Қ Р-дағы кәсіпкерлікпен бісекелестікті дамытуға көрсетілетін мемлекеттік көмектер

1. нормативті және құқықтық актілерді зерттеу үшін шағын бизнесті қолдау жөніндегі кәсіпкерлік құрылымын өкілдерінен;
2. кәсіпкерлік қызметі жандандыру жөніндегі Президент жарлықтарын жүзеге асырумен айналысатын ведомствоаралық, министрлік өкілдерімен;

Жоғарыдағы  аталған кәсіпкерліктің дамуына  мол сенім, мемлкет тарапынан  кепіл, экономикалық негіз ретіндегі  заңдар мен құқықтық – нормативтік  құжаттар мен қатар қаржылай, салықтық, инветициялық және тағы басқадай қолдаудың  түрлері бар. Ақша несие саясатын ынталандырудың кәсіпкерлік қызметінің жүзеге асуына ықпалы өте маңызды. Шағын кәсіпкерліктідамыту мен қолдау туралы мәселе қозғалғанда несие мәселесі маңызды, өйткені несие кәсіпкерлер үшін басты қаржы көзі. Республикада шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін бірнеше жолдары қалыптасқан. Бұл тұрғыда кәсіпкерлік субьектілері банктердің несиелері мен халықаралық ұйымдар мен мемлекеттік арнайы бағдарламаларына сүйенеді. Еліміздегі қырықтан астам банктердің несие саясаты негізінде шағын кәсіпкерлік субьектілерін несиелеу жүйесі жүзеге асырыған. Мысалы, «Казкоммерцбанк» жеке тұлғаларға 500 доллардан жоғары көлемде және мерзімі 12 айдан асатын уақытқа белігілі бір пайыз мөлшерлемесімен несие беруді жүзеге асырады. Сонымен қатар, Еуропалық Қайта құрумен Даму Банкі Қазақстан Републикасының шағын бизнесі қолдау қорымен бірлесе отырып шағын бизенсті несиелендіру бағдарламасын жүзеге асыруда. Бұл Бағдарламаның мақсаты шағын және орта кәсіпорындарға орта мерзімді несиелер беру арқылы бәсекелі жеке секторды кеңейту және жақсартуға ықпал ету. Несиелік линия көлемі 775млн. долл. Сонымен қатар, несиенің үш түрін беруді ұсынады:

1) mikro ( 10 мың доллорға дейін) – бұл  теңгемен шетел валютасымен беріледі; 12 айға дейін беріледі;

2) large –  mikro ( 10 нан 30 мың долларға дейін) – шетел валютасымен 12 айға дейін, теңгемен 18 айға дейін беріледі;

Бұл бағдарлама бойынша келесі банктер жұмыстар атқарады:

«БанкЦентрКредит», «Казкоммерцбанк», «ТуранАлемБанк», тағы басқа.

Жалпы шағын кәсіпорындарға несие берушілердің:

1. 37%-ті коммерциялық банктер;
2. 21%-жеке қарыз берушілер (достары, туыстары);
3. 18% Шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдау қоры;
4. 12% Ұлттық Банк қаражаттары құрайды;

1998-99жж  облыс бойынша 3750 адам 119,6 млн.  теңге саласында микронесиелер  алған. Сол сияқты әр облыстар  мен қалада тиісінше кәсіпкерлерді қаржылық қолдау жұмыстары жүзеге асырылуда.Осыған байланысты нарықтық экономикадағы сектордың негізгі бөлігі болып келетін жеке меншік кәсіпкерлік қызметінің мемлекеттік тиімді кірісуін қажет етеді. Сонымен қатар, еліміздегі кәсіпкерлік қызметінің дамуы үшін оған қолайлы жағдай тұғызып, ынталандыру жұмыстары атқарылуы тиіс. Ол үшін мемлкет тарапынан тиісті іс шаралар, әртүрлі бағдарламалар мен реформалардың кәсіпкерлік қызметінің бағыттарының жандануына ықпал етуі тиіс. Соның бір дәлелінің бірі ретінде – шағын кәсіпкерлікті дамытуға және ынталандыруға бағытталған несиелендіру бағдарламасының ұйымдары қалыптасуда: «Кәсіпкерлерге қызмет ететін Қазақстандық Қор» қоғамдық ұйым. Бұл қор 1999 жылы коммерциялық емес ұйым ретінде және ауылшарушылығын несиелендіру жүйесі шеңберінде пайда болған ұйым. Қордың негізгі қызметінің мәні микронесиелер беру арқылы фермерлік шаруашылықтарға қаржылық қолдау көрсету болып табылады. 

