Қазақстан Республикасың Азаматтық кодексi

      3. Егер заң құжаттарында өзгеше  белгiленбесе, барлық азаматтардың  әрекет қабiлеттiлiгi тең болады.   

      18-бап. Құқық қабiлеттiлiгi мен  әрекет қабiлеттiлiгiнен

              айыруға және оларды шектеуге жол бермеу  

      1. Заң құжаттарында көзделген  реттер мен тәртiп бойынша болмаса,  ешкiмнiң де құқық қабiлеттiлiгi  мен әрекет қабiлеттiлiгiн шектеуге  болмайды.

      2. Азаматтардың құқық қабiлеттiлiгi  мен әрекет қабiлеттiлiгiн шектеудiң заң құжаттарында белгiленген шарттары мен тәртiбiнiң немесе олардың кәсiпкерлiк не өзге де қызметпен айналысу құқығының сақталмауы тиiстi шектеудi белгiлеген мемлекеттiк немесе өзге де органның құжатын жарамсыз деп тануға әкелiп соқтырады.

      3. Азаматтың құқық қабiлеттiлiгiнен  немесе әрекет қабiлеттiлiгiнен  толық немесе iшiнара бас тартуы  және құқық қабiлеттiлiгiн немесе  әрекет қабiлеттiлiгiн шектеуге  бағытталған басқа да мәмiлелер  жарамсыз болады, бұған мұндай  мәмiлелерге заң құжаттарында рұқсат берiлген реттер қосылмайды.   

      19-бап. Азаматтардың кәсiпкерлiк  қызметi  

      1. Азаматтар, осы Кодексте және  өзге заң актiлерiнде көзделген  жағдайларды қоспағанда заңды  тұлға құрмай-ақ кәсiпкерлiк қызметпен  айналысуға құқылы.

      2. Жеке кәсiпкерлердi мемлекеттiк тiркеу өз бетiмен тiркелу сипатында жасалады және жеке кәсiпкер ретiнде есепке алынады.

      3. Азаматтардың заңды тұлға құрмай-ақ  жүзеге асырылатын кәсiпкерлiк  қызметiне, егер заңдардан немесе  құқықтық қатынастар мәнiнен өзгеше нәрсе туындамайтын болса, тиiсiнше осы Кодекстiң коммерциялық ұйымдар болып табылатын заңды тұлғалардың қызметiн реттейтiн ережелерi қолданылады.

      4. Мынадай шарттардың бiрiне сәйкес  келетiн: 

      1) жалданбалы қызметкерлердiң еңбегiн  тұрақты негiзде пайдаланатын;

      2) кәсiпкерлiк қызметтен салық  заңдарына сәйкес есептелген, Қазақстан  Республикасының заң актiлерiнде  жеке тұлғалар үшiн белгiленген  жиынтық жылдық табыстың салық  салынбайтын мөлшерiнен артық  жиынтық жылдық табыс табатын  жеке кәсiпкерлер мiндеттi мемлекеттiк тiркеуге жатады.

      Қазақстан Республикасының Салық  кодексiнде белгiленген жағдайларды  қоспағанда, мемлекеттiк тiркеусiз  аталған жеке кәсiпкерлердiң қызметiне  тыйым салынады.

      5. Егер жеке кәсiпкер лицензиялануға  тиiс қызметтi жүзеге асырса, оның осындай қызметтi жүзеге асыру құқығына лицензиясы болуы мiндеттi.

      Лицензия лицензиялау туралы  заңдарда белгiленген тәртiппен  берiледi.

      Қазақстан Республикасының Үкiметi  жеке кәсiпкерлерге лицензия берудiң  оңайлатылған тәртiбiн белгiлеуге хақылы.

      Ескерту. 19-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1997.07.02. N 144-I, 2001.12.24. N 276 Заңдарымен.  

      20-бап. Азаматтың мүлiктiк жауапкершiлiгi  

      1. Азамат өз мiндеттемелерi бойынша  өзiне тиесiлi бүкiл мүлiкпен жауап бередi, бұған заң құжаттарына сәйкес ақы өндiрiп алуға болмайтын мүлiктер кiрмейдi.

      2. Азаматтардың ақы өндiрiп алуға  болмайтын мүлкiнiң тiзбесi Қазақстан  Республикасының Азаматтық iс  жүргiзу кодексiмен белгiленедi.  

      21-бап. Жеке кәсiпкердiң банкроттығы  

      1. Жеке кәсiпкердiң дәрменсiздiгi (осы  Кодекстiң 52-бабы) оны банкрот  деп тануға негiз болып табылады.

      2. Жеке кәсiпкерлiк банкроттығы  осы Кодекстiң осы баптың 4 және 5-тармақтарында көзделген ерекшелiктер ескерiле отырып, заңды тұлғалар үшiн белгiленген ережелер бойынша ерiктi немесе мәжбүрлi тәртiппен танылады. Жеке кәсiпкердi банкрот деп таныған кезден бастап оны жеке кәсiпкер ретiнде тiркеудiң күшi жойылады.

