыының жанында үлкен қонақ үй салынған.

Улуру ұзындығы 3, 6 км, ені - 3 шақты км, биiктiгі - 348 метрді құрайды. Негiгі тас бойынша ежелгi жартас суреттерi және ою әшекейленген үңгiрлермен кескiлеген. Бiр заманда жергiлiктi тұрғындарының аңыздары бойынша тауды бұл жерде iрi жылан су перiсi мекендедi. Жарлауытта қара кесел өмiр сүредi. Жергiлiктi тұрғындар ырымдар қасиеттi жартаста өткiзедi.

Континенттiң ортасында Амадиус Арал өземенiмен ортасында ұсынатын Көлдер тау массивы биiктедi. Тау жыныстарының қиратуының өнiмдерi суаттың түбiнделерi сырт пiшiнiне жататын бүйiрiне аса зор пiлдi еске салатын жартасты құрастырып кейiнге қалдырылды.

Сирек кездесетiн алып тау, оған ерекше қасиеттерi сутектiң iшiнде өзгеруге мүмкiндiк берген қызыл құмдақтан тұрады, түс жарыққа байланысты үнемі өзгеріп отырады. Тауды тәңертен қара сұлба қараңғы - ақшыл көк рең ала жарықтанады. Барлық жоғары күн көтерiлiп келедi, және Улуру қан қызыл-қызыл түспен жылтырайды, содан соң қызғылт жарқыратады, түс қайтаға алтындай болып қалыптасады. Түстiң қиял-ғажайып Ойыны күнi бойы созылады. Тауды кешқұрымға - құбылмалы шөлдiң фонындағы қара сұлбаға айналдырылады.

Тағы бiр атақты кешен  Улурудың жанында орналастырған  - (Kata Tjuta, бастар көп) ката. Ол өзi биiгi 546 м- ге жететiн қалалық дөңгелек форманың бiрнеше қараңғы-қызылдарынан тұрады.

Бiрiншi болып 1872 жылы Еуропалық Эрнест Джайлз көрген болды. Ол Амадиустың Көл Береговоларымен жартасты байқады, дегенмен оған жете алмады. Ғажайып - тау төбеге бірнеше жылдан кейiн ағылшын зерттеушiсi Уильям Госс жоғары көтерiлдi; тас кесегi Айерстi ол атады. Туристтар тек қана 1950 жылдағы бұл орыны қатыса бастады, магистральнiң құрылысының аяқтауынан кейiн Улуру орналастырған жер арқылы.

Тұтастың төбесiн 1931ден 1946 жылға дейiн мерзiмге 22 ер жүректердi үйретiп алды. Улуру жыл сайын  қатынаушы дүние жүздерi өстiден 23 мыңа дейiн туристтардың санның 1969 жылына ендi, жарты миллионға бүгiнгi күнге жеттi. Туристтiк объект сияқты Улуру мәртебедегi маңызды мәселе осыған байланысты пайда болды, бiр  жағынан, және тұрғындар үшiн табынуды объект - (ежелгi тартуларға сәйкес, тауы бар қарым-қатынас күштiң адамына  тұлдайды) басқа.

Солтүстік австралия; ұлттық макдонел саябағы

Оңтүстік  Аустралиядағы Сент-Ви́нсент Gulf of Stтың Gulf Saint Vincenti нсент ағылшынша, немесе. Vincent ) - оңтүстiк Австралияның бiр бөлiгi, Оңтүстiк Австралияның штаттың аумағындағы үлкен шығанағы. Екi түбектермен шектелген: оңтүстiк-шығыстан флора батыстан Йорк және түбектiң түбегiмен. Оңтүстiк-батыста, үндi мұхитiне шығанақтан шығатын есiгiнде, кенгуру Аралда болады.

Оңтүстiк Австралияның басқаласы, аделаиданың Көп қала маңдары, шығанақтың бойлай шығыс жағалары сұлап жатты; (орталық әкiмшiлiк бiрлiк) аделаида шындығында қабақ бiрнеше километрлерде  болады. Шығанақта басқа iрi елдi мекендермен  болып табылады: Ардроссан, порт, Идитберг және порт[12].

 

Виктория. Викторияның ауданы 227 416 км-дi құрайды. (штаттарды ара-арасындаларды орынын, аумақты қоса 6-шы орын ). Штаттың жоғарғы нүктесi - (1986 молар) Богонг тау.

Викторияның солтүстiк шекарасы муррей оңтүстiк өзен жағасы бойынша  өтедi, сонымен бiрге бойлай шығыс  жиегi созылып жататын және батысқа  Баллараттан бiткен үлкен Су айырық арқаның оңтүстiк шеткiлiгi бойынша. Штат батыста Оңтүстiк Австралиямен шектеседi және Тасманиясы бар жаяу шекараға ең қысқа Австралияда алады. Викториямен және Тасманияның аралығында ресми шекара [1 ].

