Шпаргалка по истории Беларуси

3. У выніку аграрнай рэформы 1861 г. памешчыкі натэ- рыторыі Беларусі захавалі ў сваёй уласнасці больш за пало- ву ўсіх зямель; прыкладна ў 2 разы больш, чым у іншых гу- бернях еўрапейскай часткі Расіі. Сялянскія надзелы ў Беларусі складалі толькі 1/3 усёй зямлі. Захоўвалася адпра- цовачная форма гаспадаркі, характэрная для феадальнага ладу.Разам з тым рэформа садзейнічала развіццю капіта-лістычных адносін у сельскай гаспадарцы. Атрымаўшы аса-бістую свабоду, сяляне станавіліся вольнанаёмнай рабочай сілай. Многія гаспадаркі, якія выкарыстоўвалі наёмную пра-цу, набывалі прадпрымальніцкіхарактпар.

4. Лагічным працягам  адмены прыгоннага права стала  правядзенне ўрадам Аляксандра II буржуазных рэформаў у 60—70-я гг. Земская рэформа прадугледжвала стварэнне земстпваў —выбарных органаў для кіравання ў губернях і паветах мясцовай гаспадаркай, адукацыяй, аховай здароўя. На тэрыторыю Беларусі закон аб земствах не распаўсюдж- ваўся ў сувязі з тым, што царскі ўрад пасля паўстання 1863— 1864 гг. не давяраў мясцовым памешчыкам, якія маглі ў большасці сваёй трапіць у земствы, калі б яны былі створаны.У выніку судовай рэформы суды сталі ўсесаслоўнымі, калі ў адной судовай установе разглядаліся справы прадстаўнікоў усіх саслоўяў, адкрытымі, пры якіх пасяджэнні суда праходзілі публічна, і незалежнымі ад урада. Разгляд крымінальных спраў праводзіўся з удзелам присяжныхзасядацеляў, якія не з'яўляліся прафесійнымі юрыстамі, прымалі рашэнні згодна з дадзенай прысягай сумленна і былі незалежныя ад прафе-сійных юрыстаў — суддзяў. У дапамогу падсудным уводзілася пасада адвоката — абаронцы іх інтарэсаў, які ажыццяўляў свае функцыі, як правіла, за пэўную плату. У Беларусі судовая рэформа пачалася пазней, чым у расійскіх губернях, з увя-дзення ў паветах міравых суддзяў, якія не выбіраліся ў сувязі з адсутнасцю земстваў, а назначаліся міністрам юстыцыі.Пазней, чым у Расіі, пачалася ў Беларусі і городская рэ-форма. Згодна з ёй у гарадах ствараліся выбарныя органы гарадскога самакіравання на аснове маёмаснага цэнзу. Гэта значыць, у выбарах прымалі ўдзел толькі плацельшчыкі гарадскіх падаткаў, якія валодалі маёмасцю (зямлёй, дамамі, прадпрыемствамі) на пэўную суму грошай. Рабочыя і рамес-нікі, дробныя служачыя, інтэлігенцыя адхіляліся ад удзелу ў выбарах, таму што не плацілі гарадскіх падаткаў. Акрамя та-го, у гарадскіх думах абмяжоўвалася прадстаўніцтва яўрэй-скага насельніцтва, якое складала большасць гарадскіх жы-хароў.

 

 

 

 

 

 

№2. 1. Развіццё навукі характарызавалася ўзнікненнем но вых распрацовак. Лаўрэатамі Ленінскай прэміі сталі акадэмік АН БССР М. Ельяшэвіч за навуковыя працы ў галіне фізічных навук і акадэмік У. Платонаў за работы ў галіне ма- тэматыкі. У хімічнай навуцы найбольш важнымі з'явіліся дасягненні ў галіне палімераў, якія сталі асновай для атры- мання пластмасы і сінтэтычных валокнаў. У біялагічнай на вуцы асаблівае значэнне мелі адкрыцці, звязаныя з гене- тыкай і геннай інжынерыяй, што знайшло прымяненне ў ства- рэнні новых сартоў сельскагаспадарчых раслін і парод жы- вёлы. Хуткімі тэмпамі адбывалася развіццё радыёэлектронікі і вылічальнай тэхнікі. Дзякуючы навуковым распрацоўкам і ўкараненню іх у вытворчасць на прадпрыемствах Беларусі сталі выпускацца станкі асабліва высокай дакладнасці.Беларусы Пётр Клімук і Уладзімір Кавалёнак сталі лёт-чыкамі-касманаўтамі СССР, унеслі непасрэдны уклад у асва-енне Космасу. Кожны з іх здзейсніў па тры касмічныя палёты.