      3. Жеке кәсiпкерге банкроттық  рәсiмiн қолданған кезде оның кәсiпкерлiк қызметпен байланысты емес мiндеттемелер жөнiнде несие берушiлерi, егер осындай мiндеттемелер бойынша орындау мерзiмi жетсе, өз талаптарын қоюға хақылы. Аталған несие берушiлердiң осындай тәртiппен мәлiмделмеген талаптары, сондай-ақ конкурстық жиынтықтан толық көлемде қанағаттандырылмаған талаптар күшiн сақтап қалады және банкроттық рәсiм аяқталғаннан кейiн жеке тұлға ретiнде борышкерден өндiрiп алуға қойылуы мүмкiн. Бұл талаптардың мөлшерi борышкердiң банкроттығы процесiнде алынған қанағаттандыру сомасына кемiтiледi.

      4. Несие берушiлердiң талаптары  қанағаттандырылғанға дейiн конкурстық  жиынтықтан сот шығындары, сондай-ақ  конкурс және оңалту басқарушыларына,  олар тағайындалған жағдайда, сыйақы  төлеу жөнiндегi шығындар өтеледi. Жеке кәсiпкер банкрот деп танылған жағдайда, оған несие берушiлердiң талаптарын қанағаттандыру оған тиесiлi мүлiк есебiнен мынадай кезекпен жүзеге асырылады:

      1) бiрiншi кезекте алимент өндiрiп  алу жөнiндегi талаптар, сондай-ақ  өмiр мен денсаулыққа келтiрiлген зиянды өтеу жөнiндегi талаптар қанағаттандырылады;

      2) екiншi кезекте қамтамасыз ету  сомасы шегiнде, жеке кәсiпкерге  тиесiлi мүлiк кепiлiмен қамтамасыз  етiлген несие берушiлердiң талаптары  қанағаттандырылады;

      3) үшiншi кезекте бюджетке және бюджеттен тыс қорларға төленетiн мiндеттi төлемдер бойынша берешек өтеледi;

      4) төртiншi кезекте еңбек шарты  бойынша жұмыс iстеп жүрген  тұлғалардың еңбегiне ақы төлеу  жөнiндегi және авторлық шарттар  бойынша сыйақылар төлеу жөнiндегi есеп айырысулар жүргiзiледi;

      5) бесiншi кезекте заң актiлерiне  сәйкес басқа несие берушiлермен  есеп айырысу жүргiзiледi.

      Әрбiр кезектегi несие берушiлердiң  талаптарын қанағаттандыру заңды  тұлғалардың банкроттығы туралы  заң актiлерiнде көзделген ережелер бойынша жүргiзiледi.

      5. Банкрот деп танылған борышкер  несие берушiлермен есеп айырысып  болғаннан кейiн кәсiпкерлiк қызметке  байланысты қалған мiндеттемелердi орындаудан босатылады, бұған банкрот  деп жарияланған адамның азаматтардың  өмiрiне немесе денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жауапты болатын талаптары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген жеке сипаттағы өзге де талаптар қосылмайды.

      Ескерту. 21-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 1997.07.02. N 144-I, 21-баптың 4-тармағында 2) және 4)-тармақшалар жаңа редакцияда - 1998.03.02. N 211-I, өзгерту енгiзiлдi - 2006.01.31. N 125 (қолданысқа енгiзiлу тәртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.  

      22-бап. Он төрт жастан он  сегiз жасқа дейiнгi

              кәмелетке толмағандардың әрекет қабiлеттiлiгi  

      1. Он төрт жастан он сегiз  жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар  мәмiлелердi ата-анасының, асырап алушыларының  немесе қорғаншыларының келiсiмiмен  жасайды. Мұндай келiсiмнiң нысаны  заңдарда кәмелетке толмағандар жасайтын мәмiле үшiн белгiленген нысанға сай келуге тиiс.

      2. Он төрт жастан он сегiз  жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар  өздерiнiң табысына, стипендиясына,  өзге де кiрiстерiне және өздерi  жасаған интеллектуалдық меншiк  құқығы объектiлерiне өз бетiнше билiк етуге, сондай-ақ тұрмыстық ұсақ мәмiлелер жасасуға құқылы.

      3. Жеткiлiктi негiздер болған жағдайда  қорғаншылық және қамқоршылық  органы кәмелетке толмаған адамның  өз табысына, стипендиясына, өзге  де кiрiстерiне және өзi жасаған интеллектуалдық меншiк құқығы объектiлерiне өз бетiнше билiк ету құқығын шектеуi немесе ол құқықтан айыруы мүмкiн.

      4. Он төрт жастан он сегiз  жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар  осы баптың ережелерiне сәйкес  өздерi жасаған мәмiлелер бойынша  дербес жауапты болады және өздерiнiң әрекеттерiнен келтiрiлген зиян үшiн осы Кодекстiң ережелерi бойынша жауап бередi.  

      23-бап. Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандардың

              әрекет қабiлеттiлiгi  

      1. Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке  толмағандар үшiн мәмiлелердi, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, олардың атынан ата-анасы, асырап алушылары немесе қорғаншылары жасайды.