 Бұғаз Бассовомына  Боундари Айслет 39 12 оңтүстiк кеңдiк  бойынша 85 метрлердiң бойысында  Аралшық арқылы өтедi. Виктория  топографиялық, геологиялық және  климаттық әр түрлi облыстардың  жиыны оңтүстiк-шығыста Джипсленданың  дымқыл шамалы ауа райынан  және 2000 метрлерге дейiн дерлiк  көтерiлген Австралиялық Альпiлердiң  қар басқан аудандарымен (1986 метрлер)  Богонг тауды ең жоғары нүктемен  бiтiре қосады. Көлемдi жартылай құрғақшылық  жазызықтықтар сонымен бiрге батыста  болады және солтүстiк-батыс.

Викторияларда көлемдi өзеннiң  желiде болады. Мән ең үлкен муррей өзен арналарының жүйесiн алады. Басқа өзендердiң арасында: Овенс, Гоулбёрн, кингалар, Кэмпасп, Лоддон, Уиммера, Элгин, Барвон, Томсон, Сноуи - Ривералар, Латроб, Ярра, Марибирнонг, Митта-Митта, Хопкинс, Мерри және Киев[13].

Виктория  өзені

Марри муррей;( Murray ағылшынша ) – Аустралиядағы ең ірі өзендердің бірі. Өзен бойынша Виктория және Жаңа Оңтүстiк Уэльстiң штаттарының арасындағы шекаралардың көпшiлiгiн өтедi.

Австралиялық Альпiлердегi басы берет. Өзен, сусыз көп оның құйылулары сусыз осы оның күйiнде  әсiресе суландыруларға кеуiп қалып  бәрi қолының келедi. 14 шақты кмнен  бе? демек, жылғы науа 80 шақты 134518688рек  шығады. Алған (95 %ке дейiн) суды көпшiлiк 40 % барлық ауылшаруашылық Австралия  өнiмiне дейiн беретiн жабысып тұратын  аумақтардың суландыруына шығын  шығарады.

Бұрында өзен бағытын әр қалай өзгертіп отыратын: оның iрi ежелгi дельтасы және қазiр сонымен бiрге ежелгi тұщы Көлдер көптiк ететiн аудан аделаидада картада көрнектi. Болғанша, ирригация деңгейдiң құлауын ептеген соттардың өтуi үшiн салдарынан кейiннен қолданылды бұл кедергi жасамады. Жаңа түрлердiң жерсiндiруi - өзен жағалары бойынша үй қояндары және Карповолардың өзi хауызында - топырақтың күштi эрозиясына негативтi зардабы болып келтiрдi. үй қояндары өзен жағалары бойынша өсiмдiктерлердi жойды, тұқылар жерлер су өсiмдiктерiнiң өсуiне сайып келгенде кедергi келтiре қопсытты бәлекей.

Аустралиядағы Альпы. Австралиядағы ең жоғары тау жүйесi. Таулы өлке. Жиiрек үлкен су айырық арқаның бiрi. Ең жоғары нүкте - Косцюшко қаласы, 2228 молар, сонымен бiрге Австралия барлық материгiн ең жоғары нүктемен де болып табылады. Муррей өзi ұзын Австралия өзенi өз басы берет баурай солтүстiк-батыстарда. Шақырым ұзындық 400 шамасында.

 

 

Көгiлдiр (Greater Blue Mountains Area ) Бүкiләлемдiк мұраның бiрнеше ұлттық бақтарынан тұратын объектілерінен тұратын (Blue Mountains ) қалалық жариялаған тау жоталары. Катумбаның бiрі қаланың орталықтағы сондықтан ыңғайлы және әдемi орналастырылуы өлкеде маңызды туризмның ортасы болып табылады[14].

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

Сонымен, Аустралия материгі туристік, рекряциялық орталықтарға өте бай. Оның әлемге әйгілі Сидней, Мельбрун, Перт, Аделайда және т.б қалаларымен  қоса, Улуру монолиты, Виктория өзені  сияқты белгілі орталықтары туристердің  көз жауларын алады, осымен қатар  материкте көптеген сауықтыру орталықтары  кездеседі.

Құрлық жағалауы көп тілімденбеген. Солтүстігіндегі Карпентария, оңтүстігінде Үлкен Аустралия шығанақтары  құрлыққа сұғына орналасса, сотүстігінде Мелвилл, Батерст, Грунт – Айленд оңтүстігінде Тасмания, Кинг, Флиндерс және Кенгру, ал батыста Дерк – Хортог, шығыста Фрейзер аралдары қоршай орналасқан. Құрлықтың солтүстік  – шығыс жағалауын бойлап 2 мың  км –ге Үлкен тосқауыл рифі созылып  жатыр. Жағалауының тек шығыс  және оңтүстік – шығыс бөлігі кеме қатынасына қолайсыз.

