Машина және құрал-жабдықтар нарығының даму ерекшеліктері

     Жіктеу  – нақты ажыратылатын белгілеріне байланысты бөлу жүйесі. Бағалау тәжірибесінде жіктеуді ең қажет ететін көздер:

     а) мекеменің негізгі қорын өте  қысқа мерзімде жаппай қайта бағалау. Осы кезде парктегі барлық құрал-жабдықтарды ұқсас топтарға бөліп, солардың ішінен өкілі-модель түрі таңдалынады. Таңдалынған өкілі құралға қайта бағалау кезінде нақты қалпына келтіру құны және қайта есептеу коэфицентінің құны анықталады. Оның сандық коэфиценті беріген топтың барлығына таратылады. Барлық субьектілерді бір топқа жіктеу өкілі-моделді бағалау нәтижесін барлық топ обьектілеріне бөлуінің дұрыстығын дәлелдейді.

     б) Обьектті , негізгі обьекттің қалпына келтіру(рынбасу ) құны, негізгі және бағаланатын құрал-жабдықтың техникалық сипаттмасы белгілі болған кезде салыстырмалы әдісті қолдану арқылы бағалау .Бүл жайда түзету бағаланғаннан және негізгі обьектінің тұтыну ерекшеліктеріне қарай қолданылады. Бғалаудың осындай технологиясыекзінде аналог ретінде таңдалған негізгі модельдің дұрыстығын дәлелдеу екрек болды. Осындай дәлелдемелердің бірі болып қарастырылатын машина мен құрал-жабдықтарды жіктелген топтың біреуіне жатқызу болып табылады.

     Сонымен қатар, бағалаау кезінде орындалатын  жұмыстың көлемін анықтауда бағалаушылар арасында жұмысты бөлуде , сарапшыларды тартқанда, тағы басқа кездерде қлолданады.

     Жіктеу  алгоритмі келесі кезеңдеді қарастырады:

            - Бастапқы бағалау  обьектісін анқтау;

            - Жіктеу амлын  таңдау;

      - Таңдалынған амал аумағында бөлшектерді  анықтау;

            - Бағалау обьектісін  кодтау.

     Бастапқы  бағалау обьектісі ретінде келесілер  таңдалынуы мүмкін:

            - мүліктік обьект;

            - технологиялық кешен құралы; 

            - Біртекті машиналық  парк мекемесі не оның құрамдас  бөлігі.

     Әдетте  мүліктік объект жеке обьекті болшектеп  бағалаған кезде таңдалады,, технологиялық кешен – дайын өнім өндірілетін құрал-жабдықтарды кіріс әдісі бойынша бағалайды, машиналық парк мекеменің негізгі қорын жаппай қайта бағалаған кезде таңдалынады.

     Жіктелетін  обьектті бағалауда  қабылданған түрлері:

      а) негізгі құралдардың түрлеріне қарай – мекеме бөлімшелерінің шығу тегінің құрамына қарай өндірістік және өндірістік емес. Бұл жіктеу әдісі жеке қызметке не мекеме бөлімшесіне бағалау жүргізгенде актуалды ;

     б) обьекттің өмірлік циклынің кезеңдеріне  қарай;

      - жуықта түсіп эксплуатацияға дайындалып жатқандары;

      - эксплуатацияда тұрғандар;

      - уақытша эксплуатацияланбайтын  және толық жөндеу жұмысындағы,  әсерлендіру, қайта құрудағы және  басқа;

      - ескішілдікте не запаста тұрғандар  ;

      - сатуға немесе беріп жіберуге  дайындалып жатқандар;

      - қоқысқа немесе шашуға , эксплуатациядан шашылғандар;

     в) меншіктік құқығы бойынша бөлінетіндер:

            - мекеменің меншігіне  жататындар;

            - басқа иегердің  меншікке берген;

            - өзіңнің жалға  бергенің;

            - машина мен құрал  жабдықтардың алынуы мен ;

      г) шығуына қаврай бөлінетіндер:

            - отандықты жаңа  қүйінде алынған;

            - жаңа түрінде  шетелден алынған;

            - ұсталған түрінде  отандықты ескідей  алынған;

            - ұсталған түрінде  шетелден ескідей  алынған;

            - өз күшімен жасалған;

     д) машиена мен жабдықтардың универсалдық дәрежесіне қарай бөлінетіндер;

            - универсалды

            - маманданған;

            - арнаулы;

            Көптеген техника  түрінің  жіктелу элементі,олардың  маркасында болады. Көп тараған автокөлік құралы мен технологиялық құрал –жабдықтардың екі түрінің шифрленуін қарастырайық.  