2. Развіццё народнай  адукацыі было звязана з перахо- дам у 1977 г. да ўсеагульнай 10-гадовай сярэдняй адукацыі. Гэта прывяло да хуткага росту адукацыйнага ўзроўню ас- ноўнай масы насельніцтва і ў першую чаргу моладзі. Існавалі сярэднія агульнаадукацыйныя працоўныя полгтэхнічныя шко лы з вытворчым навучаннем. Усе школы перайшлі на кабінетную сістэму, пашыралася выкарыстанне тэхнічных срод-каў навучання.У 1985 г. у параўнанні з 1965 г. больш як у 3 разы павялі-чылася колькасць навучэнцаў прафесіянальна -тпэхнічныхву-чылішчаў. Яны перайшлі на падрыхтоўку кваліфікаваных рабочых з сярэдняй адукацыяй. Развівалася сістэма вышэй-шай адукацыі. К 1985 г. налічвалася 33 вышэйшыя навучаль-ныя ўстановы. Буйнейшай сярод іх з'яўляўся Белдзярж-універсітэт. Выпуск спецыялістаў з вышэйшай адукацыяй павялічыўся ў рэспубл іцы з 1960 па 1985 г. бол ыл чым у 3 разы.

3. Развіццё літаратуры было звязана са з'яўленнем тво- раў, якія ва ўмовах «адлігі» не адпавядалі існуючаму ў той час прынцыпу партыйнасці. Падзеі вайны пісьменнікі пачалі разглядаць у кантэксце мінулага і бягучага часу. Такія змены знайшлі найбольш яркае адлюстраванне ў аповесці В. Быка- ва «Кар'ер». Пісьменнік пераканаўча даказаў: каб зразумець паводзіны чалавека на вайне, трэба ведаць пра яго жыццё у мірны час. Уклад В. Быкава ў беларускую літаратуру быў адзначаны званием Героя Сацыялістычнай Працы. Падзеі мінулай вайны асэнсоўваліся таксама ў «Хатынскай аповесці» Алеся Адамовіча.Значна пашыралася літаратура, прысвечаная рэвалю-цыйнай тэматыцы. З'явіліся аповесці I.Шамякіна «Браня-поезд «Таварыш Ленін», «Лёс майго земляка» і інш. I. Ша-мякін у 1981 г. стаў Героем Сацыялістычнай Працы. Ён вядомы раманамі «Сэрца на далоні», «Вазьму твой боль».

Гістарычнай тэматыцы былі прысвечаны раманы У. Ка-раткевіча  «Чорны замак Альшанскі», «Хрыстос прызямліўся ў Гародні» і аповесць «Дзікае паляванне караля Стаха».