Аустралияны солтүстігінде  және шығысында қоршап жатқан аралдар  тобын Мұхиттық аралдар деп атайды. Мұхиттық аралдар 280 с.ендіктен 530 о.ендікке  дейінгі аралыққа созылып, 7 мыңнан аса аралдан тұрады. Жалпы ауданы 1,3 млн.км2. Мұхиттық аралдар бірнеше  бөлікке бөлінеді. Аустралияға жақын  жатқан Жаңа Гвинея, Сологон және Жаңа Калеодония аралдарын Меланезия  деп атайды.

Меланезиядан солтүстіке және 1770 ш.б батысқа қарай жатқан ұсақ аралдарды Микронезия деп атайды (Мариан, Каролин, Маршалл таға басқа).

Аустралияның негізгі  бет –бейнесі олардың табиғатының  күнделікті көркейуі. Аустралия материгінің  халқының тоқсан пайызы үлкен немес  кіші қалалардың шет аймақтарында қоныстанған, яғни жағалаудан 30 мин арақашықтықта. Әлемдік деңгейде салыстыратын болсақ Аустралия материгінің табиғаты жағары бағаланған. Себебі халқы өз отанының табиғатына берік қамқорлық  жасайды.

Қалалары биікке емес, ендікке  қарай созылған. Оның себебі, адамдар  қала сыртында тұрғылары келеді.

Материктің астанасы атануға  екі ірі, әсем қалалар Мельбрн  мен Сидней таласқан.  Бұл таластың арты арты жақсылықпен байқаған парламент  басшылары, жаңа қала құруға бел буды. 1913 жылы Сидней мен Мльбурн қалаларының  ортасында, халық саны – 300 мыңнан асатын, бақшалы қаланы ойлап тапты. Аборигендердің сөзі бойынша Канберра «места встреч» (кездесу жері) деген мағына білдіреді. Материктің астанасында – Аустралияның парламенті, Жоғарғы сот және көптеген министірліктер мен агенттер орналастырылды. Қаланың орталығында мәдениет орталықтары: Аустралияның Ұлттық мұражайы, Ұлтық  галереясы орнатылған.

Канберра – өте жоспарланған бақша қаласы. Онда әлемнің барлық аумақтарынан әкелінген 20 миллионнан аса ағаш түрі: қайың, акация жапон  сакурасы. Қаланың ортасында капитан  Кук деген жасанды өзенінен фонтан атқылап тұр. Қаланың сыр ауданында Тридбинбилла қорығы бар, ол жерде кенгрудың 50 –ге жуық түрі мекен етеді.

Материктің жартысынан көбін  алып және Арафур теңізінің, үлкен Австралия  шығанағы мен тағы басқалардың эпиконтинентальды  бассейндеріне жапсарлас жатқан ежелгі Австралия платформасы архейлік және төменгі протерозойлық фундаметке ие,  онда алтынның, уранның, полиметалл рудаларының, бакситтің кендері  бар. Фундамент материктің батысында, орталық бөлігі мен солтүстігіде жер бетіне шығып жатыр. Қалған территорияда ол протеозй және палеозой жасындағы  жамылғы шөгіндінің астында жатыр. Бұл жамылғының ең қалың жері материктің солтүстік пен батысындағы ежілгі синеклизаларда болды. Оңтүстікте жас  синеклиз Юкланың шегінде, шығыста, Үлкен Артезиан бассейні майысуының жас платформамен шекарасы бойында  мезокайнозой теңіз шөгінділерінің қабаты жатыр. Протерозой жамылғысының шөгінділеріне темір рудасының  қоры, неғұрлым жас шөгінділерде көмір  және бірнеше жуықта табылған мұнай  мен газ қоры бар. Австралияның бұл  бөлігі жер бедерінің басым типтері  ежелгі қыртыстың желге мүжілген қабаттарымен аяқталып, денудация жасымен  сәйкес қабат – қабат жатқан биіктігі 400 – 600 м цокольды жазықтар болып  табылады, бұлармен жоғарғы протерезой мен палеозой жамылғысының таралу аймағындағы  қабатты жазықтар араласып жатады. Материктің батыс шеті мен оның орталық  бөлігінде, яғни ең жаңа тектоникалық активті аймақтарда жақпарлы эпиплатформалы таулар; солтүстік – батысында  Хамерсли, оңтүстік – батыснада  Стирлинг пен Дарлинг, материктің орталығында  Макдоннелл мен Масгрейв көтеріліп  тұр. Ежілгі және эпипалеозй платформасының жас майысуының жүйесіне биік және аласа қабатты аккумулятивті  жазықтар үйлесіп келеді. Материктің шығыс және оңтүстік шығыс шеті мен  Тасмания, сондай – ақ Муррей жазығынан  батыс пен солтүстік - батысқа  қараған ауданда байқалдық, ерте палеозойлық және жоғарғы палеозойлық  жас платформаның тегістелген құрылымының  неогендік – антропогендік көтерілуінің нәтижесінде түзілген орташа және аласа  қатпарлы – жақпарлы таулары бар.