      2. Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке  толмағандар өздерiнiң жасына  лайықты, жасай салып орындалатын  тұрмыстық ұсақ мәмiлелердi өз бетiнше жасауға құқылы.  

     24-бап.  Қорғаншылық және қамқоршылық  органдарының

             кәмелетке толмағандардың мәмiле  жасауына және

             кәмелетке толмағандар үшiн мәмiле  жасауға

             келiсiмi  

      Заң құжаттарында кәмелетке толмағандардың мәмiле жасауына және кәмелетке толмағандар үшiн мәмiле жасауға қорғаншылық және қамқоршылық органының алдын ала келiсiмi талап етiлетiн жағдайлар белгiленуi мүмкiн.  

      25-бап. Кәмелетке толмағандардың  банкiлерге салымдар

              салу және салымдарға билiк ету құқығы  

      1. Кәмелетке толмағандар банкiлерге  салымдар салуға және өздерi  салған салымдарға дербес билiк  етуге құқылы.

      2. Он төрт жасқа толмаған кәмелетке  толмағандардың атына басқа бiреудiң  салған салымдарына олардың ата-анасы немесе өзге де заңды өкiлдерi билiк етедi, ал он төрт жасқа толған кәмелетке толмағандар өздерiнiң атына басқа бiреу салған салымдарға өз бетiнше билiк етедi.  

      26-бап. Азаматты әрекет қабiлеттiлiгi  жоқ деп тану  

      1. Жүйке ауруы немесе ақыл-есiнiң кемдiгi салдарынан өз әрекеттерiнiң мәнiн түсiне алмайтын немесе не iстегенiн бiлмейтiн азаматты сот әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп тануы мүмкiн, соған байланысты оған қорғаншылық белгiленедi.

      2. Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп танылған азаматтың атынан мәмiлелердi оның қорғаншысы жасайды.

      3. Әрекет қабiлеттiлiгi жоқ адам  сауығып кеткен немесе денсаулығы  едәуiр жақсарған жағдайда сот  оны әрекет қабiлеттiлiгi бар  деп таниды, бұдан кейiн одан  қорғаншылық алынады.   

      27-бап. Азаматтың әрекет қабiлеттiлiгiн шектеу  

      1. Спирт iшiмдiктерiне немесе есiрткi  заттарға салыну салдарынан өзiнiң  отбасын материалдық жағынан  ауыр жағдайға ұшыратқан азаматтың  әрекет қабiлеттiлiгiн сот Қазақстан  Республикасының Азаматтық iс жүргiзу кодексiнде белгiленген тәртiп бойынша шектеуi мүмкiн. Оған қамқоршылық белгiленедi. Ол тұрмыстық ұсақ мәмiлелердi өз бетiнше жасауға құқылы. Басқа мәмiлелер жасауды, сондай-ақ табысын, зейнетақысын және өзге де кiрiстерiн алуды және оларға билiк етудi ол тек қамқоршысының келiсiмiмен ғана жүзеге асыра алады.

      2. Азамат спирт iшiмдiктерiне немесе  есiрткi заттарға және нашақорлыққа  салынуды тоқтатқан жағдайда  сот оның әрекет қабiлеттiлiгiне  қойылған шектеудiң күшiн жояды.  Сот шешiмiнiң негiзiнде азаматқа белгiленген қамқоршылықтың күшi жойылады.   

      28-бап. Азаматты хабар-ошарсыз  кеттi деп тану  

      1. Егер азаматтың тұрғылықты жерiнде  ол туралы бiр жыл бойы деректер  болмаса, мүдделi адамдардың арызы  бойынша сот оны хабар-ошарсыз  кеттi деп тануы мүмкiн.

      2. Хабар-ошарсыз кеткен азамат  туралы соңғы деректер алынған  күндi анықтау мүмкiн болмаған  жағдайда жоқ адам туралы соңғы  деректер алынған айдан кейiнгi айдың бiрiншi күнi, ал бұл айды  анықтау мүмкiн болмаған жағдайда  келесi жылғы бiрiншi қаңтар хабар-ошарсыз кетудiң басталған күнi деп есептеледi.   

      29-бап. Хабар-ошарсыз кеткен адамның  мүлкiн сақтау  

      1. Хабар-ошарсыз кеттi деп танылған  адамның мүлкiне сот шешiмiнiң  негiзiнде қорғаншылық белгiленедi. Осы мүлiктен хабар-ошарсыз кеткен адам асырауға мiндеттi адамдарды асырауға қаражат берiледi және хабар-ошарсыз кеткен адамның салықтар мен басқа да мiндеттемелер бойынша берешегi өтеледi.

      2. Мүдделi адамдардың арызы бойынша  қорғаншылық және қамқоршылық  органы мүлiктi сақтау және басқару үшiн хабар-ошарсыз кеткен адамның тұрған жерi туралы соңғы деректер алынған күннен бастап бiр жыл өткенге дейiн де қорғаншы тағайындай алады.