          1 кесте Автомобильдер инденсификациясы

                                         

 

     Барлық  жүк автомильдеріне класстың салмағы  тоннамен толықтай сәйкес келеді. 1 класс-1,2 аз; 2 класс - 1,2 – 2; 3 класс - 2 – 8; 4 класс - 8 – 14; 5 класс - 14 – 20; 6 класс - 20 – 40; 7 класс -  40 көп.

     Түрдің  мағынасы машинаның құрылымдық орындауына сәйкес келеді: 3 — бортты; 4 —сүйретпе \ тягач\; 5 — самосвал; 6 — цистерна; 7 — фургон. Мысалы, ЗИЛ – 4431 расбелгісі Лихачов атындағы автозауытының 8 – 14 т толық салмақты жүті бортты деген мағынаны білдіреді.

      Жеңіл автомобильдер класы двигательдерінің жұмыс көлеміне сай келеді: 1 класс -  1,2 л аз,   ереше шағын; 2 класс – 1,2 – 2,0 л,   шағын;  3 класс –  2 – 4 л,     орташа; 4 класс -  4 л аса,  үлкен.

      ВАЗ - 2108 белгісі  Волжский автомобиль заводының кіші класты жеңіл автомобиль деген мағына береді.

     Барлық  автобустар класы автобустың ұзындығына байланысты : 2 класс -   5дейін; 3 класс - 6 – 7,5;  4 класс - 8 – 9,5; 5 класс - 10,5 – 12; 6 класс - 16,5 – 24.

     ЛиАЗ-5256 беглгісі  Ликинский автобус заводының ұзын автобусы екенін білдіреді.

     Метал кескіш құралдардың индекс модельіне 4 сан және бірнеше әріп бар. Бірінші  екі саны станоктың тобын және типін білдіреді. Бірінші және екінші сандар арасындағы екінші және үшінші сандар арасындағы әріптік белгілер негізгі модельдің модификациясын білдіреді, модель индексінің соңындағы әріптер-станок класының дәлдігін білдіреді;П-жоғарыланған дәлдік: В-жоғарғы дәлдік: А-ерекше дәлдік,

     "Ф"  әрпі сәйкес сандарымен бағдарламалық  басқару,"М"-құрамдар дүкені жүйесінің бар екендігінің белгілері. Модель индексінің қалған сандары өңделетін дайындалымдардың максималды өлшемін немесе басқа станок параметрлерінің өлшемін білдіреді.

     Бағалау кезінде бағаланған объекті теңестіру  маңызды рөль атқарады,яғни объектінің құжаттық және шындық жағдайының арасындағы сәйкестікті анықтау. Машина мен  құрал-жабдықтардың көптеген орындалуға,модефикацияда  жасалуы, толықтырушыларының әртүрлілігі бағасына да едәуір әсер етеді. Осыған орай теңестіруді жургізі кеоек, өйткені бпағалау нәтижесі мен бағалаушы беделі оның сапасына тәуелді болады. Теңестіру жүргізгенде келесі құрылымы бар анықтама беру керек:

            а) аты, обьект  моделі(марка) ;

            б) тағайндалуы және істеу қағидасы;

            в) салмағы мен  өлшемдері;

                  г) обьекттің тұтыну қабілеттілігін айқындайтын негізгі техникалық сипаттамалар ;

                  д) басқару жүйесінің сипаттамасы;

                  е) толықтырғыштары, қасиеттерібағдарламаны басқару және саймандар;

                  ж) жасалған жылы және эксплуатацияға кіргізілген мерзімдер;

                  з) орнату, энергетикалық және ақпараттық жүйелерге қосу мағлұматтары;

            и) обьектінің жөндеу , техниклық қызмет корсету туралы және оның жекелеген боліктері мен  агрегаттарын ауыстыру жайлы мәліметтер. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     2 Бағалауды жүзеге  асырудың негіздемесі 

     2.1 Бағалаудың шығындық тәсілі 
 

      Шығындық  тәсіл деп - бағаланатын жабдықтың нарықтық құнын анықтау үшін сол жабдықтың шығуына және нақтылануына кеткен ең бірінші шығындарды айтамыз. Осындай жолмен анықталған құн нарық құнымен сәйкес келмеуі мүмкін, себебі, шығындар- құнға әсер ететін жалғыз фактор емес, оған пайдалылық, сапа және бәсекеге жармадылық сияқты факторлар ықпал етеді. Бірақ-та, көліктер мен жабдықтарды арнай бекітуде, бірегей объектілерді, жеке тапсырыстар бойынша дайындаулар және нарықта ұқсастықтардың болмауы үшін қолданылатын шығындар тәсілі ақталған және мүмкін болатын негізгі тәсіл екенін көп деңгейде дәлелдеді.