4. У беларускіммастацтвеДзяржаўнай  прэміі БССР імя Я. Купалы  быў удастоены К. Крапіва за  фантастичную ка- медыю «Брама  неўміручасці», пастаўленую тэатрам  імя Янкі Купалы. У музыцы папулярнымі  сталі опера Ю. Семянякі «Зорка  Венера», прысвечаная М. Багдановічу,  і опера Дз. Смольскага «Францыск  Скарына», балеты Я. Глебава «Альпійская  балада» паводле аповесці В.  Быкава і «Курган» паводле  паэмы Янкі Купалы. У 70-я іт. з'явіўся шэраг беларускіх кінафільмаў, прысве-чаных ваеннай тэматыцы, у т. л. шматсерыйная тэлевізійная стужка «Руіны страляюць...» Беларускія майстры пяра пра-явілі вялікую зацікаўленасць у супрацоўніцтве з кінасту-дыяй і напісалі шэраг цікавых сцэнарыяў. Сярод іх — «Дзікае паляванне караля Стаха» паводле аповесці У. Караткевіча, «Вайна пад стрэхамі» і «Сыны ідуць у бой» паводле твораў А. Адамовіча, «Вазьму твой боль» паводле аднайменнага ра-манаі. Шамякіна. Шырокавядомай стала дзейнасць кінарэ-жысёра Віктара Турава, які экранізаваў раманы I. Мележа «Людзі набалоце» і «Подых навальніцы». У беларускім выяўленчым мастацтве былі створаны кар-ціны, прысвечаныя тэме вайны, напрыклад, «Пакаранне смер-цю», «Віцебскія вароты», «Партизанская мадонна» Міхаіла Савіцкага. Ён стварыў серыю карцін «Лічбы насэрцы», пры-свечаную вязням фашысцкіх лагераў.Сярод твораў манументальнага мастацтва асабліва вылу-чаюцца мемарыяльныя комплексы «Хатынь» і «Курган Славы», «Брэсцкая крэпасць-герой», манумент у гонар маці-патрыёткі Н. Купрыянавай у г. Жодзіна і інш.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Билет № 19

Вопрос № 1: Паўстанне 1863 г. у Беларусі. Погляды і дзейнасць К. Каліноўскага 
Вопрос № 2: Развіццё народнай гаспадаркі БССР у другой палове 60-х — першай палове 80-х гг. XX ст

№1.  Выспяванне паўстання было звязана з абставінамі раз-віцця Беларусі ў другой палове XIX ст. Сялянства Беларусі ў сваей болыдасці было нездаволена ўмовамі адмены пры-гоннага права. 3 мэтай прадухілення іх удзелу ў паўстанні супраць самадзяржаўя, што пачалося ў 1863 г. у Польшчы, царскі ўрад змяніў некаторыя палажэнні рэформы 1861 г. і скасаваў часоваабавязанае становішча сялян. Былі паменша-ны на 20% выкупныя плацяжы. Гэта паўплывала на ўдзел сялянства ў паўстанні. Сярод паўстанцаў налічвалася толькі 18% сялян.Масавы ўдзел у паўстанні ўзяла шляхта, якая дамагалася аднаўлення Рэчы Паспалітай у межах 1772 г. Найбольш ра-шуча настроеная частка шляхты ажыццяўленне сваіх мэт звязвала з падрыхтоўкай і правядзеннем узброенага паўстан-ня супраць царскіх улад пры падтрымцы сялян. Прыхільнікаў такой тактыкі дзеянняў называлі «чырвонымі». Частка буйных памешчыкаў спадзявалася дасягнуць названай мэты мірным шляхам без удзелу сялянства. Прыхільнікаў такой тактыкі дзеянняў называлі «белымі».

