Тоғызқұмалақ

Әрине, бұл тұжырымның да жаны бар шығар, оны дәлелдеу уақыт  еншісінде. Бірақ бір нәрсе айқын. Ойын – көшпенді өмір салтының негізінде  шыққан және әскери ойынның көріністері  де бар. 

 
4 Ойын ортасы 
 
Ойын бастамаларын білгеннен кейін негізгі ойға алған жоспарды іске асыру үшін ойын ортасын мұқият зерделудің маңызы зор. Бұл екі кезең бір-бірімен тығыз байланысты болуымен қатар, ойынның соңына және нәтижесіне қатты әсер етеді. Ә.Ақшораев ойынның басы мен ойынның ортасы туралы: «…бұл кезде ойынның негізгі шарттары (тақта үстіндегі ойын күштеріне жауапкершілік, отаудағы құмалақтарға қолайлы позиция беру, осал отауларға қысым көрсету, т.с.с.) мен тактикалық тәсілдер қолданып, сайыс тақта үстіндегі позицияның өзгеруіне байланысты кезек-кезек аңдысу, жүрістерді мұқият есептеу сияқты жағдайларда өтеді» – дейді[12.161]. 
Көп жағдайларда ойыншылар негізгі жоспарды ойын бастамасында түзіп алып, ойын ортасын таңдап алған тактикасына сәйкес жүзеге асырады. Қазіргі кездегі ойындардың соңына дейін мұқият есептелетіні соншалық, ойыншының ойын соңында ұтылудан басқа мұршасы қалмайды. Және бұл жүрістердің барлығы мәжбүр жүрістерден құралатындықтан, сіз қай кезде қате жібергеніңізді де байқамай қаласыз. Сонымен қатар кейде ойын ортасында шеберлер ойға алған бағытынан ауытқып, ұтысты жүрістерді көрмей қалса, кейде қарсыластың өзі қарсы қорғаныс жүрістерін сәтті ойнап, ойға алған жоспарды іске асыруға мүмкіндік бермейді. 
Ойын ортасының нақтылы шекарасы әлі анықталмаған. Ақшораев еңбегінде ғана бұл мәселе сөз болады. Онда да оның шекарасы – 8-14 жүрістер арасы деп көрсетілген. Бірақ әлі де болса, тереңінен зерттелуі қажетсінеді. Айтылғандарды нақтылы түсіну үшін, ойын партиясын талдап көрейік. 

5 Ойын соңы

 
Ойын соңы – ойынның басы мен  ортасында туындаған түрлі тактикалық тәсілдерді жүзеге асырудың шешуші кезеңі. Бүкіл ойын барысын жақсы өткізіп, ойынның аяқ шенін қате ойнап, жеңіліп қалуыңызға да болады немесе ойын ортасында қиын позицияға тап  болып, қате жүрістер жасап, жеңіліп  отырып, ұтып кетуіңізге де болады. Бұл  ойыншының шеберлігіне байланысты. «Сонымен қатар ойынның орта шенінде  жеңіп алған басымдықты, жақсы  позицияны немесе жеңіске жеткізетін кейбір мүмкіншіліктерді іске асыруға, жүрістерді анықтауда осы дәлдік қажет» – дейді Ә.Ақшораев[12.163]. Шынында  ойын соңы мұқият есептеуді талап  етеді. Бұл кезеңдегі басты мәселе – ойындағы құмалақтар саны, алған  тұздықтардың күштілігі емес, тақтадағы  жағдайдың тиімділігі және жеңіске  жеткізетін жүрістерді таба білген ойыншының  тапқырлығы. Әрине, қате жүрістер жасауға  ойынның ұзаққа созылуы, ойыншылардың шаршауы және тағы бір маңызды  фактор сағат тілінің құлауға  жақындауы әсер ететіні рас. Міне, сондықтан ойын соңын меңгеру, дұрыс  талдау – тоғызқұмалақ теориясындағы  басты мәселенің бірі. Осы нұсқауда ойын соңын талдауға арналған партиялар  арқылы – шебер ойыншылардың өздері де бұрын байқамаған соңғы жүрістерді байқауына болады.