1.4  ҚР-да шағын кәсіпкерліктің дамуын талдау 

         Қазастандағы шағын кәсіпкерлік субьектілерінің санының тұрақты өсуі және онда жұмыс істейтіндердің көлемінің артуына қарамастан шағын бизнес секторы мемлекет экономикасының мәселелерін шешуде айтарлықтай үлесі көп емес. Ол осы экономика секторының проблемаларымен түсіндіріледі: салық салу, несиелендіру, мемлекеттік органдармен өзара әрекеті және тағы басқа салалардағы мәселелер. Сондықтан кәсіпкерлер алдында несиені алу кезіндегі немесе қаржылық көмек жағдайында әртүрлі кедергілер орын алады. Сол проблеманың ең бастыларының бірі – заң шығарушылық базаның тұрақсыздығы, иә, заңдар қабылданған, мысалы: «жеке кәсіпкерлікті дамытуға және қолдауға байланысты заңы (04.07.92жыл); «шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы заңы» ( 19.06.97 ж); «шағын кәсіпкерлікті дамытуға мемлекеттік қолдауды күшейту және оны жандандыру жөніндегі шаралар туралы» ҚР-нің Президентінің Жарлығы бойынша ( 06.03.97ж), және бүгінгі күніде қабылдануда. Бірақ бұл нормативтік құқытық актілер іс жүзінде толық жүзеге асырыл-мағандықтан кәсіпкерлер үшін біршама қиындықтар туады. Ол нормативті – құқықтық акілердің орындалмауы, шағын кәсіпорындардың ісіне араласу, көптеген тексеруші және қадағалаушы басқару органдарының тексерушілік қызметтері шағын кәсіпкерлер жұмысының тоқталуына әсерін тигізеді. Бұл кедергілермен қатар, кәсіпкерлік қызметті бақылайтын салық инспекциясы, жергілікті әкімшілік бөлімдері, санитарлық – экологиялық инспекциялар, өрттен қорғау бөлімшелері, тұтынушылардың құқығын қорғау орталықтары жән е тағы басқасы кәсіпкерлердің мүдделері мен көзқарасына кеміте отырып көп жағдайда заңдық және заң шығарушылық пен сот органдарының функциялары мен өкілеттіліктеріне иемденіп алды. Бұл өз кезегінде бюрократизмге ұштасады, яғни ол дегеніміз заңсыз ақша талап етудің тиімді құралы болып табылады. Ауыр салық екі түрде жүргілізеді: жартылай жария және жасырын. Жартылай жарияға, жергілікті үкіметтің бастамасымен жүргізілетін кәсіпорындарға заң щеңберінен шығып кететін шекте, ақшалай сомада салық салу. Екінші форма – жасырын ауыр салық, нақтылы шенеуніктердің қалтасына тікелей пара ретінде түседі. Ол өз деңгейінде кәсіпкеерлерге теріс ықпал етіп, олардың жұмысын жүзеге асыруға кедергі болады. Келесі негізгі мәселе – ол тиімді қаржылық қолдау, яғни кәсіпкерлердің инвестициялық несиелерді алуы болып табылады. кәсіпкерлер республиканың банк жүйесінен; шағын кәсіпкерлікті дамыту қорынан; Европалық Қайта құру және Дамыту банкісінің ашық несиелік тізбегінен; шағын кәсіпкерлікті қолдайтын басқа да қаржы көздерінен ала алады. Бірақ шағын бизнесті қолдау көздері анықталғанымен, оны қолдану инвестициялау механизмінің жетілдіруін қажет етеді. Бұл тұрғыда несие алу кәсіпкерлер алдында жиі кездесетін кедергілерге;

1. жоғары пайыз мөлшерлемесі;
2. несиені қайтарудың қысқамерзімділігі;
3. несие алудағы құжаттар санының көптігі;
4. кепілдікпен қамтамасыз ету проблемалары.

Жоғарыдағы  несие алудың негізгі мәселелерін  келесі факторлар да толықтырады:

1. несие алу кезіндегі банктерге тапсыратын құжаттарды толтыру білімінің жетілмеуі;
2. ақпаратпен толық қамтылмауы;
3. бизнес-жоспар жасаудың толықсыздығы;
4. елдегі шағын кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған несиелердің көздері туралы шетелдік, олардың бағдарламаларды ақпаратпен қамтамасыз етпеуі;