2. Кіраўніком «чырвонай»  плыні шляхецкіх рэвалюцыя-нераў  у Беларусі стаў Вікенцій Канстанцін (Кастусь) Калі-ноўскі(1838—1864 гг.). Ён нарадзіўся ў Гродзенскім павецеў сям'і беззямельнага шляхціца. Да рэвалюцыйнай дзейнасці далучыўся ў час вучобы на юрыдычным факультэце Пецяр-бургскага універсітэта. Вярнуўшысяў 1861 г. пасля вучобы на радзіму, ён стварыў на Гродзеншчыне рэвалюцыйную арганізацыю. Восенню 1862 г. стаў старшынёй Літоўскага правінцыяльнага камітэта (ЛПК) у Вільні — цэнтра «чыр-воных» у Літве і Беларусі, які ўзначаліў падрыхтоўку узброенага паўстання супраць царскіх улад.Вялікую ролю ў арганізацыі паўстання адыграла выдан-не з лета 1862 г. К. Каліноўскім разам са сваімі паплечнікамі першай рэвалюцыйна-дэмакратычнай газеты ў Беларусі «Мужыцкяя праўда».Выйшла 7 нумароў газеты. К. Каліноў-скі прапагандаваў ідэю народнай сялянскай рэвалюцыі і сфармуляваў ідэю дэмакратычнай народнай дзяржавы: «... не народ зроблены для ўрада, а ўрад для народа». Ну мары газеты ён падпісваў псеўданімам «Ясъка, гаспадар з-пад Вільні».Адсутнасць адзінага плана баявых дзеянняў, недахоп сіл і зброі, аб'яўленне беларуска-літоўскіх губерняў на ваенным становішчы і правядзенне карнай аперацыі супраць паўстан-цаў пад кіраўніцтвам віленскага генерал-губернатара М. Му-раўёва, рознагалоссі паміж удзельнікамі паўстання прывялі да яго паражэння. Восенню 1863 г. узброеная барацьба ў Беларусі была практычна падаўлена.У канцы студзеня 1864 г. быў арыштаваны К. Каліноўскі. Знаходзячыся ў турме, ён напісаў і перадаў на волю тры лісты свайму народу, вядомыя пад назвай «Пісьмы з-пад шыбекіцы». 3 тых лістоў вынікала, што К. Каліноўскі не прызнаваў маскоў-скі або польскі ўрады сваімі для беларусаў. Ён заклікаў беларускі народ ісці ваяваць «за свайго Бога, за сваё права,... за сваю Бацькаўшчыну». У сваю апошнюю хвіліну, стоячы пад шыбеніцай, К. Каліноўскі пры абвяшчэнні судовага пры-гавору, у якім яго назвалі «дваранінам», заявіў: «У нас няма дваран — усе роўныя!»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№2. У сярэдзіне 60-х гг. XX ст. у СССР распачалася экана-мічная рэформа. Яна прадугледжвала ўключыць у дзеянне таварна-грашовыя механізмы, не паслабляючы, аднак, каман-дна-адміністрацыйных метадаў у кіраўніцтве эканомікай. У Беларусі вынікі рэформы праявіліся ў паляпшэнні работы прамысловасці Былі пабудаваны новыя прадпрыемствы. У іх ліку Беларускі шынны камбінат у Бабруйску, нафтапера- працоўчы завод у Мазыры, Беларускі металургічны завод у Жлобіне. Прынцыпова новым напрамкам з'явілася выкары-станне ў вытворчасці робататэхнікі.Аднак развіццё прамысловасці адбывалася, як і раней, экстэнсіўным шляхам, гэта значыць за кошт колькаснага росту. Ён быў звязаны перш за ўсё з павелічэннем колькасці выпускаемай прадукцыі, працуючых, грошай на развіццё прамысловасці, прадпрыемстваў.Адной з асаблівасцей эканамічнага развіцця Беларусі з'я-віўся пераважны і хуткі рост цяжкай прамысловасці, якая ў 70-я гг. XX ст. усё больш ператваралася ў галіну вытворчасці для абслугоўванняваенна-прамысловага комплексу абарон-най прамысловасці. У той жа часлёгкая прамысловасцъ, якая вырабляла спажывецкія тавары, аказалася другараднай га-ліной.Адной з прыкмет развіцця эканомікі з'явілася адсутнасць увагідапраблемэкалогіі. БССР, якая займала меней за 1% ад усесаюзнай тэрыторыі, маючы каля 4% ад насельніцтва СССР, у 1981 г. вырабляла ў маштабах краіны 52% калійных угнаенняў, 22% хімічных валокнаў і, такім чынам, аказалася пера-насычанай прадпрыемствамі хімічнай прамысловасці.У другой палове 50-х—80-я гг. у БССР у сувязі з развіццём новых галін прамысловасці будуюцца новыя гарады: Салі-горск, Наваполацк, Светлагорск. Усё больш сялян, асабліва моладзі, пачынае перасяляцца ў гарады, дзе ўзровень жыцця быў вышэйшы ў параўнанні з вёскай.