      Объектінің  қанша тұратынын, егер оны қалыптасқан  баға деңгеімен бір күнде өндіріп, сол күні сатып анықтаса, шығындар тәсілімен бағаланған нарықтық құн- ұдайы өндіріс құны болып табылады.

      Нарықтық  реформалар шыққанға дейін барлық бағалар  тек қана шығындар тәсілімен белгіленетіндіктен, шығындар негізінде құндарды есептеу тәжіпибесі біздің елімізде жақсы белгілі.

     Көліктер  мен жабдықтарды бағалаудың шығындық тәсілі тәжірибе жүзінде келесідей  әдістер арқылы нақтыланады:

      1 Біртекті объектінің бағасы бойынша есеп айырысу. Бағаланатын объектіге қолданылатын мтериалдар мен дайындалатын технологиялардың құрамына ұқсас біртекті объект таңдап алынады. Сонымен қатар, біртекті объект басқаша тағайындалып және басқа салада қолданылуы мүмкін. Біртекті объект нарықта белгілі сұранысқа ие және оның бағасы да белгілі.

      Біртекті  объектіні дайындауға кеткен өзіндік құн бағаланатын объектінің дайындау өзіндік құнына жақын және берілген объектілердің өндірістік факторларын қалыптастыруға ықпал етеді.

      Біртекті  объект бағасы өндірістің толық өзіндік  құнынан, кәсіпорынның таза пайдасынан, пайдаға салынған салықтан, сауда үстеме бағасымен НДС-тен құралады. Біртекті оъектіні дайындауға кеткен өзіндік құн:  

                               Сп.од =

                               (2.1) 

      Мұнда:

            Ц_од-біртекті объект бағасы(НДС қосқанда);

            НДС және Н_пр- қосымша құнмен пайдаға сәйкес салық мөлшерлемесі;К_р- өнімнің пайдалылық көрсеткіші, таза пайда үлесі және сауда үстеме бағасының бағаға қатынасы.

            Пайдалылық көрсеткішін  анықтау үлкен қиындық тудырады. Ол нарықтағы біртекті объектінің сұранысына тәуелді. Мыс: өнімді жоғары сұранысымен қолданушыға пайдалалақ көрсеткіші 0,25-0,35, орташа сұраныспен қолданушыларда пайда көрсеткіші  0,10-0,25 аз сұраныстағыларда 0,05-0,10.

            С_н бағаланушы объектісінің толық өзіндік құны біртекті объектінің өзіндік құны бойынша есептеледі, сонымен қатар , түзетулер негізіліп, объектілер құрамы арасындағы  айырмашылықтар есепке алынады: сұранысқы ие емес объектілердің бағасы шығарылып тасталады., сонда, олардың қзіндік құндары қөзара тең болады.

      2 Элементтер бойынша есеп айырысу

      Бұл әдісті бағаланатын объект бірнеше  құрамды бөлшектерден құралған және нарықтағы белгілі бағаны иемденген жағдайда қолануға болады. Осыдан шығатын қортынды бойынша нарықта өнім жинақталмаған , оны тұтынушы өзі жинақтаған жағдай. Мысалға: компьютердің жинақталған бөлшектерінің бағалау құны. Басқа мысал: әмбебеп жабдықтарының бірнеше данасынан жинақталған технологиялық желідегі тасқындардың бағалау құны.

      Осы әдіспен жасалған дәйектілігі.

            1 Жеке алуға болатын негізгі бөлшектердің тізбеісін шығарады. Және бағалаушы объектінің құрылымын талдайды.

            2 Объектінің әр бөлшегі туралы бағалық ақпарат жинастырады. Егер бағалар әртүрліуақытқа сай болса, онда оларды бағалау уақытына әкеліп  индекстейді.