 Аталған  барлық факторлар кәсіпкерлік  қызмет субъектілеріне несие  алуға кедергі келтіреді. Бүгінгі  таңдауда еліміздегі шағын кәсіпкерлердің қаражат көздерінің 75% жеке жинақтары мен туыстарының қаржы құралдарынан, 15% сыртқы көздер, 10% банктерден құралады. Шағын кәсіпкерлікті дамытудағы негізгі проблемаларының ең маңыздыларының бірі – салық саясатының жетілмеуі болып табылады. Бұл мәселе заңдылық нормативті актілердің жиі өзгеруі, салық салу қойлымдарының жоғары болуы, салық түрлерінің өте көп жақтылығы және салықтар мен төлемдерді жинаудың күрделі жүйесін жатқызуға болады. Ал шағын және орта бизнесті дамытуда салықтың маңызы зор. Қазіргі кездегі шағын кәсіпорындардың 40% 1992-1993 жж. да салықтық жеңілдіктер мен несиелендіру мүмкіндіктеріне ие болған уақытта құрылған. Салық кодексін қабылданғаннан кейін бұл кәсіпорындардың құрылуы мен жүзеге асырылуы қысқартылды. Негізгі себеп- кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру бойынша шаралар жүйесінің жоқтығы болды. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі бойынша салықтардың он бір түрі, ал алымдардың соммалық көлемі 45-50% құрайды. Сонымен қатар, кәсіпкерлік қызметтің салықтық реттелуінде, елімізде заңдардың, яғни салық туралы заңдар жүйесінің шексіз өзгертіліп отырылуы негізгі проблемалардың бірі болып табылады. Салық жүйесін белгілейтін заңның 24.06.95ж. енгізілгеннен кейін, оған толықтырулар мен өзгертулер он алты рет болған, сондықтан бұл мәселе кәсіпкерлер үшін салық заңдарының шығарылуына орай тұрақсыздық тұдырады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2 БӨЛІМ КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУДАҒЫ “БИЗНЕСТІҢ ЖОЛ КАРТАСЫ-2020” 

2.1 “Бизнестің жол картасы-2020” бағдарламасы. 

       “Бизнестің  жол картасы-2020” бағдарламасы республика Президентінің “Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” атты Қазақстан халқына Жолдауын және Қазақстанның 2020 жылға дейінгі стартегиялық даму жоспарын іске асыру үшін әзірленген. Бағдарлама 2014 жылға дейінгі Мемлекеттік үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын іске асыру механизмдерінің бірі болып табылады. Бағдарламаның мақсаты экономиканың шикізаттық емес секторларындағы өңірлік кәсіпкерліктің тұрақты және теңгерімді өсуін қамтамасыз ету, сонымен қатар бар жұмыс орындарын сақтау және тұрақты жаңа жұмыс орындарын құру болып табылады.Бағдарлама екі кезеңмен жүзеге асырылатын болады. 1-ші кезең 2010-2014 жылдар аралығында. 2010 жыл бағдарлама міндеттемелерінің шешілуі, жаңа бизнес бастамаларды қолдау, кәсіпкерлік секторды сауықтыру, шетелге тауар шығарушыларды қолдау сияқты үш бағыт бойынша іске асырылатын қанатқақты жыл болып табылады. 2011-2014 жж. міндеттемелердің шешілуі, жаңа бағдарламаларды қолдау, шетелге тауар шығарушыларды қолдау сияқты екі бағыт бойынша іске асырылатын болады.

2-ші  кезең 2015-2020 жылдар аралығында  жаңа бағдарламаларды қолдау, шетелге  тауар шығарушыларды қолдау сияқты  екі бағыт бойынша іске асырылады.“Бизнестің  жол картасы-2020” бағдарламасына  әлеуетті қатысушылар үшін экономиканың басым секторлары: агроөнеркәсіп кешені, кен өндіру өнеркәсібі саласындағы техникалық қызметтер, жеңіл өнеркәсіп және жиһаз шығару, құрылыс материалдары мен металл емес өзге минералды өнімдер өндіру, металлургия, металл өңдеу, мәшине жасау, өзге өнеркәсіп секторлары (оның ішінде өзге дайын өнімдер шығару, электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа сорғызу, су жинау, өңдеу және тарату, канализация жүйесі, қалдықтарды жинау, өңдеу және тазарту, қалдықтарды іске жарату, қалдықтарды жою саласында қайта культивациялау), көлік және қойма қызметі, туризм, ақпарат және байланыс, кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет, білім, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер, өнер, көңіл көтеру және демалыс, қызметтің өзге түрлерін (компьютерлерді, жеке пайдалану заттары мен тұрмыстық тауарларды жөндеу) ұсыну. Жаңа бизнес-бастамаларын қолдау, кәсіпкерлік секторды сауықтыру, өнімді шетке шығаруға бағдарланған өндірістерді қолдау сияқты үш бағыт бойынша жүзеге асырылады.