2. Паскарэнне навукова-тэхнічнага  прагрэсу ў 60—70-я гг. адкрыла  новыя магчымасці для ўкаранення ўсельскагаспа- дарчую вытворчасць дасягненняў навукі і тэхнікі. Пачалася хімізацыясельскай гаспадаркі — унясенне ў глебу штучных угнаенняў, колькасць якіх з 1965 па 1985 гг. павялічылася амаль у 20 разоў. Беларусь у тыя гады ў народзе называлі «адкормачным цэхам Савецкага Саюза», таму што тут былі сканцэнтрава-ны адкорм буйной рагатай жывёлы, свіней, малочная жывёлагадоўля.Задача забеспячэння насельніцтва харчовымі прадуктамі вырашалася ў пачатку 80-х гг. праз стварэнне аграпрамыс-ловага комплексу. Была распрацавана і прынята ў 1982 г. «Харчовая праграма СССР». Дзяржава пастаянна павыша-ла закупачныя цэны на мяса, малако, збожжа. Прадаваліся ж гэтыя прадукты па вельмі нізкай цане, што кампенсавала даволі невялікія заробкі працоўных. Але так доўга працяг-вацца не магло, таму што розніца паміж высокай закупач-най цаной і нізкай цаной пры продажы вяла да страт з боку дзяржавы. У эканоміцы БССР паступова наспявалі крызіс-ныя з'явы.

3. 3 развіццём адпаведных  галін прамысловасці ў 70— 80-я  гг. павысіўся дабрабыт насельніцтва. Разам з тым вы творчасць звыклых для нас сёння каляровых тэлевізараў, персанальных камп'ютэраў, відэатэхнікі знаходзілася ў па- чатковым стане. Дасягненнем з'явілася распаўсюджванне пральных машын, халадзільнікаў і пыласосаў, газа- і элек- трапліт. Значныя сродкі, якія маглі б палепшыць матэрыяльны ўзровень насельніцтва, ішлі на развіццё ваенна-прамысло -вага комплексу, а выпуск якасных прадуктаў народнага спа-жывання станавіўся другарадным.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Билет № 20

Вопрос № 1: Культура Беларусі ў XIX ст 
Вопрос № 2: Эканамічнае становішча Беларусі ў другой палове 80-х-пачатку 90-х гг. ХХ. ст

№1. 1. У XIX ст. узнік новы навуковы напрамак — беларуса- знаўства. Значны уклад у яго развіццё ўнеслі браты Яўстафій і Канстанцін Тышкевічы. Па іх ініцыятыве ў 1842 г. у Лагойску быў створаныпершы ў Беларусі музей стпара- жытпнасцей. Пазней, у 1855 г., дзякуючы намаганням Яўста- фія, быў адкрыты Віленскі музей старажытнасцей, у які яго заснавальнік перадаў збор уласных археалагічных матэры- ялаў. Такім чынам, быў пакладзены пачатак музейнай справе ў Беларусь.Адным з заснавальнікаў беларусазнаўства быў археолаг, этнограф, гісторык, літаратар Адам Кіркор. Калекцыю сваіх археалагічных знаходак, выяўленых у выніку раскопак каля тысячы курганоў, ён перадаў Віленскаму музею старажытнасцей. Пазней для шматтомнага выдання «Жывапісная Расія» ён напісаў асобны том, які быў прысвечаны беларус-ка-літоўскаму краю. 3 пазіцый тпэорыі «заходнерусізму» асвятляў пытанні гіс-торыі Беларусі Міхаіл Каяловіч. Згодна з гэтай тэорыяй, бе-ларусы разглядаліся як састаўная частка рускага этнасу. М. Каяловіч сцвярджаў, што галоўны напрамак развіцця бе-ларускага краю звязаны з вяртаннем яго ад польскага ка-таліцтва да рускага праваслаўя.2. У галінеадукацыі пасля падаўлення польскага нацыя- нальна-вызваленчага паўстання 1830—1831 гг. быў закрыты ў 1832 г. Віленскі універсітэт. Кожны трэці яго студэнт пры- маў удзел у паўстанні за аднаўленне Рэчы Паспалітай у ме жах 1772 г. У 1817 г. па ініцыятыве студэнтаў універсітэта Тамаша Зана і Адама Міцкевіча было створаяатаварыапва філаматаў. Яно пачало займацца навуковым даследаваннем мовы, веры і звычаяў беларусаў, гісторыі роднага краю. У 1836 г. выкладанне ва ўсіх тыпах навучальных устаноў было пераведзена на рускую мову, а сама яна ўводзілася ў якасці абавязковага прадмета. Польская мова была выключа-на з вучэбных праграм.Патрэбы развіцця сельскай гаспадаркі выклікалі адкрыц-цёў 1848 г. у Горы-Горках Магілёўскай губерніземляробчага інстытутпа — першай у Расіі вышэйшай навучальнай уста-новы сельскагаспадарчага профілю. У 1864 г. ён быў закрыты ў сувязі з падзеямі паўстання 1863—1864 гг. Атрымаць вышэйшую адукацыю выхадцы з Беларусі маглі толькі ў вышэйшых навучальных установах Расійскай імперыі.Пачатковую адукацыю ў другой палове XIX ст. давалі ў сельскай мясцовасці народныя вучылішчы, царкоўна-пры-ходскія школы і школы граматы, а ў гарадах — прыходскія, павятовыя і гарадскія вучылішчы. УБеларусі былі адкрыты настаўніцкія семінарыі для падрыхтоўкі настаўнікаў пачат-ковых школ. Сярэднюю адукацыю можна было атрымаць у гімназіях. Яны падзяляліся на класічныя,дзе пераважалі гуманітарныя прадметы і вывучэнне старажытных моў, і рэальныя з вывучэннем матэматычных і прыродазнаўчых прадметаў. У 1887 г. распараджэннем міністра асветы (згод-на зУказам абкухарчыных дзецях) забаранялася прымаць у гімназіі дзяцей кухарак, прачак, дробных гандляроў і г. д. Быў таксама абмежаваны прыём у гімназіі яўрэяў. Да канца XIX ст. колькасць пісьменных людзей у Беларусі заставалася нізкай. Пераважная большасць насельніцтва, найперш сялянства, заставалася непісьменнай. 3. Сярод дасягненняў еўрапейскага ўзроўню ў тэхнічных навуках вызначаюцца працы прафесара Якуба Наркевіча-Ёдкі. Ён прапанаваў і абгрунтаваў выкарыстанне электра-графіі для дыягностыкі стану здароўя чалавека. Гэта вына-ходства ляжыць сёння ў аснове электратэрапіі. Першае яго навуковае адкрыццё — прыбор для рэгістрацыі навальніц па электрычных разрадах — стала першым радыёпрыёмнікам, або «бяздротавым тэлеграфам» пры перадачы электрычных сігналаў на адлегласць.Сусветную вядомасць атрымаў сябра Адама Міцкевіча па Віленскім універсітэце, удзельнік таварыства філаматаў ІгнатДамейка. Пасля паўстання 1830—1831 гг. ён выехаўу Чылі. За дасягненні ў вывучэнні геалогіі і мінералогіі на тэрыторыі гэтай дзяржавы стаў ганаровым грамадзянінам Чылі. Ён стварыў у Чылі этнаграфічны музей, увёў метрыч-ную сістэму вымярэння, напісаў шэраг падручнікаў. Чылійскі ўрад абвясціў I. Дамейку нацыянальным героем рэспублікі. 