1. бағытта мемлекеттік қолдау: жобаларды іске асыру үшін банк кредиттері бойынша пайыздық мөлшерлемені субсидиялау, жобаларды іске асыруға бағытталған банк кредиттері бойынша ішінара кепілдік беру, өндірістік инфрақұрылымды дамыту, бизнесті жүргізуде сервистік қолдау көрсету, кадр дайындау, жастар тәжірибесі және әлеуметтік жұмыс орындарын құру сияқты қызметтен тұрады.
2. бағытта қолдау: борышкердің банктерден бұрын алған кредиті бойынша пайыздық мөлшерлемесін және жоба мақұлданғаннан кейін туындайтын бір кредит желісі аясындағы жаңа берешегін субсидиялау, борышкерге төлемақы өсімін есептеместен бюджетке (мекеме ұстап қалатын жеке табыс салығынан бөлек) салық берешегін өтеу бойынша мерзімін кейінге қалдыру мәселесін заңды деңгейде қарастыру, кәсіпорындарды қаржы-экономикалық жағынан сауықтыру жоспары аясында жақсарту, оның ішінде Қазақстан қор биржасында орналастырылған облигациялар бойынша ішкі кредиторлар алдындағы берешектері бойынша да іс-шаралар.Үшінші бағыт өнімдерін сыртқы рынокқа шығаратын кәсіпкерлерді қолдауға бағытталған.Мемлекеттік қолдау банктерден бұрын алған кредиті бойынша пайыздық мөлшерлемесін субсидиялау арқылы көрсетілетін болады.

Жаңа  бизнес-бастамаларды қолдау дегеніміз  жаңа жобаларды іске асырушы немесе жаңа жобаларды іске асыруды, сонымен  қатар экономиканың басым секторларындағы өндірістерді жаңартуға және ұлғайтуға бағытталған жобаларды қолдауды жоспарлап жүрген кәсіпкерлерге жеңілдік көмек көрсетілуін қарастыратын шаралар кешені. Егер кәсіпкер осы айтылғандарға сай келетін болса, онда ол кредит бойынша пайыздық мөлшерлемені субсидиялау, кредит бойынша ішінара кепілдік беру, өндірістік инфрақұрылымды дамыту, бизнес жүргізуге сервистік қолдау көрсетілу, кадр дайындауға, жастар тәжірибесі мен әлеуметтік жұмыс орындарын ұйымдастыру сияқты көмек түрлеріне қол жеткізе алады. “Жол картасы” аясындағы субсидия дегеніміз бұл бюджеттен өтеусіз негізде берілетін несие бойынша сыйақының бөлігі. Субсидиялау банктердің жаңа инвестициялық жобаларды іске асыру үшін берілген жаңа кредиттері бойынша, сонымен қатар экономиканың басым секторларындағы өндірістерді жаңартуға және ұлғайтуға бағытталған қолданыстағы жобалар бойынша жүзеге асырылатын болады. Жаңа кредиттерге банктерден жаңа инвестициялық жобаларды, сонымен қатар экономиканың басым секторларындағы өндірістерді жаңартуға және ұлғайтуға бағытталған жобаларды іске асыру үшін 2010 жылғы 1 қаңтардан бастап берілген кредиттер де жатады. Жаңа жобалар бойынша субсидиялау мерзімі 1 жылдан 3 жылға дейін, кейіннен 10 жылға дейін ұзартылуы мүмкін. Бір кәсіпкер үшін субсидияланатын кредит сомасы 3 млрд. теңгеден аспауы тиіс. Сонымен кредит сомасы, кәсіпкермен үлестес тұлғалардың/ком­паниялардың кредиті бойынша берешегін есепке алмағанда, әр кәсіпкерге жеке есептелінеді. 2010 жылы 12%-дан аспайтын номиналды мөлшерлемесі бар кредиттерге субсидия бөлінеді, оның 7% -дан аспайтындай мөлшерін кәсіпкер төлейді, ал 5%-ын мемлекет жабады. Кредит бойынша сыйақының номиналды мөлшерлемесі 12%-дан төмен болған жағдайда, онда 5%-дың орнын мемлекет толтырады, ал айырмашылығын кәсіпкер төлейді.Егер кәсіпкер сыйақының номиналды мөлшерлемесін жылдығы 12%-ға дейін төмендету жөнінде банкпен келіскен жағдайда ғана 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап, 12%-дан жоғары мөлшерлеме бойынша берілген қолданыстағы кредиттер үшін субсидия алуға мүмкіндік болады.Банк субсидиялау кезінде кредитке байланысты ешқандай комиссия, алым және/немесе өзге төлемдер өндіріп алмайды. Тек кредиттеу шарттарының кәсіпкердің бастамашылығымен өзгеруіне байланысты, кәсіпкердің кредит міндеттемелерін бұзу себебіне байланысты өндіріліп алынатын комиссия, алымдар және/немесе өзге төлемдерден басқа.

Кәсіпкер  жобаның жалпы іске асырылу құнының 15%-ынан төмен болмайтын деңгейде өз қаражатымен (ақшалай) немесе 25%-ынан кем болмайтын мөлшерде мүлік  түрінде жобаның іске асырылуына қатысуын қамтамасыз етуі тиіс.