4. У галіне літаратуры плённа выкарыстоўваў у сваёй творчасці беларускі фальклор польскі паэт беларускага па-ходжання Адам Міцкевіч. Вымушаны назаўсёды пакінуць сваю Бацькаўшчыну ў сувязі з асуджэннем па справе тава-рыства філаматаў, паэт выказаў тугу па Радзіме на старон-ках рамантычнай паэмы «Дзяды». Ян Чачот, адбыўшы 10-гадовую ссылку за ўдзел у дзей-насці таварыства філаматаў, у 1837—1846 гг. выдаў у Вільні (пераважна ў перакладзе на польскую мову) шэсць зборнікаў «Сялянскіх песень». Ён адзначыў граматычныя асаблівасці беларускай мовы і вылучыў яе з іншых славянскіх моў, на-зваўшы крывіцкай.Першым класікам новай беларускай літаратуры стаў Вгнцэнт Дунін-Марцінкевіч. У сваёй двухмоўнай драме «Сялянка» («Ідылія»), надрукаванай у Вільні ў 1846 г., ён увасобіў рэаліі тагачаснага жыцця, калі мужыкі размаўлялі па-беларуску, а паны — па-польску. У гэтым творы ўпершы-ню загучала жывая беларуская гаворка.Адным з бліжэйшых паплечнікаў В. Дуніна-Марцінкевіча стаў аўтар музыкі да яго сцэнічных твораў, ураджэнец Беларусі, польскі кампазітар Станіслаў Манюшка. Яго му-зычная дзейнасць пачыналася ў Мінску. Дванаццаць песень кампазітар напісаў на вершы Я. Чачота. Сялянская тэматыка гучала ў вершах Уладзіслава Сыра-комлі (Людвіка Кандратовіча), вуснамі якога беларускі селя-нін заяўляў: «Я край мой кармлю адвеку і маю права звацца чалавекам». Сыракомля стаў аўтарам шырокавядомай рус-кай песні «Когда я на почте служил ямщиком», у аснову якой пакладзены яго верш «Паштальён». Асобнае месца ў літаратурнай спадчыне першай паловы XIX ст. займае творчасць сялянскага паэтаПаўлюка Багры-ма. Ва ўмовах існавання прыгонніцтва яго талент не змог праявіцца поўнасцю. За перапісванне забароненых літара-турных твораў і ўдзел у сялянскім выступленні ён быў адда-дзены на рэкруцкую службу ў царскае войска. 3 трох сшыт-каў вершаў маладога паэта да нас дайшоў толькі адзін верш «Заиграй, заиграй, хлопча малы...». Узорам рамантычнай прозы з'яўляецца польскамоўны творЯна Баршчэўскага «Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастичных апавяданнях», дзе выкарыстаны беларускія казкі і паданні. Істотную ролю ў станаўленні беларускай літаратурнай мовы адыграў Францгшак Багушэвіч. Ён адным з першых ся-род беларускіх пісьменнікаў адзначыў самастойнасць беларускай мовы і стаў своеасаблівым «бацькам» беларускага адраджэння. У канцы XIX ст. выйшлі з друку зборнікі яго вершаў «Дудка беларуская» і «Смык беларускі» пад псеў-данімамі «Мацей Бурачок» і «Сымон Рэўка з-пад Барыса-ва». У прадмове да «Дудкі беларускай» паэт пісаў: «Шмат было такіх народаў, што страцілі найперш мову сваю, так як той чалавек перад скананнем, катораму мову займе, а потым і зусім замёрлі. Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб неўмёрлі!..» 5. У выяўленчым мастацтве ў жанры гістарычнага жы-вапісу працаваў партрэтыст Валенціп Ваньковіч. Ён стварыў карціны: «Напалеон каля вогнішча», «А. Міцкевіч на скале Аюдаг», партрэт А. Пушкіна і інш. Таленавіты кампазітар і мастак Напалеон Орда, які аб'е-хаў амаль усю Беларусь, пакінуў каля 200 акварэльных зама-лёвак помнікаў беларускага дойлідства.Пачынальнікам жанру нацюрморта стаў ураджэнец Ві-цебшчыны Іван Хруцкі, які пакінуў таксама шэраг партрэтаў. Сярод іх — «Партрэт жонкі», «Партрэт хлопчыка ў саламя-ным капелюшы».Беларускі мастак Нікадзім Сілівановіч быў запрошаны ў Пецярбургдля афармлення вядомага Ісакіеўскага сабора. Ён выканаў у выглядзе мазаічнага пано кампазіцыю «Тайная вячэра» для галоўнага іканастаса, за што атрымаў званне акадэміка.На працягу шэрагу гадоў жыў у маёнтку Здраўнёва (ця-пер музей-сядзіба мастака, філіял Віцебскага краязнаўчага музея) пад Віцебскам рускі мастак Ілья Рэпін. Тут ён напісаў свае славутыя творы, у т. л. кампазіцыйны партрэт «Бела-рус». Па эцюдах, напісаных у Белавежскай пушчы, стварыў свае лепшыя палотны рускі пейзажыст Іван Шышкін.